Układ pozapiramidowy — budowa, funkcje i choroby

Układ pozapiramidowy jest nazywany układem podkorowym lub prążkowiowym układem ruchowym. To układ wspomagający, odciążający od skupienia się nad codziennymi czynnościami. Umożliwia pewną automatyzację. Jak jest zbudowany? Jak działa? Jakie dotykają go choroby?

1. Co to jest układ pozapiramidowy?

Układ pozapiramidowy (łac. systema exterapyramidale) należy do ośrodkowego układu nerwowego. Z anatomicznego punktu widzenia jest to złożony zespół jąder mózgowych i dróg nerwowych w mózgu, biorący udział w regulacji ruchów dowolnych. Jest strukturą tworzącą układ ruchowy części somatycznej układu nerwowego. Co to znaczy?

Podział topograficzny układu nerwowego obejmuje:

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Dlaczego warto robić screening?"

• ośrodkowy (centralny) układ nerwowy,
• obwodowy układ nerwowy

Podział czynnościowy układu nerwowego obejmuje dwie zasadnicze części:

• somatyczną,
• autonomiczną.

Autonomiczny układ nerwowy, który zawiaduje czynnością mięśni gładkich i wydzielaniem gruczołów, stanowi część współczulna (sympatyczny) oraz część przywspółczulna. Somatyczny układ nerwowy przetwarza i integruje informacje czuciowe pochodzące z narządów zmysłów, a także steruje mięśniami szkieletowymi.

Na somatyczny układ nerwowy składa się:

• układ ruchowy
• piramidowy,
• pozapiramidowy.
• układ czuciowy
• czucia powierzchniowego,
• czucia głębokiego,
• związany z narządami zmysłów.

2. Funkcje układu pozapiramidowego

Układ pozapiramidowy wraz z układem piramidowym nadzoruje przebieg wykonywanych ruchów. Bierze udział w realizowaniu czynności ruchowej. Obydwie struktury są niezbędne do tego, aby ruchy przebiegały płynnie i precyzyjnie. Układ piramidowy zajmuje się czynnościami, które wymagają skupienia, kontroluje ruchy dowolne i postawę ciała. Za co odpowiada układ pozapiramidowy?

Układ pozapiramidowy przejmuje i automatyzuje czynności, które wcześniej znajdowały się pod kontrolą układu piramidowego. Układ piramidowy odpowiada za celowe ruchy dowolne, pozapiramidowy reguluje napięcie mięśniowe i steruje ruchami automatycznymi.

Oznacza to, że układ pozapiramidowy współdziała w wyzwalaniu ruchów dowolnych i regulowaniu napięcia mięśni szkieletowych. Jest układem wspomagającym i odciążającym, umożliwiającym automatyzację i możliwość nieskupiania się nad codziennymi czynnościami.

3. Układ pozapiramidowy — budowa

W układzie pozapiramidowym wyróżnia się takie składowe anatomiczne zlokalizowane w obrębie półkul mózgu jak:

• prążkowie (w którego skład wchodzą jądro ogoniaste oraz skorupa),
• jądra wzgórza, to jest jądro brzuszne przednie, środkowo-pośrodkowe oraz brzuszne boczne,
• gałka blada,
• jądro czerwienne,
• istota czarna,
• jądro niskowzgórzowe,
• kora mózgu, a dokładniej kora przedruchowa płata czołowego odpowiadająca polom 6 i 8 Brodmana.

Wszystkie części układu pozapiramidowego są ze sobą połączone. To na przykład połączenia między jądrem niskowzgórzowym a gałką bladą, między gałką bladą a jądrem niskowzgórzowym, między gałką bladą a jądrami wzgórza czy między gałką bladą a jądrem konarowo-mostowym (informacje GABA-ergiczne). Układ podkorowy działa dzięki wielu pętlom neuronalnym.

Układ pozapiramidowy współpracuje nie tylko z układem piramidowym, ale i korowym czucia oraz autonomicznym.

4. Choroby układu pozapiramidowego

Z dysfunkcją układu pozapiramidowego wiąże się wiele chorób i patologii. To:

• choroba Parkinsona, parkinsonizm,
• choroba Huntingtona,
• inne dyskinezy pląsawiczopodobne,
• balizm i hemibalizm,
• zwyrodnienie wątrobowo-soczewkowe.

Objawy wynikające z zaburzenia funkcji układu piramidowego mogą przybrać również postać choroby, jaką jest zespół pozapiramidowy (ang. extrapyramidal syndrome, EPS, także zespół pozapiramidowy polekowy). To grupa różnych symptomów, wśród których najczęściej rozpoznaje się sztywność mięśniową, spowolnienie ruchowe (bradykinezję), drżenia mięśniowe oraz problemy z chodzeniem.

Jakie są objawy uszkodzenia układu pozapiramidowego? Uszkodzenie układu pozapiramidowego sprawia, że pojawiają się różne ruchy mimowolne. To na przykład:

• ruchy torsyjne — powolne, ruchy o charakterze skręcającym, zwykle szyi lub tułowia,
• ruchy pląsawicze (choreatyczne) — szybkie, obszerne, niezależne od woli ruchy na przykład kończyn, grymasy twarzy, ruchy atetotyczne — powolnie przebiegające, ich skutkiem jest przybieranie nietypowego ułożenia ciała,
• ruchy atetotyczne — powolne ruchy palców rąk lub stóp, doprowadzające do niezwykłych ułożeń,
• mioklonie (zrywania mięśniowe) — krótkie, szybkie, skurcze pojedynczych mięśni, nagłe zrywy mięśniowe, przypominają podrażnieniu prądem elektrycznym,
• drżenia (tremor) — ruchy rytmiczne o niewielkiej amplitudzie, to jest niewielkich wychyleniach,
• tiki — mimowolne, krótkie ruchy, takie jak mruganie powieką, unoszenie ramienia czy nadgarstka,
• ruchy baliczne — gwałtowne, o charakterze wyrzucania, obejmujące najczęściej kończyny, zwykle połowicze (hemibalizm).

Choroby pozapiramidowe — leczenie i diagnostyka

Badanie układu pozapiramidowego jest domeną neurologów, którzy zajmują się nie tylko diagnostyką, ale i terapią.

W leczeniu pozapiramidowych objawów niepożądanych najczęściej stosuje się siarczan amantadyny, biperiden, prydynol, benzodiazepiny, β-adrenolityki oraz antagonistów wapnia.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.