Witamina B12 - rola, właściwości, zapotrzebowanie. Niedobór i nadmiar w organizmie
Aby każdy organizm mógł funkcjonować, potrzebna jest właściwa równowaga wielu substancji, związków i procesów. Jedną z bardzo ważnych witamin jest B12. Zwykle jest pomijana, rzadko kto sam z siebie ją suplementuje, jednak jej niedobór może mieć fatalne skutki dla naszego zdrowia. Witamina B12, zwana kobalaminą, pełni w organizmie różnorodne funkcje. Jej niedobór może wywołać gorsze samopoczucie i wpłynąć na ogólną kondycję naszego organizmu.
- 1. Charakterystyka witaminy B12
- 2. Rola witaminy B12 w organizmie człowieka
- 3. Źródła i dawkowanie kobalaminy
- 4. Niedobór witaminy cyjanokobalaminy
- 4.1. Skutki niedoboru u osób starszych
- 5. Anemia złośliwa konsekwencją niedobóru witaminy B12
- 5.1. Rozpoznanie i leczenie anemii złośliwej
- 6. Skutki nadmiaru witaminy B12 w organizmie
- 7. Suplementy z witaminą B12
- 8. Witamina B12 w zastrzykach
- 9. Witamina B12 wsparciem w leczeniu chorób wątroby
1. Charakterystyka witaminy B12
Witamina B12 (zwana również czerwoną witaminą, kobalaminą, cyjanokobalaminą, zawiera w swojej budowie kobalt na trzecim stopniu utlenienia jako atom centralny) jest organicznym, stabilnym związkiem rozpuszczalnym w wodzie. Produkują ją bakterie występujące w przewodzie pokarmowym ssaków. U człowieka jej wytwarzanie następuje w jelicie grubym, gdzie już nie jest wchłaniana.
Źródłem witaminy B12 są pokarmy pochodzenia zwierzęcego (zawierające wątrobę, serce, nerki, także skorupiaki, ryby, jajka, sery, mleko), występuje również w grochu i innych roślinach strączkowych.
Bierze ona udział w tworzeniu erytrocytów (krwinek czerwonych), osłonki mielinowej nerwów, neurotransmiterów, syntezie kwasów nukleinowych (gł. szpiku kostnego), reakcjach metylacji: homocysteiny do metioniny oraz metylomalanylo-CoA do bursztynylo-CoA (w cyklu Krebsa) biorących udział w przemianach tłuszczów, białek, węglowodanów.
Witamina B12 zapobiega niedokrwistości, wpływa na procesy psychiczne (pamięć, zdolność koncentracji i uczenia się), dobry nastrój (udział w tworzeniu metioniny), zapewnia prawidłowy skurcz mięśni, odpowiada za prawidłowy wzrost i strukturę kości (występuje w komórkach produkujących kość - osteoblastach), pobudza apetyt, ułatwia przemianę żelaza, zmniejsza poziom lipidów we krwi (poprzez utlenianie karnityny).
Nie jest związkiem toksycznym, rzadko nadmiar powoduje reakcje uczuleniowe. Prawidłowe stężenie witaminy B12 w surowicy krwi to 165–680 ng/l, a zapotrzebowanie dobowe 1-2 μg.
Badania nad witaminą B12 rozpoczęto w XX wieku, wtedy to odkryto, że swoje właściwości zachowuje tylko w obojętnym środowisku. Ma to znaczenie, ponieważ trzeba ją odpowiednio przetworzyć, aby można było suplementować się nią.
2. Rola witaminy B12 w organizmie człowieka
Witamina B12, podobnie jak inne witaminy z grupy B bierze udział w przemianie węglowodanowej, białkowej, tłuszczowej i w innych procesach:
- uczestniczy w wytwarzaniu czerwonych krwinek,
- wpływa na funkcjonowanie układu nerwowego,
- umożliwia syntezę w komórkach, przede wszystkim szpiku kostnego,
- zapewnia dobry nastrój i równowagę psychiczną,
- odgrywa rolę przy odtwarzaniu kodu genetycznego,
- pobudza apetyt.
Witamina B12 bierze udział w wytwarzaniu czerwonych ciałek krwi. Niedobór tych ciałek powoduje niedokrwistość organizmu, potocznie zwaną anemią. Witaminę B12 można uzupełniać poprzez przewód pokarmowy, podając ją w pożywieniu. Innym sposobem dostarczenia tej witaminy do organizmu są zastrzyki. Anemię można skutecznie wyleczyć podając witaminę B12 zarówno doustnie, jaki i dożylnie.
Witamina B12 dba o układ nerwowy. Współtworzy neuroprzekaźniki nerwowe, których zadaniem jest przenoszenie informacji między komórkami. Wzmacnia również otoczkę mielinową, która ochrania komórki nerwowe. Witamina B12 ma więc ważne zadanie, pomaga zachować równowagę psychiczną, ułatwia uczenie się i wspomaga koncentrację. Ponadto współtworzy metioninę odpowiedzialną za dobry nastrój.
Kobiety w czasie menopauzy są szczególnie narażone na osteoporozę. Witamina B12 pomaga w odbudowywaniu masy kostnej. Ma to również znaczenie dla rozwoju dzieci.
Witamina B12 odgrywa istotną rolę we właściwym funkcjonowaniu organizmu. Jest odpowiedzialna za prawidłowy rozwój komórek nerwowych, gdyż uczestniczy w syntezie choliny, która jest składnikiem fosfolipidów otoczki mielinowej włókien nerwowych. Ponadto witamina B12 warunkuje podziały komórkowe oraz syntezę kwasów nukleinowych DNA i RNA oraz białek uczestniczących w ich budowaniu.
Obecność witaminy B12 ma wpływ na funkcjonowanie karnityny, dzięki czemu witamina B12 pośrednio prowadzi do zmniejszenia się ilości lipidów (tłuszczów) we krwi, gdyż przyczynia się do ich zużytkowania.
Witamina B12 wchłaniana jest w jelicie cienkim w postaci połączenia z czynnikiem wewnętrznym wydzielanym przez komórki okładzinowe żołądka. W wątrobie i w szpiku kostnym witamina B12 jest magazynowana, a następnie wraz z krwią rozprowadzana po całym organizmie.
Witamina B12 przyczynia się do zużytkowania tłuszczów w organizmie, dzięki czemu zmniejsza się ich ilość. Dzieje się tak, gdyż odpowiedzialne za to karnityny, czyli substancje wychwytujące cząsteczki tłuszczu, są wspomagane przez witaminę B12. Zaleca się przyjmowanie witaminy B12 kobietom mającym obfite miesiączki.
Osoby, które nie jędzą mięsa, jajek i przetworów mlecznych powinny szczególnie dbać o jej uzupełnianie. Trudności z przyswajaniem witaminy mają ludzie starsi, którzy mogą przyjmować witaminę B12 w postaci zastrzyków. Warto pamiętać, że na witaminę B12 szkodliwie wpływają:
- alkohol,
- kwasy,
- woda,
- światło słoneczne,
- estrogeny,
- tabletki nasenne.
3. Źródła i dawkowanie kobalaminy
Witamina B 12 powinna być dostarczana do organizmu w ilości ok. 2 μg każdego dnia. Głównym źródłem witaminy B12 jest pokarm pochodzenia zwierzęcego. W największych ilościach witamina B12 występuje w:
- mięsie wołowym,
- mięsie wieprzowym,
- mięsie drobiowym,
- mięsie baranim,
- podrobach,
- rybach,
- owocach morza,
- mleku,
- serach,
- jajach.
W niewielkich ilościach witamina B12 jest syntetyzowana przez bakterie stanowiące naturalną florę jelit.
Zalecane dawkowanie witaminy B12 to:
- 2 mikrogramy dla zdrowych dorosłych,
- 2,2 mikrograma dla kobiet w ciąży,
- 2,6 mikrograma dla matek karmiących.
Według większości ekspertów źródłem witaminy B12 w naturze są drobnoustroje. Dlatego właśnie największe ilości witaminy B12 znajdują się w podrobach (wątroba, nerki). Jaja i ryby zawierają mniejsze ilości witaminy B12 (od 5 do 20 mikrogramów na 100 g). Najmniej witaminy B12 zawierają wędliny, mleko i przetwory mleczne, drób i mięso wieprzowe (poniżej 1 mikrograma na 100 g). Produkty roślinne natomiast w ogóle nie zawierają witaminy B12.
Zawartość witaminy B12 w poniższych produktach została podana w mikrogramach na 100 g:
- powyżej 20 - ryby (szczupaki), nerki i wątroby: wołowe, wieprzowe, drobiowe i cielęce,
- 5-20 - ryby (śledzie, pstrągi, makrele, łososie), królik,
- 1-5 - szynka wołowa, wołowina, cielęcina, ryby (mintaje, dorsze, flądry, morszczuki), jaja, sery dojrzewające,
- poniżej 1 - makaron jajeczny, szynka, baleron, piersi kurczaka, wieprzowina, mleko i przetwory mleczne (jogurt, kefir, sery twarogowe, śmietana).
Leki i sulpementy z witaminą B12 znajdziesz dzięki stronie KtoMaLek.pl. To darmowa wyszukiwarka dostępności leków w aptekach w Twojej okolicy. Nie trać czasu na bieganie od apteki do apteki! Zarezerwuj potrzebny lek online i zapłać za niego w aptece.
4. Niedobór witaminy cyjanokobalaminy
Witamina B12 jest gromadzona w organizmie i jej ogólnoustrojowe zapasy u osób dorosłych wystarczają na 2–5 lat; natomiast zapasy witaminy B12 u noworodków są niewielkie i wyczerpują się po roku. Na tak długi okres półtrwania wpływa krążenie wątrobowo-jelitowe, które umożliwia częściowe odzyskiwanie witaminy B12.
Dużą rolę krążenia wątrobowo-jelitowego podkreśla fakt, że u wegetarian, którzy w dużej mierze spożywają produkty roślinne niezawierające witaminy B12 (mogą otrzymywać niewielkie ilości ze źródeł bakteryjnych i zanieczyszczeń), niedobór tej witaminy niekiedy rozwija się dopiero po 20–30 latach. W przypadku niedokrwistości złośliwej lub w zaburzeniach wchłaniania niedobór witaminy B12 może powstać w ciągu 2–3 lat.
Witaminę B12 (kobalaminę) znajdziemy głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego, tj. mięsie, rybach, mleku, jajach, serach, wędlinach. W produktach roślinnych witamina ta praktycznie nie występuje. Dobrym źródłem są też drożdże spożywcze.
Niedobór witaminy B12 może być spowodowany zwiększonym wydalaniem witaminy B12 z moczem, stanem zapalnym błony śluzowej żołądka, schorzeniami jelit, zaburzoną florą bakteryjną jelit. Ponadto niedobór witaminy B12 stwierdza się w chorobach pasożytniczych, zwłaszcza w tasiemczycach (bruzdogłowiec szeroki). Jednakże najczęstszą przyczyną niedoboru witaminy B12 jest dieta uboga w produkty zawierające tę właśnie witaminę.
Do objawów niedoboru witaminy B12 należą:
- objawy hematologiczne – są spowodowane zaburzeniem tworzenia czerwonych krwinek, co w konsekwencji prowadzi do rozwoju anemii (głównie megaloblastycznej, czasami dochodzi do anemii Addisona-Biermera, zwanej również anemią złośliwą),
- objawy neurologiczne, jak drżenia i drgawki, zaburzenia równowagi, zaburzenia pamięci i koncentracji uwagi oraz zanik nerwów wzrokowych,
- objawy ze strony układu pokarmowego – stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej i języka, uczucie pieczenia jamy ustnej, zanik brodawek języka, zaburzenia czucia smaku,
- objawy psychiatryczne, jak zespoły depresyjne, zaburzenia lękowe, zespoły urojeniowe.
Początkowo objawy niedoboru witaminy B12 nie są charakterystyczne. Obserwuje się męczliwość, ospałość, apatię, zaburzenia snu, częste zmiany nastroju.
Ostry niedobór witaminy B12 może prowadzić do spastyczności, paraplegii oraz nietrzymania moczu i stolca. Oprócz objawów związanych z układem nerwowym, pojawiają się także problemy związane m.in. z transportowaniem tlenu w organizmie. Do objawów anemii z niedoboru witaminy B12 należeć mogą: spłycenie oddechu, zmęczenie, zawroty głowy, bladość, przyśpieszenie rytmu serca, arytmia, a nawet niewydolność serca.
Długotrwały niedobór witaminy B12 w organizmie może prowadzić do następujących powikłań:
- anemia,
- opóźnienia wzrostu,
- częste biegunki,
- stany depresyjne,
- zaburzenia neurologiczne (drętwienie, trudności z chodzeniem, mrowienie),
- utrata pamięci,
- trudności w zachowaniu równowagi,
- stany rozdrażnienia, irytacji,
- zmęczenie,
- depresja,
- jąkanie,
- trudności w prowadzeniu łatwych rachunków matematycznych,
- niedobór witaminy B12 prowadzi według niektórych uczonych do choroby Alzheimera.
Na niedobór witaminy B12 szczególnie narażeni są weganie, którzy nie spożywają produktów pochodzenia zwierzęcego. Niedobór witaminy B12 często występuje również u dzieci z autyzmem żywionych nieprawidłową, mało zróżnicowaną dietą.
Zobacz także
Niedoborowi witaminy B12 często towarzyszy niedobór kwasu foliowego, który w dużych ilościach występuje w zielonych liściastych warzywach. Najczęściej taką sytuację stwierdza się u kobiet zażywających tabletki antykoncepcyjne oraz stosujących źle zbilansowaną dietę.
4.1. Skutki niedoboru u osób starszych
Niedobór witaminy B12 jest powszechnym problemem u osób starszych i jedną z głównych przyczyn pojawiającej się u nich depresji. Co więcej, z upływem lat organizm wydziela coraz mniej kwasów żołądkowych - niezbędnych do absorpcji witaminy B12.
Niedobór witaminy B12 u osób starszych wiąże się również z obniżeniem zdolności do wchłaniania składników odżywczych. Z tego względu zaleca się stosowanie suplementów diety z witaminą B12 osobom powyżej 50. roku życia.
Co więcej, witamina B12 w organizmie odgrywa również istotną rolę w układzie sercowo-naczyniowym. Pomaga zmniejszyć poziom homocysteiny we krwi. Homocysteina pojawia się w organizmie, kiedy poziom witaminy B12 i kwasu foliowego jest bardzo niski. Badania naukowe wykazują, że obecność homocysteiny jest czynnikiem ryzyka rozwoju m.in. zmian miażdżycowych (których konsekwencją bywa udar mózgu, zawał mięśnia sercowego) i zmian zakrzepowych.
5. Anemia złośliwa konsekwencją niedobóru witaminy B12
Niedokrwistość złośliwa (zwana również anemią megaloblastyczną, chorobą Addisona-Biermera, łac. pernicious anemia) została odkryta w XIX wieku. W czasie jej przebiegu dochodzi do zahamowania produkcji przez szpik kostny erytrocytów (nieraz również leukocytów i trombocytów), przy prawidłowej lub większej ilości hemoglobiny. Przyczyną anemii złośliwej jest przewlekły niedobór witaminy B12, który mogą powodować czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
Czynnikiem zewnętrznym jest zupełny brak witaminy w pożywieniu, występujący, np. u alkoholików, anorektyków, niektóre schorzenia jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna), u ludzi przyjmujących jedynie jedzenie fast food. Czynnik Castle’a (IF - intrinsic factor, jest substancją wytwarzana przez żołądek) oraz kwas żołądkowy umożliwia wchłanianie witaminy B12 w przewodzie pokarmowym. Dlatego stan po resekcji (usunięciu) żołądka lub niewytwarzanie przez niego soku prowadzi do braku kobalaminy w organizmie.
Niedobór witaminy B12 może również wystąpić po terapii niektórymi lekami, np. metotreksatem, pochodnymi hydantoiny. Erytrocyty mają nieprawidłowe wymiary, kształt i upośledzoną funkcję. Są one olbrzymie (gr. megas - wielki) i nie spełniają swojej funkcji.
5.1. Rozpoznanie i leczenie anemii złośliwej
Diagnostykę rozpoczyna się od dokładnego zebrania wywiadu (choroby przewlekłe, dieta, obfitość miesiączek). W morfologii należy szukać zwiększonej objętości krwinek czerwonych (MCV>110 fl), zmniejszonej liczby retikulocytów, leukocytów i trombocytów.
Płytki krwi mogą czasem mieć zwiększoną objętość. Należy również oznaczyć poziom witaminy B12, który jest obniżony, żelazo jest zazwyczaj nieco podwyższone, jak również poziom homocysteiny. Można oznaczyć również przeciwciała przeciw IF i komórek okładzinowych żołądka.
Proponowany jest również rozszerzony test Schillinga, określający przyczynę niedoboru kobalaminy (niedobór IF lub upośledzone wchłanianie w jelicie). Warta uwagi jest gastroskopia, pozwalająca uwidocznić choroby przewody pokarmowego, utrudniające wchłanianie witaminy B12.
Najważniejsze jest wyrównanie poziomu witaminy B12 w surowicy. Witaminę B12 można podawać w formie zastrzyków domięśniowych w dawce 1000 μg/dobę przez 10-14 dni, po poprawie wyników laboratoryjnych podaje się 100- 200 μg/tydzień do końca życia. Zastrzyki omijają przewód pokarmowy i dają pewność, że cała podana dawka ulegnie wchłonięciu.
Po okresie dwóch tygodni zaczyna wzrastać liczba retikulocytów, hemoglobiny, hematokryt ulega normalizacji. Na poprawę stanu włosów należy poczekać dłużej. Po resekcji żołądka lub jelita cienkiego podaje się kobalaminę domięśniowo w dawce 100 μg/ miesiąc.
Witaminę B12 należy podawać kobietom mającym obfite krwawienia miesięczne, osobom starszym (trudność z wchłanianiem). Stosując preparaty witaminowe w formie doustnej, należy jednocześnie podawać sok żołądkowy uzyskany od ludzi zdrowych.
6. Skutki nadmiaru witaminy B12 w organizmie
Witamina B12 jest rozpuszczalna w wodzie, z czego wniosek, że nie gromadzi się w organizmie. Wydalamy ją wraz z potem i moczem, więc trudno byłoby ją przedawkować. Wg specjalistów, suplementacja witaminy B12 nawet w bardzo dużych ilościach nie spowoduje żadnych szkodliwych efektów.
Efekt uboczny może jednak pojawić się u alergików, ponieważ mogą być uczuleni na tę witaminę. Reakcją alergiczną będzie w tym przypadku krwotok z nosa. W niektórych przypadkach może wystąpić reakcja uczuleniowa lub wstrząs anafilaktyczny, czyli reakcja organizmu wynikająca z dysproporcji między pożądanym a rzeczywistym zapotrzebowaniem na witaminę. Nie wiadomo jednak, czy przyczyną reakcji jest witamina B12, czy śladowe ilości zanieczyszczeń znajdujących się w witaminie.
PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT
Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:
- Czy poziom witaminy B12 jest prawidłowy? - odpowiada lek. Łukasz Wroński
- Czy witaminę B12 należy suplementować? - odpowiada dietetyk Maria Jagiełło
- Dawkowanie witaminy B12 u dzieci - odpowiada lek. Tomasz Budlewski
7. Suplementy z witaminą B12
Witamina B12 w tabletkach, może pomóc, jeśli nie jesteś w stanie zwiększyć ilości witaminy B12 w diecie. Wchłanianie tabletek witaminy B12 można wspomóc na kilka sposobów.
- Razem z witaminą B12 bierz kwas foliowy.
- Wapń również wspomaga wchłanianie witaminy B12.
- Jeśli planujesz zwiększyć przyjmowanie kwasu foliowego lub potasu, zwiększ też przyjmowanie witaminy B12. Bardzo duże dawki kwasu foliowego obniżają poziom witaminy B12 we krwi.
