Glejak mózgu - objawy, leczenie, rokowania

Glejak mózgu to złośliwa postać nowotworu mózgu. Dotyczy pacjentów w każdym przedziale wiekowym, a jego etiologia nie została do końca określona. Istnieje kilka rodzajów glejaka, które różnią się stopniem złośliwości i sposobem leczenia. Jakie są objawy i przyczyny tej choroby? Jak przebiega diagnostyka i leczenie tego typu nowotworów?

1. Czym jest glejak mózgu?

Glejak należy do grupy nowotworów mózgu oraz rdzenia. Powstaje z komórek zwanych glejowymi, które tworzą szkielet tkanki nerwowej i spełniają dla neuronów różne funkcje mające na celu ich odżywianie i naprawę.

Glejaki nie występują często, jednak jeśli chodzi o nowotwory wewnątrzczaszkowe, to stanowią 70 proc. wszystkich przypadków i częściej pojawiają się u dzieci niż u dorosłych ludzi. Objawy glejaka są uzależnione w dużej mierze od wielkości guza oraz jego umiejscowienia.

2. Glejak mózgu – przyczyny

Zobacz film: "7 możliwych objawów guza mózgu"

Glejaki tworzą się na skutek mutacji komórek glejowych mózgu – astrocytów oraz oligodendrocytów. Rozrost komórkowy jest bardzo szybki, istnieje duże ryzyko przerzutów, nawrotów oraz wysoka złośliwość.

Komórki glejowe odpowiadają przede wszystkim za odżywianie, ochronę tkanki nerwowej, a także tworzenie tzw. osłonki mielinowej wokół aksonów neuronowych. Komórki te mają pełną zdolność do podziału, dlatego też mogą tworzyć się z nich nowotwory.

Przyczyny rozwoju glejaka nie są do końca znane. Mówi się o wpływie promieniowania jonizującego na tworzenie się nieprawidłowych komórek nowotworowych. Dotyczy to osób narażonych na kontakt ze źródłami energii atomowej lub nuklearnej, a także tych, które w przeszłości były narażone na radioterapię szyi lub głowy.

Także choroby nowotworowe mózgu w rodzinie zwiększają ryzyko nieprawidłowego rozrostu komórkowego. Niektóre choroby genetyczne również mają wpływ na zwiększone ryzyko glejaka – to przede wszystkim zespół Cowden, zespół Turcota i zespół Lyncha.

Glejak w głowie częściej rozwija się także u osób narażonych na działanie promieniowania lub niektórych środków chemicznych (szczególnie w przemyśle naftowym). Także niektóre urazy głowy i nadużywanie aspartamu (sztucznego słodzika) może negatywnie wpłynąć na kondycję komórek w mózgu.

3. Klasyfikacja glejaków

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadziła czterostopniową skalę określającą złośliwość glejaków. Im wyższy stopień zaawansowania, tym gorsze rokowania:

• glejak 1 stopnia - gwiaździak włosianokomórkowy, wyściółczak śluzowo-brodaweczkowaty
• glejak 2 stopnia - gwiaździak włókienkowaty, skąpodrzewiak, wyściółczak
• glejak 3 stopnia - gwiaździak anaplastyczny
• glejak 4 stopnia - glejak wielopostaciowy, rdzeniak

Glejaki znajdujące się na IV stopniu zaawansowania mają najgorsze rokowania. Średnia przeżywalność pacjentów z glejakiem wielopostaciowym lub rdzeniakiem wynosi ok. 14 miesięcy, przy założeniu, że wdrożone zostało leczenie - operacja usunięcia guza i następcza chemioterapia oraz radioterapia.

3.1. Glejak wielopostaciowy

Najbardziej niebezpiecznym, a zarazem najczęściej występującym jest glejak wielopostaciowy, czyli nowotwór gleju gwiaździstego. Dotyczy on osób starszych. Jest złośliwym nowotworem charakteryzującym się bardzo dużym procentem umieralności.

Tylko wczesne wykrycie, a następnie leczenie może dać szansę choremu na co najmniej rok życia. W przeciwnym wypadku zgon może nastąpić w ciągu trzech miesięcy.

Leczenie polega na radioterapii, jak też operacji chirurgicznej. Jest to tzw. leczenia skojarzone. Niestety niewiele osób nawet po terapii przeżywa dłużej niż rok. Objawy glejaka wielopostaciowego, który rozwija się najczęściej w płacie czołowym, a także skroniowym charakteryzują się zaburzeniami psychicznymi.

U chorego pod wpływem działania guza dochodzi do zmiany osobowości. Pojawiają się także, jak i we wcześniejszych przypadkach, napady padaczkowe. Dochodzi też do całkowitej utraty zdolności mowy i możliwości powiedzenia tego, co się chce.

3.2. Co to jest gwiaździak?

Gwiaździak to inaczej glejak gwiaździsty, który diagnozowany jest zwykle u dorosłych. Zlokalizowany jest w okolicy nadnamiotowej. Może też rozwijać się u dzieci - w obrębie pnia mózgu lub w półkulach mózgu. Rzadko pojawia się w rdzeniu kręgowym. Może mieć formę łagodną lub złośliwą.

Objawy glejaka gwiaździaka są konsekwencją nacieku i niszczenia tkanki nerwowej znajdującej się w sąsiedztwie guza. Pojawiają się one stopniowo i nasilają się w ciągu, tygodni, miesięcy lub lat. Czas ten jest uzależniony od stopnia złośliwości guza.

Najczęściej występującym objawem glejaka tego rodzaju jest padaczka. Pojawiają się też objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu. Należą do nich: porażenie połowicze, porażenie nerwów czaszkowych, podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, które powoduje bóle głowy, nudności i wymioty oraz zaburzenia świadomości. Objawem są też zaburzenia mowy i zmiany osobowościowe.

3.3. Skąpodrzewiak

Skąpodrzewiak cechuje się powolnym tempem wzrostu. Objawy glejaka tego rodzaju rozwijają się powoli i mogą o wiele lat wyprzedzać rozpoznanie choroby.

Jeśli guz umiejscowiony jest w płacie czołowym, charakterystycznym objawem glejaka jest padaczka. Skąpodrzewiak jest glejakiem mózgu o średniej lub wysokiej złośliwości, w zależności od rodzaju.

3.4. Wyściółczak

Wyściółczak to rodzaj glejaka, który rozwija się przede wszystkim u dzieci i młodych dorosłych. Najwięcej wyściółczaków diagnozuje się u pięcio- i trzydziestopięciolatków. U dzieci i młodzieży wyściółczaki najczęściej rozwijają się wewnątrzczaszkowo, u dorosłych zaś wewnątrzrdzeniowo.

Objawy glejaka tego typu zależą przede wszystkim od wieku pacjenta, wielkości i lokalizacji guza. U dzieci obserwuje się wzrost ciśnienia czaszkowego, który powoduje bóle głowy, nudności i wymioty. Jeśli dziecko nie ma jeszcze zrośniętych szwów czaszki, objawem może być wodogłowie, spowodowane przez zablokowanie przepływu płynu mózgowo-rdzeniowego. Objawami glejaka (wyściółczaka) są również zaburzenia osobowości, zmiany nastroju i problemy z koncentracją.

Wraz ze wzrostem guza ucisk na nerwy jest coraz większy co może prowadzić do wystąpienia napadów padaczkowych, porażenia nerwów czaszkowych i ogniskowych objawów neurologicznych.

Jeśli wyściółczak jest zlokalizowany nad namiotem mózgu, do objawów glejaka zaliczamy utratę wzroku, czucia, zaburzenia funkcji poznawczych oraz ataksję.

Wyściółczak rozwijający się w kanale rdzenia kręgowego podczas wzrostu uszkadza funkcje układu nerwowego. Może to prowadzić do spastycznego porażenia kończyn i parestezji.

Jeśli wyściółczak zlokalizowany jest w dolnym odcinku kanału rdzenia kręgowego, symptomami są dysfunkcje pęcherza moczowego oraz impotencja. Objawami glejaka w tej lokalizacji są również bóle pleców, nóg i okolic odbytu.

3.5. Rdzeniak

Rdzeniak jest jednym z najczęściej występujących nowotworów układu nerwowego u dzieci. Zwykle zlokalizowany jest w móżdżku i ma IV stopień złośliwości według WHO.

Wczesne objawy glejaka tego typu są niecharakterystyczne. Mogą przypominać infekcje lub typowe choroby rozwojowe wieku dziecięcego. Jeśli jednak utrzymują się przez długi czas i zamiast ustępować, nasilają się, to znak, że trzeba jak najszybciej skonsultować się z lekarzem. Typowymi objawami glejaka tego typu są bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty oraz powiększone węzły chłonne.

Ze względu na lokalizację glejaka objawami mogą być również zaburzenia równowagi i nieprawidłowe ruchy gałek ocznych.

3.6. Glejaki mózgu i rdzenia

Glejaki mózgu i rdzenia mają kilka rodzajów. Mogą rozrastać się z komórek szeregu astrocytarnego. Do takich guzów zaliczamy glejaka wielopostaciowego, gwiaździaka anaplastycznego, włókienkowego i włosowatokomórkowego.

Glejaki mogą tworzyć się również z komórek skąpowypustkowych - powstają wtedy tzw. skąpodrzewiaki, które stanowią ok. 10 proc. glejaków. Wyściółczaki z kolei powstają przez rozrost komórek wyściełających komory mózgu i stanowią ok. 7 proc. diagnozowanych glejaków.

Guz może również rozrastać się z komórek zarodkowych. Tak powstały glejak to rdzeniak, który zwykle występuje u dzieci, choć może też zostać zdiagnozowany u dorosłych. Zlokalizowany jest w móżdżku. Rdzeniak bardzo szybko rośnie, jest też promienioczuły.

3.7. Glejak pnia mózgu

Glejak pnia mózgu to bardzo rzadki, ale niebezpieczny i agresywny nowotwór mózgu. Najczęściej rozwija się u dzieci i wywołuje szereg objawów neurologicznych, w tym:

• bóle i zawroty głowy
• tiki nerwowe
• ataki padaczki
• nadmierną senność
• zaburzenia świadomości
• wymioty i problemy z połykaniem

3.8. Glejak nerwu wzrokowego

Glejaki nerwu wzrokowego rozwijają się powoli i narastają na okoliczne tkanki, ale nie dają przerzutów do innych narządów. Najczęściej występują u dziewczynek do 10 roku życia. Najczęściej rozwijają się pod postacią gwiaździaka.

U części pacjentów z glejakiem stwierdza się także nerwiakowłókniakowatość typu 1, czyli chorobę Recklinghausena.

Objawy glejaka nerwu wzrokowego to przede wszystkim:

• zaburzenia widzenia
• wytrzeszcz oczu
• nieprawidłowe widzenie barw
• zaburzenia ruchomości gałek ocznych
• poszerzone źrenice
• obrzęk tarczy nerwu wzrokowego

Glejak oka diagnozowany jest poprzez badanie wzroku, a także badania obrazowe – rezonans i tomografię. Leczenie zależy od stopnia zaawansowania choroby oraz lokalizacji guza. Wielu pacjentów nie wymaga interwencji chirurgicznej i zachowuje prawidłowe widzenie przez wiele lat.

4. Glejak u dzieci i osób starszych

Glejak u dziecka zdarza się dużo częściej, niż u dorosłych. Jest obok białaczki najczęściej występującym nowotworem w wieku dziecięcym. Najczęściej zostają wykryte pomiędzy 3 a 10 rokiem życia.

Glejak mózgu u dzieci objawia się podobnie do tych, które odczuwają dorośli. Dodatkowo niepokojącym sygnałem jest nagła utrata przez malucha zdobytych przez niego niedawno umiejętności.

Leczenie ustalane jest indywidualnie w każdym przypadku. Glejaki operacyjne są zwykle w pełni uleczalne, niekiedy konieczne jest także wdrożenie radio– lub chemioterapii. Rokowania w przypadku glejaków u dzieci są raczej pomyślne.

U osób starszych glejaki mózgu mają podobny przebieg i objawy, jednak rokowania zwykle są nieco gorsze.

5. Glejak – objawy

Glejaki i ich objawy można podzielić ze względu na to, gdzie guz występuje. Umiejscowienie ma wpływ na wywołane przez niego skutki. Pod wpływem nasilonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego można mówić o objawach ogólnych.

Chory odczuwa bóle głowy. Najczęściej rano nasilają się nudności oraz wymioty. Występują także objawy glejaka takie jak problemy z koncentracją i pamięcią, a także zaburzenia sprawności umysłowej i otępienie.

Inne objawy glejaka zaliczane do tzw. zespołu psychoorganicznego, to również ogólne napady padaczki. U chorego występuje także obrzęk mózgu. Objawy glejaka mózgu mogą też być zogniskowane i zależą od lokalizacji guza. W takich wypadkach dochodzi do zaburzenia mowy, zaburzenia widzenia i problemy ze słuchem. Chory ma problemy z czuciem, a nawet może dojść do niedowładu kończyn.

W wyniku występowania objawów móżdżkowych mogą pojawiać się ogniskowe napady padaczkowe, problemy z utrzymaniem równowagi oraz uszkodzenie nerwów czaszkowych.

Inne objawy glejaka, które mogą pojawić się w zaawansowanym stadium choroby to również: nagłe zmiany zachowania, utrata zdolności pisania, utrata zdolności liczenia, utrata zdolności czytania.

Bardzo często glejak objawia się pod postacią zaburzeń funkcjonowania zmysłów: chory traci zdolność mowy, słuchu, węchu czy pogarsza się jego percepcja dotykowa.

6. Diagnostyka – rozpoznanie glejaka

Glejaka można rozpoznać na podstawie badań obrazowych. Bardzo często rozwija się on bezobjawowo przez wiele lat. Najlepszym sposobem na jego wykrycie jest wykonanie rezonansu magnetycznego albo tomografii komputerowej.

Bardzo ważne jest także podstawowe badanie neurologiczne, które wykonuje się na podstawie opisanych przez pacjenta objawów.

7. Leczenie glejaka

Wybór leczenia wymaga określenia rodzaju guza i przeanalizowania wyników badań. Wpływ ma także morfologia krwi z określeniem czynności nerek oraz wątroby, wiek i samopoczucie pacjenta.

W przypadku guza operacyjnego konieczny jest zabieg chirurgicznym, czyli całkowita lub częściowa resekcja guza. Zmiany trudno dostępne z wysokim ryzykiem operacyjnym wymagają przeprowadzenia biopsji stereotaktycznej.

Zazwyczaj nowotwory operacyjne mają pomyślne rokowania i pacjent wraca do zdrowia, jednak kiedy rozwinie się glejak nieoperacyjny, leczenie może być utrudnione. Zdarzają się sytuacje kiedy operacja zamyka leczenie glejaka, ale konieczne jest spełnienie kilku warunków.

Jeśli glejaki naciekają mocno na mózg, całkowite usunięcie nowotworu nie jest w pełni możliwe. Wówczas operacje chirurgiczne mają na celu przedłużenie i poprawę jakości życia pacjenta.

Ważne jest rozpoznanie histopatologiczne skąpodrzewiaka, brak komponentu gemistocytarnego, wiek poniżej 40 lat oraz brak wzmocnienia kontrastowego na obrazowaniu KT i MR.

Kontynuacja leczenia jest zależna od typu nowotworu. Najczęściej stosowana jest klasyczna radioterapia frakcjonowana RTH 3D lub radioterapia przyspieszona w przypadku złych rokowań (czas przeżycia mniejszy niż 6 miesięcy).

Leczenie chemioterapią jest wskazane u osób, u których wystąpiła poprawa, ale skończyły się możliwości dotychczasowej terapii. Wówczas najczęściej wybierany jest schemat PCV, monoterapia lomustyną lub karmustyną.

W przypadku glejaka wielopostaciowego można zastosować uzupełniającą chemioterapię temozolomidem. Często konieczne jest również leków, które łagodzą objawy glejaka. Są to leki przeciwpadaczkowe, kortykosterydy i leki przeciwkrzepliwe.

8. Możliwe skutki uboczne leczenia glejaka

Leczenie glejaka (dokładniej zabieg chirurgiczny) w niektórych przypadkach może zakończyć się następującymi skutkami ubocznymi:

• napadami padaczkowymi w ciągu tygodnia po operacji,
• zwiększeniem ciśnienia wewnątrzczaszkowego na skutek krwawienia,
• deficytami neurologiczne,
• zakażeniami,
• wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego.

Również chemio- i radioterapia negatywnie wpływa na samopoczucie, wywołując:

• nudności i wymioty,
• ból głowy,
• utrata włosów,
• ryzyko napadów padaczkowych,
• martwica popromienna (śmierć zdrowej tkanki mózgu w napromieniowanym obszarze),
• zwiększone ciśnienie w czaszce,
• częściowa utrata pamięci krótkotrwałej,
• utrata apetytu,
• zmęczenie,
• zwiększona podatność na zakażenia.

Należy podkreślić, że skutki uboczne nie muszą pojawić się u każdego pacjenta, a ich stopień nasilenia jest różny. Powrót do życia po zakończeniu leczenia może być trudny ze względu na deficyty neurologiczne.

Konieczne są wówczas kontrolne wizyty u lekarza, a także rehabilitacja. Nie warto również zapominać o możliwości skorzystania z pomocy psychologa.

9. Glejak – rokowania

Rokowania w przypadku glejaka mózgu mogą być dobre i złe. Jeśli guz umiejscowiony jest w miejscu, z którego łatwo go usunąć (tzw. guz operacyjny), to możliwy jest całkowity powrót do zdrowia. Glejak złośliwy bardzo często daje nacieki na struktury mózgu, wówczas jego usunięcie jest praktycznie niemożliwe.

Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.