Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Marcin Buczek

Zakażenia układu moczowego - czynniki ryzyka, profilaktyka, leczenie

Avatar placeholder
Lek. Marcin Buczek 30.01.2024 13:39
Zakażenia układu moczowego
Zakażenia układu moczowego (123RF)

Zakażenia układu moczowego (ZUM) to występujące często, przykre i dokuczliwe schorzenie infekcyjne, mogące doprowadzić nawet do stanów zagrażających życiu. Niestety bardzo często przebiegają one cicho i podstępnie, bez żadnych szczególnych objawów. Mężczyźni mający problemy z chorobami prostaty są grupą, u której ryzyko wystąpienia zakażenia jest istotnie zwiększone, warto więc zapoznać się z tym tematem.

spis treści

1. Budowa układu moczowego

W skład układu moczowego wchodzą: nerki i moczowody (górne drogi moczowe), pęcherz moczowy oraz cewka moczowa (dolne drogi moczowe). Tylko końcowy odcinek cewki moczowej jest w prawidłowych warunkach zasiedlony przez bakterie, pozostałe odcinki dróg moczowych pozostają jałowe, tj. niezasiedlone przez bakterie. Udaje się to osiągnąć dzięki mechanizmom obronnym, w które wyposażony jest nasz organizm, takim jak:

  • kwaśny odczyn moczu,
  • złuszczanie nabłonka błony śluzowej dróg moczowych,
  • działanie przeciwbakteryjne wydzieliny gruczołu krokowego u mężczyzn,
  • stałe spływanie moczu z nerek moczowodami do pęcherza moczowego,
  • genetycznie uwarunkowana oporność nabłonków dróg moczowych na adhezję bakterii,
  • zastawki pęcherzowo-moczowodowe, które zapobiegają cofaniu się moczu z pęcherza do moczowodów,
  • cykliczne opróżnianie pęcherza moczowego z moczu,
  • prawidłowa flora bakteryjna cewki moczowej, która hamuje kolonizację innych bakterii.
Zobacz film: "Szczepienie przeciwko HPV"

Z zakażeniem układu moczowego mamy do czynienia wtedy, gdy drobnoustroje pojawią się w strukturach znajdujących się powyżej cewki moczowej (pęcherz moczowy, moczowody, nerki). Objawy chorobowe mogą, ale nie muszą, się pojawić. Zazwyczaj są to ostry ból w podbrzuszu lub w lędźwiach oraz gorączka.

  • bakteriuria bezobjawowa,
  • zakażenia dolnego odcinka układu moczowego: zapalenie cewki moczowej, zapalenie pęcherza moczowego, zapalenie gruczołu krokowego,
  • zakażenia górnego odcinka układu moczowego: ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek, przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Oprócz tego zakażenia układu moczowego można podzielić na:

  • niepowikłane, wywołane przez drobnoustroje typowe dla zakażeń układu moczowego, do których należy przede wszystkim pałeczka okrężnicy Escherichia coli,
  • powikłane, wywołane przez drobnoustroje nietypowe dla zakażeń układu moczowego i związane z czynnikami ryzyka.

W praktyce wszystkie zakażenia u mężczyzn traktujemy jako powikłane. Wiąże się to z tym, że długa cewka moczowa u mężczyzn dużo lepiej chroni przed zakażeniami niż cewka moczowa kobiety i w normalnych warunkach bakterie nie są w stanie pokonać tej bariery.

2. Czynniki ryzyka zakażeń układu moczowego

  • starszy wiek,
  • zastój moczu,
  • refluks pęcherzowo-moczowodowy,
  • kamica moczowa,
  • cukrzyca,
  • cewnik w pęcherzu moczowym,
  • instrumentacja w drogach moczowych
  • leczenie immunosupresyjne.

3. Bakteriomocz bezobjawowy

Stwierdzamy go wówczas, gdy w prawidłowo pobranej próbce moczu wykrywane są bakterie w ilości znamiennej (powyżej 10 do 5 bakterii w ml moczu). Brak jest natomiast objawów zakażenia układu moczowego. Bakteriomoczu bezobjawowego zasadniczo się nie leczy, jednak czasami, gdy mamy do czynienia z mężczyznami przed planowaną resekcją przezcewkową prostaty lub innymi zabiegami urologicznymi, leczymy chemioterapeutykiem lub antybiotykiem dobranym zgodnie z wynikiem posiewu moczu.

4. Zapalenie pęcherza moczowego

Zapalenie pęcherza moczowego jest to najczęstsza forma zakażenia układu moczowego i to z nią najwięcej osób zgłasza się do lekarza. Zazwyczaj zaczyna się od pieczenia i szczypania podczas oddawania moczu. Potem dołączają się ból w okolicy łonowej, uczucie parcia i częste oddawanie moczu o intensywnej woni, czasem podbarwionego krwią. Temperatura waha się w granicach 37,5–38 stopni Celsjusza.

W badaniu ogólnym moczu stwierdza się zwiększoną liczbę białych i czerwonych krwinek, niewielkie ilości białka, natomiast w posiewie obecność drobnoustrojów. Szybkie wdrożenie właściwego leczenia pomyślnie rokuje. Obecnie zalecana jest trzydniowa farmakoterapia trimetoprimem, kotrimoksazolem lub fluorochinolonem (ciprofloksacyna, ofloksacyna lub norfloksacyna). Jako lek drugiego rzutu stosuje się amoksycylinę z klawulanianem lub nitrofurantoinę przez 7 dni. Objawy infekcji zazwyczaj ustępują w ciągu kilku dni. Niestety może czasami dochodzić do nawrotów zakażenia. Konieczne wtedy jest ponowne, tym razem długotrwałe, leczenie farmakologiczne.

