Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Małgorzata Waszkiewicz

Badanie kału - wskazania, badanie w chorobach przewodu pokarmowego

Kał pobierany jest przed rozpoczęciem leczenia, aby nie doszło do zafałszowania wyniku.
Kał pobierany jest przed rozpoczęciem leczenia, aby nie doszło do zafałszowania wyniku. (AdobeStock)

Kał stanowi materiał diagnostyczny podstawowych analiz mających zastosowanie w diagnostyce schorzeń przewodu pokarmowego. Badanie kału pozwala wykryć obecność pasożytów czy niestrawionych resztek pokarmowych. Zastosowanie odpowiednich odczynników chemicznych umożliwia stwierdzenie obecności krwi, tłuszczów, a także określenie aktywności niektórych enzymów trawiennych. Opracowanie mikrobiologiczne kału umożliwia rozpoznanie drobnoustrojów odpowiedzialnych za infekcję układu pokarmowego i wdrożenie skutecznego leczenia.

spis treści

1. Badanie kału - wskazania

Istnieje kilka sytuacji, w których badanie kału są szczególnie pomocne (czasem wręcz niezbędne) do postawienia rozpoznania choroby. Lekarz zleca wykonanie analizy kału, gdy podejrzewa:

  • choroby zakaźne przewodu pokarmowego (wywołane przez bakterie, grzyby, wirusy, pierwotniaki bądź pasożyty);
  • zaburzenia wchłaniania pokarmów, do których dochodzić może w chorobach jelit, trzustki, wątroby;
  • krwawienie z przewodu pokarmowego, m.in. w nowotworach czy chorobach zapalnych jelit.
Zobacz film: "Test na krew utajoną w kale"

Najbardziej wiarygodną metodą jest analiza w laboratorium diagnostycznym. Testy do samodzielnego wykonania w domu (z dokładną instrukcją obsługi) dostępne są także w aptekach.

Zazwyczaj na dwa dni przed rozpoczęciem badania oraz w czasie 3 dni, podczas których jest ono wykonywane, nie powinno się przyjmować niektórych leków (kwasu acetylosalicylowego, preparatów żelaza, leków przeciwzapalnych), gdyż mogą one zafałszować wynik badania. Wykonywane obecnie testy na kał nie wymagają stosowania restrykcyjnej diety. Warto spożywać produkty bogate w błonnik, aby wypróżnienia były wystarczająco częste. Badanie nie powinno być przeprowadzane w czasie miesiączki, przy aktualnym krwawieniu z guzków krwawniczych, ograniczoną wartość ma także u osób cierpiących na zaparcia.

Kał powinien być oddany do umytego i wyparzonego szerokiego naczynia. W aptekach dostępne są specjalne pojemniki na kał, które do wieczka mają przytwierdzoną szpatułkę. Przy jej pomocy, ze wspomnianego wcześniej naczynia powinno się pobrać grudkę (średnicy ok. 1-1,5 cm) bądź ok. 2-3 ml treści kałowej, jeśli jest ona płynna i umieścić w pojemniczku. Materiał do badania od dziecka niesygnalizującego jeszcze potrzeb fizjologicznych może być pobrany z pieluchy tetrowej, wyprasowanej uprzednio gorącym żelazkiem.

W zależności od rodzaju badania, jakie ma być wykonane, zalecenia odnośnie liczby próbek, sposobu oraz czasu ich przechowywania mogą się różnić. Aby badanie było miarodajne, analizie powinny zostać poddane 3 próbki kału oddawanego w kolejnych dniach. Próbki mogą być przechowywane w lodówce i oddane do analizy wszystkie na raz.

2. Badanie kału w chorobach przewodu pokarmowego

Podejrzewając choroby zakaźne przewodu pokarmowego, lekarz może skierować pacjenta na badania mikrobiologiczne (identyfikujące bakterie i wytwarzane przez nie toksyny, wirusy, grzyby) lub parazytologiczne (analiza pod kątem obecności pasożytów i złożonych przez nie jaj).

Kał pobierany jest przed rozpoczęciem leczenia, aby nie doszło do zafałszowania wyniku. Identyfikacja drobnoustrojów w kale jest również ważna ze względów epidemiologicznych – osoby będące nosicielami chorobotwórczych bakterii (np. z rodzaju Salmonella) czy pasożytów, mimo że same nie dają objawów chorobowych, mogą stanowić zagrożenie dla innych. Stąd ludzie mający zawodowo kontakt z żywnością, pracownicy służby zdrowia, obowiązkowo przed rozpoczęciem pracy muszą mieć wykonane badania w kierunku nosicielstwa tych drobnoustrojów. Gdy u pacjenta występują objawy niedożywienia, wyniszczenia, cierpi on na biegunki, a badania laboratoryjne świadczą o niedoborach składników odżywczych, lekarz może zlecić badanie kału celem oceny procesów trawienia i wchłaniania węglowodanów, tłuszczów czy białek.

W przypadku zaburzeń trawienia i wchłaniania, diagnosta laboratoryjny ocenia pod mikroskopem próbkę kału, mierzy jego pH, używając specjalnych odczynników przeprowadza analizę składu, oznaczenie aktywności enzymów trawiennych, bada zawartość jonów sodu, potasu. Podejrzewając daną patologię, lekarz zleca stosowne analizy.

W zaburzeniach trawienia i wchłaniania węglowodanów (cukrów) najczęściej wykonywane są:

  • pomiar pH kału (w warunkach prawidłowych pH kału jest obojętne, kiedy pH kału jest niższe niż 6, świadczy to o zaburzeniach wchłaniania cukrów z przewodu pokarmowego);
  • test na substancje redukujące w kale (terminem „substancje redukujące” określa się cukry, m.in. glukozę, laktozę, fruktozę, u zdrowych osób w kale są one nieobecne);
  • stężenie elektrolitów i osmolalność kału (badanie służy różnicowaniu przyczyn biegunek).

W zaburzeniach trawienia i wchłaniania tłuszczów wykonywane jest badanie mikroskopowe kału, w którym w warunkach nieprawidłowych wykrywa się obecność „kuleczek” niestrawionych lipidów.

W zaburzeniach jelitowych prowadzących do utraty białka z organizmu wykonywane jest oznaczenie aktywności enzymu, alfa-1 antytrypsyny, w kale.

3. Badanie kału w kierunku obecności bakterii, grzybów, wirusów lub pasożytów

Jeśli podejrzewana jest bakteryjna lub grzybicza przyczyna dolegliwości (najczęściej biegunki, bóle brzucha, utrata masy ciała), próbka kału jest przesyłana do laboratorium mikrobiologicznego. Tam, na specjalnych pożywkach ułatwiających wzrost drobnoustrojów, wykonywany jest tzw. posiew kału. Możliwe jest także wykrycie znajdujących się w kale toksycznych związków produkowanych przez bakterie. Po wykonaniu posiewu, który pozwala na identyfikację drobnoustroju, mikrobiolog może wykonać antybiogram, czyli analizę wrażliwości bakterii na różne antybiotyki. Jego wynik wskazuje lekarzowi, jakie leczenie zastosować w danym przypadku.

Zastosowanie metod molekularnych pozwala na wykrywanie w kale wirusów, które mogą być przyczyną biegunek - rotawirusów, adenowirusów, enterowirusów. Jest to także jeden z elementów diagnostyki wirusowych zapaleń wątroby. Materiał genetyczny drobnoustrojów wywołujących je może być zidentyfikowany w próbce kału.

W badaniu mikroskopowym mogą być wykrywane, jak już wspomniano, organizmy pasożytujące w przewodzie pokarmowym człowieka, ich fragmenty, formy przetrwalnikowe czy składane przez nie jaja. Jest to tzw. badanie parazytologiczne. Poszukiwane pasożyty to na przykład Giardia lamblia, glista ludzka, owsiki, tasiemce, pełzaki. Pełne badanie powinno składać się z analizy trzech próbek, pobranych w odstępach 3-4 dni. W przypadkach podejrzenia zarażenia pełzakiem czerwonki bądź Giardią lamblia, konieczna jest analiza większej ilości próbek (zwykle sześciu, pobranych w kolejnych dniach).

4. Badanie kału na krew utajoną

Krwawienie utajone z przewodu pokarmowego oznacza obecność krwi w stolcu, wykrywalnej w badaniach laboratoryjnych, która nie jest widoczna gołym okiem. Najważniejszą rolę badanie to odgrywa jako test przesiewowy, służący wczesnemu wykrywaniu raka jelita grubego. Powinno być ono wykonywane co rok u osób, które ukończyły 50. rok życia (razem z odpowiednio częstą kolonoskopią).

Obecność krwi w kale (dodatni wynik testu) wskazuje na konieczność dalszej, dokładnej diagnostyki, nie jest jednak równoznaczny z rozpoznaniem nowotworu złośliwego. Może on wynikać także z:

Wynik ujemny badania kału niestety nie wyklucza choroby nowotworowej. Może zdarzyć się tak, że u osoby z nowotworem badana próbka kału nie zawiera krwi. Dlatego w przypadku występowania objawów, takich jak chudnięcie, niedokrwistość, zmiana rytmu wypróżnień, bóle brzucha, lekarz zleca zwykle wykonanie kolonoskopii w celu wykluczenia procesu nowotworowego, a od 50. roku życia zalecane jest jako badanie profilaktyczne.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: Nosicielstwo Salmonelli
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze