Efekt nocebo. To on może powodować część dolegliwości u pacjentów po szczepieniach przeciwko COVID-19

Czy część dolegliwości odczuwanych po przyjęciu szczepionek może mieć podłoże psychosomatyczne? Okazuje się, że tak. Wyraźnie pokazuje to analiza danych z III fazy badań klinicznych szczepionek przeciwko COVID-19.

1. Część działań niepożądanych może być związana z efektem nocebo

Analiza danych dotyczących działań niepożądanych z III fazy badań klinicznych szczepionek przeciwko COVID-19 pokazuje, że najczęściej zgłaszanymi dolegliwościami było zmęczenie, ból głowy, ból w miejscu wkłucia oraz ból mięśni. Dotyczyło to zarówno osób, które dostały wakcynę, jak i osób z grupy kontrolnej. Grupa kontrolna zamiast szczepionek dostała zastrzyk z solą fizjologiczną.

Badania pokazały, że zmęczenie zgłaszało 42 proc. pacjentów po pierwszej dawce, 37 proc. po drugiej, natomiast w przypadku placebo - 29 proc. po pierwszej dawce, a 27 proc. po drugiej.

Zobacz film: "Przeciwnicy szczepień na oddziałach covidowych"

- Te badania obejmowały bardzo dużą grupę osób w przypadku szczepionek mRNA (Pfizera i Moderna) - było to ok. 40 tys. uczestników. Prawie u jednej trzeciej osób, które otrzymały sól fizjologiczną, występowało ogólne zmęczenie, a bóle głowy pojawiły się u 27 proc. w porównaniu do 35 proc. z grupy, która otrzymywała szczepionkę. Nawet w przypadku zastrzyku z soli fizjologicznej może wystąpić miejscowy ból, gdyż dochodzi do naruszenia skóry, jednakże powinien być on krótkotrwały. Natomiast długo utrzymujący się ból, bóle mięśni, bóle głowy, zmęczenie, poczucie rozbicia są dość dziwne w sytuacji, gdy pacjent otrzymał placebo - komentuje Łukasz Pietrzak, farmaceuta, popularyzator wiedzy na temat COVID-19.

Badania pokazały, że objawy niepożądane częściej zgłaszały osoby młodsze, które otrzymywały placebo. Zauważono też odwrotną zależność, jeśli chodzi o poszczególne dawki: w grupie kontrolnej dolegliwości częściej zgłaszano po pierwszej dawce, w przypadku szczepionek - po drugiej.

Te dane pokazują, że znaczna część działań niepożądanych wiązanych ze szczepionkami przeciw COVID-19, może być tak naprawdę związana z efektem nocebo.

2. Na czym polega efekt nocebo?

W przypadku placebo wierzymy w pozytywny efekt działania danego produktu, chociażby to był cukierek, po jego zażyciu od razu czujemy się lepiej. Psychoterapeuta, Maciej Roszkowski wyjaśnia, że efekt nocebo jest przeciwieństwem placebo.

- Pacjent ma negatywne nastawienie do danej substancji, terapii i spodziewa się po niej złych efektów. Rzeczywiście ten silny lęk może wyzwolić przykre skutki uboczne - od bólu głowy, zawrotów, aż po omdlenia i dolegliwości quasi-kardiologiczne - tłumaczy Roszkowski.

Łukasz Pietrzak doświadczył takiej sytuacji, podczas szczepienia jednego z pacjentów. Mężczyzna bezpośrednio po szczepieniu najpierw doznał silnego bólu brzucha, a potem mówił, że przestał widzieć.

- W pierwszej chwili brałem pod uwagę, że może to być reakcja anafilaktyczna. Jednakże po krótkiej rozmowie z pacjentem, okazało się, że objawy, które odczuwał, są bezpośrednio związane z ogromnym stresem towarzyszącym szczepieniu. Całe szczęście po chwili wszystkie ustąpiły. Oczywiście zatrzymałem go jeszcze na półgodzinną obserwację - mówi Pietrzak, który jako farmaceuta podaje szczepienia przeciwko COVID.

- To pokazuje, jak silnym czynnikiem jest efekt nocebo, wywołujący nawet somatyczne objawy. Warto to nagłaśniać, aby środowiska medyczne informowały pacjentów o możliwości pojawienia się takiego zjawiska - dodaje farmaceuta.

3. Dolegliwości po szczepieniu mogą mieć podłoże psychosomatyczne

- Im ktoś bardziej boi się szczepienia, tym przed nim i po nim ma większe szanse czuć się gorzej. To dotyczy nie tylko szczepień przeciwko COVID. Tak jest w zasadzie z każdą inną substancją - przekonuje Roszkowski.

Psychoterapeuta opowiada o podobnej historii dotyczącej jednego z jego pacjentów, który bardzo bał się szczepienia przeciwko COVID. Po trzech dniach od zastrzyku zaczął odczuwać ucisk w klatce piersiowej, bał się, że to może być zawał albo zapalenie mięśnia sercowego.

- Pacjent trafił do kardiologa, który wykonał echo serca, EKG, zlecił badania i przepisał leki. Okazało się, że wszystko jest w porządku, a pacjent miał zgłosić się na konsultację po dwóch tygodniach. Dwa dni przed wizytą znowu zaczął odczuwać silny ucisk w klatce, lekarz ponownie wykonał echo serca, po analizie badań stwierdził, że wszystko jest w normie i w ciągu pół godziny dolegliwości u tego pacjenta zniknęły - opowiada.

- Mamy klasyczny przykład objawów psychosomatycznych i ataku paniki na bazie efektu nocebo. Lęk zaczął powodować szybsze bicie serca i arytmię, a to zostało mylnie zinterpretowane jako problemy kardiologiczne, a nie - lękowe. Więc ból się nasilił i mieliśmy gotowe błędne koło objawów psychosomatycznych i ataku paniki - tłumaczy Roszkowski.

- Oczywiście w rzadkich przypadkach może dojść do zapalenia mięśnia sercowego po szczepieniu. Nie wszystkie dolegliwości po szczepieniach są psychosomatyczne, mogą się zdarzyć również poważne powikłania po szczepieniu, ale zdecydowana większość to są dolegliwości psychosomatyczne. To nie jest nadinterpretacja dolegliwości. Te osoby autentycznie mogą dostać bólu głowy, zawrotów, ale nie z powodu fizjologicznego oddziaływania szczepionki na organizm, czyli nie jest to reakcja immunologiczna, tylko psychosomatyczna - mówi ekspert.

- To się zdarza. Im bardziej się boimy jakiejś rzeczy, tym silniejsze emocje towarzyszą nam w momencie kontaktu z tym zagrożeniem, do tego stopnia, że potrafimy zacząć doświadczać tych dolegliwości. Na tym polega psychosomatyka - wyjaśnia psychoterapeuta.

Takie samo zjawisko pojawia się również u pacjentów, którzy czytają ulotki różnych leków. Widzą na ulotce, że mogą mieć zawroty głowy, bóle brzucha i rzeczywiście zaczynają doświadczać tych dolegliwości. To samo może dotyczyć części osób, które bardzo się boją szczepień.

- Mam pacjentów, którzy latami trafiali na SOR-y albo na kilka dni do szpitali. Okazywało się, że badania wychodziły w porządku, a dolegliwości mijały, kiedy tylko trafiali pod opiekę specjalistów. Dopiero dzięki psychoterapii zaczynali to wszystko łączyć - tłumaczy psychoterapeuta.

Roszkowski podkreśla jednak, żeby nie lekceważyć poważnych dolegliwości po szczepieniu. Zawsze powinny być skonsultowane z lekarzem, niezależnie od ich przyczyn.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.