Zaburzenia snu – czym są? Przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie
Zaburzenia snu to stany, które zakłócają jakość i długość snu. Jeśli utrzymują się przez długi czas, zaczynają wpływać negatywnie na życie pacjenta. W dłuższej perspektywie mogą utrudniać pracę, naukę, wpływać na nastrój, motywację i ogólny stan zdrowia. Jakie są objawy zaburzeń snu? Jakie mają przyczyny i jak należy je leczyć?
- 1. Co to są zaburzenia snu?
- 2. Rodzaje zaburzeń snu
- 3. Przyczyny zaburzeń snu
- 4. Objawy typowe dla różnych zaburzeń snu
- 5. Czy stres i zaburzenia emocjonalne mogą wpływać na sen?
- 6. Czy dieta i styl życia mogą wpływać na jakość snu?
- 7. Czy zaburzenia snu mogą być związane z chorobami fizycznymi?
- 8. Konsekwencje zaburzeń snu
- 9. Diagnostyka zaburzeń snu
- 10. Leczenie zaburzeń snu
- 11. Czy istnieją naturalne metody poprawy jakości snu?
- 12. Kiedy należy skonsultować się z lekarzem w przypadku zaburzeń snu?
1. Co to są zaburzenia snu?
Zaburzenia snu to określenie dysfunkcji i nieprawidłowości, które dotyczą długości, jak i jakości snu. Mogą mieć one charakter izolowany albo stanowić jeden z symptomów chorób natury psychicznej (depresji, nerwicy, uogólnionych lęków, uzależnień) lub somatycznej.
Choć zaburzenia snu mogą wydawać się dolegliwością stosunkowo łagodną, to jednak potrafią znacząco obniżyć komfort życia. Sen jest bowiem niezbędny dla zachowania prawidłowego stanu psychicznego oraz dobrej kondycji fizycznej. Gwarantuje m.in. regenerację sił organizmu, umożliwia konsolidację śladów pamięciowych i efektywną naukę.
Z badań Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wynika, że przeciętny człowiek śpi około 7 godzin i 30 minut, czyli o 1,5 godziny krócej niż na początku XX wieku. Ponadto szacuje się, że 30-35 proc. osób w populacji ogólnej ma problemy ze snem, a 9-11 proc. cierpi na chroniczną bezsenność.
2. Rodzaje zaburzeń snu
Do najbardziej popularnych zaburzeń snu zalicza się:
- dyssomnie – zaburzenia snu, które charakteryzują się nieprawidłową ilością, jakością oraz czasem trwania snu, np.: bezsenność, hipersomnia, czyli nadmierna senność, narkolepsja, zaburzenia rytmów okołodobowych, zespół przyspieszonej fazy snu oraz zaburzenia snu związane z nocną dysfunkcją oddechową,
- parasomnie – zaburzenia snu, które występują w trakcie jego trwania, podczas wybudzania lub zasypiania; do tej grupy zalicza się: lęki senne, koszmary nocne, mówienie przez sen, somnambulizm, upojenie przysenne (zespół Elpenora), paraliż przysenny, seksomnię (zespół Morfeusza) oraz bruksizm (zgrzytanie zębami podczas snu),
- zaburzenia snu w przebiegu schorzeń psychicznych – bezsenność czy problemy ze snem są częstym objawem towarzyszącym chorobom psychicznym, np. zaburzeniom nastroju, w tym przede wszystkim depresji.
Wyróżnia się także klasyfikację opartą na ICD-10. Zaburzenia snu w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych zostały skategoryzowane pod kodem F51 (nieorganiczne zaburzenia snu) i G47 (zaburzenia snu).
Pod kodem F51 wyróżniono m.in. następujące nieorganiczne zaburzenia snu:
- bezsenność nieorganiczną,
- nieorganiczną hipersomnię,
- nieorganiczne zaburzenia rytmu snu i czuwania,
- somnambulizm (sennowłóctwo),
- lęki nocne i koszmary senne.
