Witamina A - rola w organizmie, źródła w diecie, niedobór i nadmiar

Witamina A to grupa organicznych związków chemicznych, należących do grupy retinoidów. W produktach roślinnych zwana jest beta-karotenem lub prowitaminą A. U zwierząt i ludzi występuje jako retinol i jest magazynowana w wątrobie oraz tkance tłuszczowej. Dodatkowo może ona przeształcać się z prowitaminy A do retinolu.

Witamina ta jest rozpuszczalna w tłuszczach i dobrze przyswaja się do organizmu. Dzięki temu zmniejsza się ryzyko niedoborów, ale jednocześnie istnieje większe ryzyko ewentualnego przedawkowania. Warto jednak dbać o jej odpowiedni poziom, ponieważ warunkuje ona działanie organizmu.

Witamina A i wszystkie jej pochodne nie są odporne na działanie wysokich temperatur, dlatego też na skutek obróki cieplnej (np. smażenia) ulegają zniszczeniu. Ponadto mogą ulegać zniszczeniu na skutek nadmiernej ekspozycji na światło (np. kiedy zostawimy jakiś produkt spożywczy na pełnym słońcu).

Witamina A reguluje mnstwo procesów w organizmie. Przyczynia się do poprawy widzenia, przyspiesza regenerację komórek, ma właściwości antynowotworowe, a dodatkowo wzmacnia układ odpornościowy, pomagając w zwalczaniu drobnoustrojów chorobotwórczych. Bierze udział w syntezie białek i wspiera zdorwy wzrost komórek. Poprawia także kondycję skóry, włosów i paznokci. Jak jeszcze działa witamina A?

Witamina A w profilaktyce nowotworów

Ze względu na swoje właściwości wspierające prawidłowy rozrost komórek, witamina A sprzyja regeneracji komórkowej i może znacznie przyczynić się do zmniejszenia ryzyka rozwoju nowotworów. Szczególne znacznie przypisuje się jej w profilaktyce raka jelita grubego, piersi, płuc oraz prostaty.

Regularne dostarczanie do organizmu produktów bogatych w witaminę A wspiera naturalną regenerację komórkową i stymuluje ich prawidłowy wzrost, dzięki czemu komórki nowotworowe nie mają okazji się mnożyć.

Witamina A dla zdrowych oczu

Witamina A jest naturalnym składnikiem rodopsyny, czyli barwnika wzrokowego, który znajduje się w siatkówce oka. Barwnik ten jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania widzenia, a odpowiedni poziom witaminy A chroni przed wystąpieniem kurzej ślepoty, czyli tzw. ślepoty zmierzchowej. Dodatkowo wspiera ona ostrość widzenia, dzięki czemu wzrok jest nieco bardziej odporny na działanie procesów starzenia.

Witamina A jest jednym z najchętniej stosowanych składników w przemyśle kosmetycznych. Jest znana ze swoich właściwości regenerujących, przeciwzmarszczkowych i wspiera organizm w walce z objawami starzenia.

Z tego powodu bardzo często stosuje się go do produkcji kosmetyków do twarzy i ciała - w szczególności kremów pod oczy, lotionów przeciwzmarszczkowych oraz balsamów do rąk. Witamina A przyczynia się do zwiększonej produkcji kolagenu i elastyny, które stanowią podstawowy budulec skóry. Zmniejsza suchość skóry i pomaga regenerować efekty łuszczenia i atopii. Świetnie sprawdza się także w przypadku egzem.

Pomaga zwalczyć pierwsze zmarszczki, wykazuje też doskonałe działanie, jeśli chodzi o redukcję przebarwień i blizn potrądzikowych. Sprawia, że skóra staje się napięta, elastyczna. Przyspiesza także gojenie ran, co ma szczególne znacznie w przypadku leczenia wielu postaci trądziku.

Witamina A jest także naturalnym filtrem przeciwsłonecznym, ponieważ zmniejsza wrażliwość skóry na promieniowanie UV i chroni przed oparzeniami.

