Osteoporoza – objawy, leczenie, rodzaje

Osteoporoza jest definiowana jako choroba układu szkieletowego charakteryzująca się osłabioną wytrzymałością kości. Dowiedz się jak ją rozpoznać i leczyć.

Osteoporoza – czym jest i jak ją leczyć?

Osteoporoza jest chorobą, który dotyczy układu szkieletowego człowieka. W przebiegu choroby zmniejsza się gęstość tkanki kostnej, co prowadzi do obniżenia wytrzymałości na urazy mechaniczne. Zwiększa się podatność na złamania nawet podczas niewielkiego obciążenia szkieletu. Osteoporoza może być podstępną chorobą, ponieważ na samym początku nie daje żadnych objawów, a rozpoznanie stawiane jest dopiero w przypadku złamań. Może dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn, jednak u kobiet występuje ona znacznie częściej. Szacuje się, że występuje ona u 2,5-16,6% mężczyzn oraz 6,3-47,2% kobiet po 50 roku życia. W 2018 roku ponad 2 mln osób chorowało na osteoporozę.

Z tego powodu niezmiernie ważna jest profilaktyka, szczególnie wśród osób z grupy ryzyka. Czym różni się osteoporoza od osteomalacji? Jakie są objawy osteoporozy? Czy osteoporozę można wyleczyć?

Co to jest osteoporoza?

Osteoporoza jest definiowana jako choroba układu szkieletowego charakteryzująca się osłabioną wytrzymałością kości, prowadzącą do zwiększonego ryzyka złamań. Oprócz tego, zgodnie z kryteriami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), osteoporozę rozpoznaje się, jeśli gęstość mineralna kości (BMD) wynosi 2,5 odchylenia standardowego (SD) lub więcej poniżej średniej wartości dla młodych zdrowych kobiet. Chorobę tę można podzielić na osteoporozę pierwotną, która obejmuje osteoporozę pomenopauzalną (typ I), osteoporozę starczą (typ II) oraz osteoporozę wtórną, która ma jasno zdefiniowany mechanizm etiologiczny – zaburzenia wchłaniania, leki takie jak glikokortykosteroidy i niektóre choroby, jak nadczynność przytarczyc.

Czynniki ryzyka możemy podzielić na modyfikowalne oraz takie, na które nie mamy wpływu. Do czynników niemodyfikowalnych należą:

• zaawansowany wiek,
• płeć żeńska,
• predyspozycje rodzinne,
• rasa kaukaska,
• demencja,
• zły stan zdrowia,
• wątła budowa ciała.

Z kolei do modyfikowalnych czynników ryzyka można zaliczyć niedobór witaminy D, palenie tytoniu, spożywanie alkoholu, mała podaż wapnia w diecie, zbyt mała lub zbyt duża podaż fosforu, nadużywanie kawy, siedzący tryb życia lub unieruchomienie.

Rodzaje osteoporozy

Kości zapewniają organizmowi odpowiednią strukturę, a oprócz tego pełnią ważną funkcję w ochronie narządów i magazynowaniu minerałów, takich jak wapń i fosfor, które są niezbędne do ich budowy i rozwoju. Szczyt masy kostnej osiąga się w wieku około 30 lat, po czym zaczynamy ją stopniowo tracić. Hormony i czynniki wzrostu odgrywają ogromną rolę w regulacji funkcji kości. Mimo iż szczytowa masa kostna w dużym stopniu zależy od genetyki, wiele modyfikowalnych czynników może na nią wpływać. Tymi czynnikami jest odpowiednie odżywianie, ćwiczenia, a także niektóre choroby lub stosowane leki. Osteoporozę dzielimy na dwa główne rodzaje – pierwotną i wtórną.

Osteoporoza pierwotna

Osteoporoza pierwotna jest często związana z wiekiem i niedoborem hormonów płciowych. Estrogen i testosteron mają znaczący wpływ na przebudowę kości, głównie poprzez hamowanie ich rozpadu. Zmniejszenie produkcji estrogenów u kobiet po menopauzie powoduje znaczny wzrost utraty masy kostnej. U mężczyzn globulina wiążąca hormony płciowe w miarę starzenia się inaktywuje testosteron i estrogen, co może z czasem przyczyniać się do zmniejszenia gęstości mineralnej kości. Z kolei osteoporoza związana z wiekiem wynika z ciągłego niszczenia beleczek kostnych.

Osteoporoza wtórna

Osteoporoza wtórna jest spowodowana chorobami współistniejącymi bądź stosowaniem niektórych leków. Choroby związane z osteoporozą często obejmują mechanizmy związane z zaburzoną gospodarką wapnia, witaminy D i hormonów płciowych. Zespół Cushinga przyspiesza utratę masy kostnej poprzez nadmierną produkcję glukokortykoidów. Ponadto wiele chorób zapalnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, może wymagać długotrwałej terapii glikokortykosteroidami i wiąże się z wtórną osteoporozą. Glikokortykoidy są uważane za najczęstsze leki związane z osteoporozą polekową.

Przyczyny wtórnej osteoporozy mogą różnić się w zależności od płci. W przypadku mężczyzn nadmierne spożywanie alkoholu, stosowanie glikokortykosteroidów i hipogonadyzm są częściej związane z osteoporozą.

Objawy osteoporozy

Złamania i ich powikłania są istotnymi następstwami osteoporozy. Osteoporoza jest cichą chorobą, dopóki nie dojdzie do złamania. Złamanie w jakimkolwiek większym miejscu szkieletu, takim jak kręgi (kręgosłup), bliższa kość udowa (biodro), dystalne przedramię (nadgarstek) lub ramię u osoby dorosłej w wieku powyżej 50 lat, po urazie lub bez konkretnej przyczyny, powinny sugerować diagnozę osteoporozy. Złamania mogą powodować przewlekły ból, a nawet niepełnosprawność.

Pierwszym zauważalnym objawem może być utrata wzrostu spowodowana uciskiem kręgów z powodu złamań. Liczne złamania kręgów piersiowych mogą prowadzić do restrykcyjnych chorób płuc oraz wtórnych problemów z sercem. Z kolei złamania lędźwiowe mogą zmniejszać odległość między żebrami a miednicą i zmieniać anatomię jamy brzusznej, co powoduje występowanie dolegliwości żołądkowo-jelitowych, takich jak przedwczesne uczucie sytości, ból brzucha, zaparcia oraz wzdęcia. Oprócz objawów takich jak ponadto ostry i przewlekły ból kości i stawów, przedłużająca się niepełnosprawność oraz izolacja społeczna mogą prowadzić do depresji i problemów społecznych.

Osteomalacja a osteoporoza

Nie należy mylić osteoporozy z osteomalacją. Osteomalacja to zmiękczenie kości z powodu upośledzonego metabolizmu kostnego w wyniku niedostatecznego poziomu fosforanów, wapnia i witaminy D lub z powodu nadmiernej resorpcji wapnia. Wszystko to prowadzi do niewystarczającej mineralizacji kości. Osteomalacja u dzieci nazywana jest krzywicą.

Czynniki ryzyka to:

• niewielka ekspozycja na słońce i przyjmowanie nieodpowiednich ilości wapnia i witaminy D w diecie;
• zespół złego wchłaniania;
• diety wegetariańskie bez suplementacji witaminą D;
• terapie przeciwpadaczkowe obejmujące fenytoinę i fenobarbital przez długi okres czasu.

Różnica między osteomalacją a osteoporozą polega na tym, że osteomalacja charakteryzuje się demineralizacją kości, a osteoporoza polega na zmniejszeniu gęstości mineralnej kości. Osteomalacja może wystąpić w każdym wieku, z reguły u dorosłych, a osteoporoza występuje u osób starszych. Osteomalację z reguły powoduje niedobór witaminy D, z kolei w przypadku osteoporozy niedobór witaminy D jest tylko jednym z wielu złożonych czynników.

Osteoporoza rozpoznanie

Jeśli występują u nas objawy osteoporozy, powinniśmy niezwłocznie udać się do lekarza w celu diagnostyki i dobrania odpowiedniego leczenia, w zależności od przyczyny choroby. Pomiar gęstości mineralnej kości (BMD) za pomocą DXA jest ważną metodą diagnozowania osteoporozy i przewidywania ryzyka złamań.

Zgodnie z wymogami Światowej Organizacji Zdrowia z 1994 r. rozpoznanie osteoporozy opiera się na pomiarze BMD oraz porównaniu gęstości mineralnej kości ze zdrowymi osobami dorosłymi, tej samej płci i rasy. Określenie „T-score” oznacza liczbę odchyleń standardowych (SD) powyżej lub poniżej średniej BMD dla zdrowej młodej populacji. Kategorie diagnostyczne według WHO i Międzynarodowej Fundacji Osteoporozy:

• osoby zdrowe: T > 1 SD,
• obniżona BMD – osteopenia > 2,5 i ≤ 1 SD,
• osteoporoza: ≤ 2,5 SD,
• osteoporoza zaawansowana – u kobiet po menopauzie i mężczyzn po 50. roku życia ze złamaniami biodra, kręgosłupa lub przedramienia.

Leczenie osteoporozy

Oprócz leczenia osteoporozy dużą wagę przykłada się czynników modyfikowalnych ryzyka osteoporozy, w tym odpowiedniej zawartości witaminy D oraz wapnia w diecie. Kobietom po menopauzie i mężczyznom po 65. roku życia zaleca się suplementację wapnia oraz witaminy D, dlatego też dieta powinna być wzbogacona o przyjmowanie leków z witaminą D, takich jak Vigalex. Zmniejsza to ryzyko złamań osteoporotycznych. Suplementacja witaminy D w tych wypadkach powinna być całoroczna. Oczywiście w przypadku osteoporozy niezbędna jest również farmakoterapia.

Stosowanie estrogenów jest skuteczne zarówno w zapobieganiu, jak i leczeniu osteoporozy. Oprócz zwiększenia gęstości mineralnej kości, leczenie estrogenami zmniejsza ryzyko złamań. Jednak ze względu na skutki uboczne estrogenu, w tym wzrost częstości występowania incydentów sercowo-naczyniowych i wzrost ryzyka raka piersi, estrogen jest obecnie stosowany głównie do krótkotrwałego zapobiegania menopauzalnym uderzeniom gorąca. Raloksyfen, selektywny modulator receptora estrogenowego, został również zatwierdzony przez FDA do zapobiegania i leczenia osteoporozy. Wykazano, że zmniejsza ryzyko złamań kręgów.

Kalcytonina została opracowana w celu zapobiegania i leczenia osteoporozy i jest dopuszczona do stosowania u pacjentów z osteoporozą na całym świecie. Jednakże, biorąc pod uwagę ograniczoną skuteczność kalcytoniny w zapobieganiu złamaniom w porównaniu z innymi dostępnymi środkami, jest ona obecnie rzadko stosowana w zapobieganiu lub leczeniu osteoporozy.

Bisfosfoniany są najszerzej stosowanymi lekami do zapobiegania i leczenia osteoporozy. Mechanizm leżący u podstaw ich działania przeciw osteoklastom, czyli komórkom rozpuszczającym tkankę kostną, polega na hamowaniu enzymu syntazy farnezylopirofosforanowej, który wytwarza lipidy wykorzystywane do modyfikacji małych białek niezbędnych do żywotności i funkcjonowania osteoklastów. Leczenie bisfosfonianami wiąże się z 40–70% redukcją złamań kręgów i 40–50% redukcją złamań szyjki kości udowej. Są to zatem niezwykle skuteczne leki w leczeniu osteoporozy.

Skutki osteoporozy

Nie warto lekceważyć objawów osteoporozy, ponieważ może to prowadzić do znaczącego obniżenia jakości życia. Kobiety po menopauzie oraz mężczyźni po 65. roku życia powinni zgłosić się do lekarza, aby dowiedzieć się, jak można zapobiegać oraz jak leczyć osteoporozę. W przypadku tej choroby mniejsze złamania mogą występować nawet przy wykonywaniu codziennych czynności, a złamanie biodra często wiąże się z potrzebą stałej opieki.

Właśnie dlatego warto dbać o aktywność fizyczną oraz dietę zawierającą odpowiednie ilości wapnia i witaminy D.

  Bibliografia:

1) NFZ Raport o zdrowiu. Osteoporoza. 2019.

2) Akkawi I, Zmerly H. Osteoporosis: Current Concepts. Joints. 2018;6(2):122-127.

3) Tu KN, Lie JD, Wan CKV, et al. Osteoporosis: A Review of Treatment Options. P T. 2018;43(2):92-104.

4) Sözen T, Özışık L, Başaran NÇ. An overview and management of osteoporosis. Eur J Rheumatol. 2017;4(1):46-56.

5) Elbossaty W.F.: Mineralization of Bones in Osteoporosis and Osteomalacia. Ann Clin Lab Res 2017; 5(4): 201.

6) Rachner TD, Khosla S, Hofbauer LC. Osteoporosis: now and the future. Lancet. 2011;377(9773):1276-1287.

7) Ivanova S, Vasileva L, Ivanova S, Peikova L, Obreshkova D. Osteoporosis: Therapeutic Options. Folia Med (Plovdiv). 2015;57(3-4):181-190.

8) Marcinowska-Suchowierska E., Sawicka A.: Wapń i witamina D w prewencji złamań osteoporotycznych. Postępy Nauk Medycznych 2012; 25(3): 273–279.

9) Khosla S, Hofbauer LC. Osteoporosis treatment: recent developments and ongoing challenges. Lancet Diabetes Endocrinol. 2017;5(11):898-907.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.