Pod kodem G47 mieszczą się następujące zaburzenia snu:
- insomnia (zaburzenia w rozpoczęciu i trwaniu snu),
- hipersomnia (zaburzenia z nadmierną sennością),
- zaburzenia rytmu snu i wstawania,
- bezdech senny,
- narkolepsja,
- katalepsja.
3. Przyczyny zaburzeń snu
Istnieją różne przyczyny zaburzeń snu, w tym:
- przewlekłe bóle,
- zaburzenia psychiczne (np. depresja i stany lękowe),
- nieodpowiednia higiena snu i szkodliwe nawyki (m.in. późne, tłuste kolacje, korzystanie z ekranów emitujących niebieskie światło bezpośrednio przed snem, nieodpowiednia temperatura w pomieszczeniu, brak aktywności fizycznej, hałas),
- przewlekły stres,
- zaburzona równowaga hormonalna,
- nocne oddawanie moczu,
- przyjmowanie niektórych leków,
- sięganie po używki,
- stosowanie przed snem środków pobudzających (np. kawa),
- uwarunkowania genetyczne,
- praca zmianowa, zmienne godziny snu,
- problemy zdrowotne (np. choroby serca, choroby płuc, zaburzenia neurologiczne).
Trudności w zasypianiu czy nocne przebudzenia mogą powodować także koszmary senne (wywołujące strach i niepokój bardzo realistyczne sny). Przyczyną koszmarów mogą być m.in. przeżyte traumy, napięcia emocjonalne, czy przewlekły stres.
4. Objawy typowe dla różnych zaburzeń snu
Do najpopularniejszych zaburzeń snu zalicza się przede wszystkim bezsenność, która polega na utrzymujących się przez dłuższy czas kłopotach w zasypianiu, wybudzaniu się w nocy, niemożności utrzymania snu i powtórnego zaśnięcia oraz zbyt wczesnym budzeniu się. Istotą bezsenności jest subiektywne poczucie braku snu, niewyspanie i senność w ciągu dnia, które występują, mimo iż długość snu mieści się w normie.
Inną kategorią zaburzeń snu jest bezdech senny albo inaczej zespół bezdechu śródsennego, który polega na ustaniu wentylacji płuc podczas spania przez okres dłuższy niż 10 sekund lub spłyceniu oddechu poniżej 50 proc. Głównym objawem bezdechu jest chrapanie i wielorazowe epizody wybudzania się w ciągu nocy, co powoduje rano uczucie niewyspania i zmęczenia.
Hipersomnia natomiast to inaczej nadmierna senność w ciągu dnia wraz z napadami snu niezależnie od miejsca i pory. Hipersomnię uznaje się za izolowaną jednostkę nozologiczną albo jeden z objawów narkolepsji (zaburzenie neurologiczne objawiające się nienaturalnie głębokim snem, bardzo twardym).
Przyczyny narkolepsji nie są do końca znane, ale wiąże się je m.in. z brakiem komórek wytwarzających hipokretynę. Na obraz chorobowy, oprócz nadmiernej senności, składa się także katapleksja, porażenie przysenne oraz omamy hipnagogiczne.
Problemy ze snem mogą powodować także lęki nocne. Objawy u dorosłych i dzieci to przede wszystkim wybudzenia ze snu głębokiego z krzykiem, pobudzeniem (przyspieszony oddech i puls), czy płaczem.
Inne objawy, które mogą pojawić się jako konsekwencja zaburzeń snu, to także obniżony nastrój, brak motywacji, zaburzenia widzenia, problemy związane z koordynacją, wzmożona męczliwość, zaburzenia uwagi, czy lekkie drżenie rąk.
5. Czy stres i zaburzenia emocjonalne mogą wpływać na sen?
Czynnikami, które mogą wpływać na jakość i długość snu, są stres i zaburzenia emocjonalne. Osoby długotrwale zestresowane nadmiernie koncentrują się na problemach i kłopotliwej sytuacji. Skutkiem czego jest ciągłe rozpamiętywanie i analizowanie trudnych wydarzeń. Taka gonitwa myśli uniemożliwia wyciszenie i odprężenie oraz zdolność do zapadania w sen głęboki.
Z kolei w przypadku zaburzeń emocjonalnych problemy ze snem mogą być zarówno skutkiem gwałtownych wahań nastroju, jak i efektem stosowanych leków.
Przy czym warto wspomnieć o tym, że zależności te są dwukierunkowe, gdyż zły sen może także nasilać problemy emocjonalne oraz stres.
6. Czy dieta i styl życia mogą wpływać na jakość snu?
Na efektywność snu znaczący wpływ mają także nawyki żywieniowe. Do zaburzeń snu może prowadzić nadmiar kalorii w diecie, zbyt duże ilości cukru, tłustych, smażonych i pikantnych potraw. Niespokojny sen u dorosłego może powodować też nadużywanie alkoholu, czy kofeiny. Warto pamiętać także o tym, że na sen wpływa nie tylko kolacja. Bardzo ważna jest też dieta całodzienna. Dlatego o zdrowe menu najlepiej jest zadbać już od śniadania.
Na jakość snu wpływa także styl życia. Niska aktywność fizyczna, nadmierna ekspozycja na niebieskie światło (zwłaszcza wieczorem), praca zawodowa wykraczająca poza godziny dzienne (praca zmianowa), brak czasu na odpoczynek, palenie tytoniu, czy sięganie po inne używki to możliwe przyczyny braku głębokiego snu.
7. Czy zaburzenia snu mogą być związane z chorobami fizycznymi?
Jedną z możliwych przyczyn kłopotów ze snem są także niektóre choroby i zespoły bólowe. Trudności w zasypianiu i utrzymaniu snu mogą pojawiać się m.in. u pacjentów z niewydolnością serca, zgagą, chorobami układu pokarmowego, oddechowego, czy chorobami reumatycznymi.
Przyczyną braku snu może być także zespół niespokojnych nóg. Zaburzenie to występuje zazwyczaj przed zaśnięciem i charakteryzuje się nieprzyjemnymi oraz bolesnymi doznaniami w nogach (czasem w rękach), wierceniem się, poruszaniem nogami i próbami ich rozmasowania, co jednak nie uśmierza bólu.
8. Konsekwencje zaburzeń snu
Sen jest niezbędny do życia i prawidłowego przebiegu procesów psychicznych. Już jedna nieprzespana noc obniża sprawność psychofizyczną.
Deprywacja snu przez dłuższy czas powoduje szereg negatywnych efektów psychicznych i fizjologicznych, np.:
- spadek samopoczucia i zmiany nastroju,
- zmęczenie, brak pokrzepienia i wypoczynku odczuwanego w ciągu dnia,
- senność, spowolnienie reakcji, gorszy refleks,
- osłabienie zdolności poznawczych, gorsza jakość wykonywania zadań,
- spadek koncentracji, uwagi i motywacji,
- luki w pamięci,
- większa ilość błędów w pracy,
- wzrost wypadków komunikacyjnych (np. na skutek zaśnięcia za kierownicą),
- rozdrażnienie, irytacja, gniew, wybuchy złości, huśtawka emocjonalna,
- komplikacje zdrowotne, większe spożycie leków,
- spadek odporności na stres, obniżona tolerancja na frustrację,
- destabilizacja funkcjonowania układu immunologicznego, większa podatność na infekcje,
- większe ryzyko wystąpienia depresji lub innej choroby afektywnej,
- większa podatność na choroby układu krążenia (np. nadciśnienie) oraz układu trawiennego,
- skłonność do otyłości.
9. Diagnostyka zaburzeń snu
Chroniczne zaburzenia snu wymagają dokładnej diagnozy i leczenia. W pierwszej kolejności należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który w zależności od przyczyny skieruje pacjenta do lekarza psychiatry, neurologa, czy poradni zaburzeń snu.