- Jeśli bierzesz też witaminę C – upewnij się, że między witaminą B12 a witaminą C jest co najmniej godzina przerwy.
- Rzuć palenie i unikaj alkoholu.
- Pytaj lekarza o działania uboczne przepisywanych ci leków. Niektóre zmniejszają wchłanianie witaminy B12.
W aptekach można dostać również witaminę B12 MSE. Witamina B12 MSE jest to wysokiej klasy preparat zawierający m.in. wit B12. Witamina B12 MSE zawiera związki, które wspomagają działanie samej witaminy B12, np.: kwas foliowy, witaminę B6 oraz biotynę.
Witamina B12 MSE zawiera aktywną formę witaminy B12 - metylokobalaminę. Warto podkreślić, że aktywna forma witaminy B12 ma dużą przyswajalność, ponieważ w aktywnej formie witamina B12 MSE nie musi być przekształcana, aby zacząć działać.
Ponadto obecność dodatkowych składników w witaminie B12 MSE jest dodatkową gwarancją wysokiego wchłaniania wit B12. Sprawia również, że metabolizm homonocysteiny jest prawidłowy.
Jeśli chodzi o cenę tabletek z witaminą B12 - nie jest ona zbyt wygórowana - za całe opakowanie zapłacimy zwykle kilkanaście złotych, za 100 tabletek 13-15 zł.
8. Witamina B12 w zastrzykach
Witamina B12 w zastrzykach jest stosowana przy długotrwałym niedoborze witaminy B12, anemii i przewlekłym osłabieniu organizmu spowodowanym niedoborem witaminy B12. Czego spodziewać się po zastrzykach witaminy B12? Są to zastrzyki domięśniowe, dość bolesne. Mogą wywołać:
- zawroty i bóle głowy,
- bóle żołądka,
- mdłości,
- biegunkę,
- bóle stawów,
- ból w miejscu wkłucia.
Zastrzyki z witaminy B12 mogą wywołać także poważne zaburzenia, np. reakcję alergiczną (puchnięcie języka, warg, twarzy, ból w klatce piersiowej, ból, uczucie ciepła i napuchnięcie nóg). Wtedy należy jak najszybciej udać się do lekarza.
Witamina B12 w zastrzykach sprawi jednak, że poziom witaminy B12 wzrośnie szybciej niż podczas stosowania tabletek czy zmian w diecie. Przy anemii czas jest ważnym czynnikiem leczenia.
Należy pamiętać, jak ważna jest witamina B12. Anemii megaloblastycznej (anemii z niedoboru witaminy B12) można uniknąć, przyjmując odpowiednią ilość tej witaminy, a tym samym uchronić się od poważnych problemów neurologicznych i krążeniowych.
9. Witamina B12 wsparciem w leczeniu chorób wątroby
Według włoskich naukowców, wypowiadających się na łamach czasopisma "Gut", witamina B12 może być pomocna podczas leczenia zapalenia wątroby typu C (WZW C). W ich opinii witamina ta, gdy zostanie włączona do standardowej terapii, może pomóc wyeliminować wirus HCV z organizmu., podczas, gdy standardowe leczenie pomaga pozbyć się go u mniej więcej 50 procent chorych z genotypem 1 i 80 procent z genotypem 2 lub 3.
Został przeprowadzony eksperyment, w którym podzielono 94 osoby na dwie grupy - w pierwszej grupie pacjentów poddano standardowej terapii, natomiast w drugiej włączono do leczenie witaminę B12, dawkując 5000 µg co 4 tygodnie przez okres od 24 (genotyp 2 i 3) do 48 tygodni (genotyp 1). Z badań tych wynikło, że włączenie tej witaminy wzmocniło odpowiedź wirusową o 34 procent, jednocześnie najlepsze wyniki zostały zauważone u pacjentów z genotypem 1, w którym leczenie sprawia najwięcej trudności.
Treść artykułu jest całkowicie niezależna. Znajdują się w nim linki naszych partnerów. Wybierając je, wspierasz nasz rozwój.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.