Najwięcej witaminy A znajduje się w produktach odzwierzęcych, takich jak wątróbka drobiowa, wieprzowa oraz wołowa. Duże jej ilości można znaleźć także w serach, szczególnie dojrzewających, a także w:

• jajkach,
• margarynie,
• maśle,
• tuńczyku,
• jogurtach,
• pieczywie,
• śmietanie.

Dzienna dawka beta-karotenu jest uzależniona od wielu czynników, w tym wieku i płci. Inne wartości podaje się także dla kobiet, które są w ciąży lub karmią piersią. Dzienna dawka witaminy A wynosi:

• dla kobiet - 700 µg
• dla mężczyzn - 900 µg
• dla dzieci do 10 roku życia - 400-500 µg
• dla chłopców od 10 do 12 roku życia - 600-900 µg
• dla dziewczynek od 10 do 12 roku życia - 600-700 µg
• dla kobiet w ciąży - 750-770 µg
• dla kobiet karmiących - 1200-1300 µg.

Zapotrzebowanie na witaminę A zwiększa się także w przypadku niektórych schorzeń, szczególnie corób układu pokarmowego, a także w przypadku stosowania diety o obniżonej zawartości tłuszczu.

Dzięki temu, że witamina A jest rozpuszczalna w tłuszczach, jej niedobór nie jest łatwy do osiągnięcia, niemniej jednak może do niego dojść. Wówczas najczęściej jest skutkiem:

• zaburzeń wchłaniania,
• stosowania diety ubogiej w białka lub tłuszcze
• palenia tytoniu lub picia dużej ilości alkoholu.

Na zmniejszony poziom witaminy A wpływa także źle zbilansowana dieta, szczególnie u dzieci, które stale się rozwiają, a także osób starszych.

Jeśli w organizmie jest za mało witaminy A, mogą pojawić się takie doleglwiości, jak:

• sucha, zrogowaciała skóra, która boli i jest wyjątkowo szorstka, szczególnie w okolicy kolan i łokci
• zmniejszona odporność na infekcje
• spowolniony wzrost
• nadmierna suchość gałki ocznej
• pogorszone widzenie po zmierzchu (tzw. kurza ślepota)
• opóźniona akomodacja (przystosowanie) oka do ciemności - dłuższa niż 10 sekund
• zaburzenia miesiączkowania
• zaburzenia płodności
• dzwonienie w uszach (szczególnie u osób starszych)

Witamina A w nadmiarze ma właściwości silnie toksyczne i może być przyczyną wielu dolegliwości. Jeśli dochodzi do podwyższenia jej poziomu, najwcześniej widoczny objaw to zmiana koloru skóry na lekko żółty lub pomarańczowy.

Przy nadmiernym spożyciu witaminy A może dojść także do powiększenia wątroby i śledziony, które muzą magazynować i metabolizować ją w nadmiernych ilościach. Dodatkowo pojawiają się takie objawy, jak:

• drażliwość,
• światłowstręt,
• świąd skóry,
• bóle głowy,
• nadmierna łamliwość paznokci,
• problemy żołądkowe,
• wypadanie włosów.

Szczególnie niezbezpieczny jest nadmiar witaminy A w ciąży. Zwiększa on ryzyko wystąpienia wad płodu, dlatego przyszłym mamom odradza się stosowanie suplementów i spożywanie produktów o dużej zawartości witaminy A. Wyjątek stanowią sytuacje, w których kobieta ciężarna jednocześnie choruje i wymaga zewnętrznej suplementacji. W tym przypadku należy konsultować spożywanie witaminy A z lekarzem prowadzącym ciążę.

Ryzyko przedawkowania witaminy A nie istnieje w przypadku spożywania beta-karotenu, zawartego w owocach i warzywach. Jest on przekształcany w czystą witaminę A w takiej ilości, jakiej organizm potrzebuje. Reszta jest wydalana z organizmu.