O kierunku diagnostyki zawsze decyduje lekarz. Część zaburzeń snu można zdiagnozować na podstawie wywiadu, testów, czy kwestionariuszy oraz badań fizykalnych. Specjalista może poprosić także o prowadzenie dziennika snu. W innych przypadkach konieczne może być wykonanie badań krwi, badań obrazowych, czy polisomnografii.
10. Leczenie zaburzeń snu
Leczenie problemów ze snem uzależnione jest od rodzaju i przyczyny zaburzenia. U części pacjentów wystarczające może okazać się wdrożenie zasad prawidłowej higieny snu oraz stosowanie odpowiednich technik relaksacyjnych.
W niektórych przypadkach konieczna może być farmakoterapia oraz leczenie choroby podstawowej. Natomiast zaburzenia snu, które nie mają podłoża somatycznego, można leczyć także psychoterapią.
11. Czy istnieją naturalne metody poprawy jakości snu?
Komfort snu można poprawić, przestrzegając kilku prostych zasad:
- stały rytm snu i aktywności – codzienne zasypianie i budzenie się o tej samej porze,
- regularna aktywność fizyczna – wysiłek fizyczny ułatwia zasypianie, ale ważne jest, by unikać ćwiczeń na 5-6 godzin przed snem, gdyż mogą działać pobudzająco,
- zdrowy styl życia – unikanie kofeiny, nikotyny i dużej ilości czekolady, szczególnie przed snem, gdyż używki te działają energetyzująco; należy także unikać alkoholu (co prawda, wieczorny drink ułatwia zasypianie, ale spłyca sen),
- unikanie drzemek w ciągu dnia – wieczorna senność pojawia się później i trudniej jest zasnąć,
- rezygnacja z obfitych posiłków tuż przed zaśnięciem,
- tworzenie rytuałów nasennych – lekkostrawna kolacja, pościelenie łóżka, kąpiel, czynności kosmetyczne, zgaszenie światła, wygodne ułożenie w łóżku,
- unikanie leków (jeśli to możliwe), które mogą opóźniać lub zakłócać sen, np. niektóre leki nasercowe czy przeciwgorączkowe,
- relaksacja przed snem – odprężająca muzyka, książka, aromatyczna kąpiel, głębokie oddychanie, wizualizowanie sympatycznych wyobrażeń, czy relaksacja progresywna Jacobsona,
- wieczorna medytacja – niektóre medytacje prowadzone przygotowują do spokojnego snu,
- dobra aura w sypialni – miejsce spania powinno być ciche, chłodne (najlepsza temperatura to 16-18°C), wygodne i zaciemnione, co sprzyja produkcji melatoniny – hormonu produkowanego przez szyszynkę, który warunkuje sen,
- zioła na sen – zioła, które mogą wspomóc zdrowy sen to m.in. kozłek lekarski, melisa, rumianek, szyszki chmielu, czy ziele męczennicy.
12. Kiedy należy skonsultować się z lekarzem w przypadku zaburzeń snu?
Problemy z zasypianiem i utrzymaniem snu są dość powszechnym zjawiskiem. Jeśli nie mają charakteru przewlekłego, a pojawiają się jedynie incydentalnie, najczęściej nie wymagają konsultacji z lekarzem.
Kontakt ze specjalistą jest jednak wskazany, gdy występują:
- przedłużające się problemy ze snem (kłopoty z zasypianiem, bardzo płytki sen, niespokojny, częste wybudzenia, sen przerywany),
- zaburzenia snu wpływające na zdrowie fizyczne, psychiczne, funkcjonowanie w ciągu dnia,
- zmiany nastroju i apetytu, problemy ze skupieniem uwagi i z motywacją,
- senność i zmęczenie w ciągu dnia, stała potrzeba drzemek nawet po odpowiednio długim śnie nocnym,
- spowolnione reakcje.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.