W zapaleniu przewlekłym objawy mogą być nieznaczne. Zazwyczaj są to pobolewania i uczucie zwiększonego napięcia w okolicy krocza oraz okresowe trudności w oddawaniu moczu. Niekiedy z ujścia cewki moczowej wydobywa się mętna wydzielina. Rokowanie wyleczenia w przypadku przewlekłej formy zakażenia jest dużo gorsze niż w przypadku ostrej formy. Pacjenci wymagają nierzadko długotrwałego leczenia urologicznego.

Zapalenie pęcherza moczowego u mężczyzny jest w większości przypadków następstwem innej choroby układu moczowego, w tym: wady budowy, kamicy czy też guza. Dlatego u mężczyzny wskazane są dodatkowe badania w celu ustalenia pierwotnej przyczyny choroby i prowadzenia dalszego leczenia.

5. Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek

Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek jest z kolei najczęstszą formą zakażeń górnego odcinka dróg moczowych. Zmiany chorobowe obejmują wtedy tkankę śródmiąższową nerek oraz układy kielichowo -miedniczkowe. Choroba zazwyczaj zaczyna się nagle. Objawami są: wysoka gorączka (nawet 40 stopni Celsjusza), dreszcze oraz ból w jednej lub w obu okolicach lędźwiowych. Często towarzyszą im także dolegliwości typowe dla zapalenia pęcherza moczowego (takie jak parcie i bolesne oddawanie moczu), rzadziej ból brzucha, nudności i wymioty.

W badaniach moczu stwierdza się znamienną bakteriurię, podwyższoną ilość białka, liczne krwinki białe i czerwone. Czasami jednak badanie może wyjść prawidłowo, np. gdy proces zapalny obejmuje tylko jedną nerkę, z której mocz nie odpływa wskutek współistniejącej kamicy. Do zakażeń górnego odcinka układu moczowego dochodzi głównie u osób posiadających inne zmiany patologiczne w obrębie układu moczowego, m.in. kamicę, przerost prostaty, refluks pęcherzowo-moczowodowo-nerkowy, zwężenie dróg moczowych.

Leczenie polega na podaniu chemioterapeutyku, który stosuje się od 10 do 14 dni, chociaż objawy chorobowe ustępują już po kilku dniach terapii. Z wyboru jest to najczęściej fluorochinolon (ciprofloksacyna, ofloksacyna lub norfloksacyna). Lekami drugiego wyboru są: kotrimoksazol i amoksycylina z klawulanianem. Wskazane jest leżenie w łóżku, ponieważ wtedy nerki są lepiej ukrwione, co sprzyja lepszemu działaniu leków. Cięższe przypadki ostrego, odmiedniczkowego zapalenia nerek są wskazaniem do hospitalizacji.

Powikłaniem ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek jest przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek. Jest ono zawsze zapoczątkowane przez zakażenie bakteryjne, natomiast w dalszym przebiegu choroby drobnoustroje nie muszą już występować. Choroba ta prowadzi stopniowo do pogarszania się funkcji nerek, u części osób po wielu latach dochodzi do niewydolności nerek. Jedyną metodą umożliwiającą choremu dalsze życie jest wtedy leczenie nerkozastępcze (dializoterapia). Ocenia się, że u około 20% osób leczonych dializami wyjściową przyczyną niewydolności nerek było ich nieodwracalne uszkodzenie w przebiegu zakażeń układu moczowego.

6. Profilaktyka zakażeń układu moczowego

Ponieważ nawracające zakażenia układu moczowego mogą w istotny sposób wpływać na komfort życia oraz grozić niebezpiecznymi powikłaniami, dobrze jest na co dzień stosować zabiegi ograniczające możliwość zakażenia:

  • picie 1,5–2 litrów płynów w ciągu dnia,
  • oddawanie moczu, gdy pojawi się uczucie parcia,
  • oddawanie moczu zaraz po stosunku płciowym,
  • unikanie kąpieli w płynie i olejkach do kąpieli,
  • ograniczanie spożycia produktów spożywczych, które mogą nasilać zapalenie pęcherza moczowego, takich jak: szparagi, szpinak, buraki, pomidory, czerwone mięso i truskawki.

Stosowanie preparatów żurawinowych dostępnych bez recepty w każdej aptece, może również przyczynić się do zmniejszenia ryzyka zachorowania na zakażenie, gdyż żurawina ma właściwości utrudniające adhezję (przyleganie) bakterii do nabłonka dróg moczowych oraz ich kolonizację układu moczowego. Witamina C i bioflawonoidy również chronią pęcherz moczowy przed osadzaniem się na jego ściankach bakterii.

7. Leczenie zakażeń układu moczowego

W celu skutecznego leczenia ZUM bardzo nieodzowne jest tzw. badanie ogólne moczu i jego posiew. Aby te badania były miarodajne, ważne jest, by właściwie pobrać i przechować mocz. Oto kilka zasad, którymi powinno się w tym celu kierować:

  • Mocz do badania powinno pobrać się rano, zaraz po obudzeniu.
  • Początkowy strumień moczu należy skierować do muszli sedesowej, gdyż ten może zawierać bakterie znajdujące się u ujścia cewki moczowej. W połowie oddawania moczu, nie przerywając strumienia, należy podstawić pojemnik i nalać do niego niewielką ilość moczu.
  • Mocz powinien trafić do analizy w ciągu godziny od pobrania. Gdy jest to niemożliwe, mocz należy przechowywać w temperaturze 4 stopni Celsjusza (w lodówce), ale nie dłużej niż 24 godziny.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze