Ostra reakcja na stres - przyczyny, objawy i leczenie
Stres towarzyszy nam od momentu narodzin do śmierci. Nie można go uniknąć. Czasami jednak trudne sytuacje życiowe znacznie przekraczają zdolności adaptacyjne jednostki i jej wrażliwość na frustracje. W przypadku wyjątkowo silnych stresorów może rozwinąć się ostra reakcja na stres – jest to zaburzenie z grupy nerwic, które znajduje się w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych pod kodem F43.0. Jak objawia się ostra reakcja na stres? Jak wzmocnić odporność na stres? Jak pomagać osobom w skrajnie trudnych okolicznościach życiowych?
1. Przyczyny ostrej reakcji na stres
Podobnie, jak w przypadku zaburzeń adaptacyjnych czy zespołu stresu pourazowego PTSD, ostra reakcja na strespojawia się wskutek czynnika przyczynowego, jakim jest wyjątkowo stresujące wydarzenie życiowe, które znacznie przekracza możliwość radzenia sobie ze stresem i zasoby psychiczne, jakimi dysponuje człowiek. Do skrajnie stresujących doświadczeń można zaliczyć m.in.: wojny, rozboje, napady, katastrofy lotnicze, wypadki samochodowe, pożary, katastrofy żywiołowe, powodzie, gwałt, nagłą, znaczną zmianę społecznego układu odniesienia danej osoby, wielokrotne osierocenie (śmierć kilku bliskich osób w jednym czasie), itp.
W przypadku ostrej reakcji na stres, stresory mają charakter druzgocących przeżyć, pociągających za sobą poważne zagrożenie dla nienaruszalności fizycznej danej osoby lub osób jej bliskich, jak i ryzyko utraty bezpieczeństwa. Prawdopodobieństwo wystąpienia tego rodzaju zaburzenia nerwicowego wzrasta wraz z współwystępowaniem wyczerpania fizycznego lub czynników organicznych (np. starszy wiek). Ponadto ostra reakcja na stres zależy od indywidualnej wrażliwości emocjonalnej osoby, umiejętności radzenia sobie ze stresem (ang. coping), wsparcia społecznego i odporności na frustracje.
2. Objawy ostrej reakcji na stres
Ostra reakcja na stres to zaburzenie przejściowe w odpowiedzi na silny stres psychiczny lub fizyczny u osoby, która nie wykazuje innego zaburzenia psychicznego. Obraz kliniczny ostrej reakcji na stres cechuje znaczna zmienność i różnorodność. Do typowych objawów tego zaburzenia zalicza się:
- oszołomienie, szok psychiczny,
- zawężenie pola świadomości,
- zawężenie uwagi,
- zaburzenia orientacji,
- niezdolność rozumienia bodźców (człowiek nie wie, co się do niego mówi),
- wyłączenie się z sytuacji traumatyzującej,
- rozpacz i gniew,
- niepokój i nastrój depresyjny,
- stupor dysocjacyjny,
- pobudzenie emocjonalne i psychoruchowe,
- nadmierną aktywność (reakcja ucieczki lub fugi),
- ograniczoną poczytalność umysłową (agresywność),
- wegetatywne znamiona panicznego lęku, np. kołatanie serca, pocenie się, zaczerwienienie, szybkie tętno, uczucie duszności.
Objawy uzewnętrzniają się w ciągu kilku minut od zadziałania stresora czy traumatycznego wydarzenia i zanikają w ciągu dwóch-trzech dni (często nawet w okresie kilku godzin). Cały epizod może być pokryty częściową lub całkowitą amnezją.
3. Diagnoza i leczenie ostrej reakcji na stres
Ostrą reakcję na stres określa się synonimicznie jako ostrą reakcję kryzysową, stan kryzysu, szok psychiczny czy wyczerpanie walką (ang. combat fatigue). Kryteria diagnostyczne, według ICD-10, do rozpoznania ostrej reakcji na stres, są następujące:
- bezpośredni i wyraźny związek przyczynowo-skutkowy między wydarzeniem stresującym a wystąpieniem symptomów zaburzenia;
- zmienny obraz kliniczny – stan oszołomienia, rozpaczy, lęku, złości, depresji, wyłączania się i pobudzenia, ale bez dominacji jakiegokolwiek z objawów;
- szybki zanik symptomów w przypadku wycofania pacjenta ze stresującego otoczenia (np. z miejsca wypadku) od kilku godzin do kilku dni.
Rozpoznanie ostrej reakcji na stres należy różnicować z zaburzeniami adaptacyjnymi, PTSD i zaburzeniem lękowym z napadami lęku. W przypadku ostrej reakcji na stres trzeba otoczyć osobę cierpiącą wsparciem, opieką, zapewnić spokój i bezpieczeństwo. Doraźnie lekarz na miejscu zdarzenia zwykle podaje leki uspokajające. W perspektywie długofalowej konieczna może być pomoc psychologiczna.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.