Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Dr n. med. Karol Kaziród-Wolski

Zaćma - rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

 Kinga Olchowy
20.07.2023 15:23
Zaćma dotyczy miliony osób na całym świecie
Zaćma dotyczy miliony osób na całym świecie (123rf)

Problem zaćmy dotyka coraz więcej osób. Inaczej zwana kataraktą, jest jedną z najczęściej spotykanych chorób gałki ocznej. Ma na to wpływ przede wszystkim nasz styl życia - godziny spędzone przed komputerem, w niewłaściwej odległości od ekranu. Zaćma nie zagraża życiu, ale nieleczona może doprowadzić nawet do ślepoty, dlatego nie należy lekceważyć pierwszych objawów.

spis treści

1. Charakterystyka zaćmy

Zaćma to choroba oczu, która polega na całkowitym bądź częściowym zmętnieniu soczewki - dwuwypukłego tworu odpowiedzialnego za prawidłową ostrość wzroku. W konsekwencji zmętnienie soczewki prowadzi do postępującego osłabienia jakości widzenia.

Zaćma (katarakta) może wystąpić w każdym wieku. Wiąże się to ze zróżnicowanym podłożem zmętnienia soczewki, które może być wrodzone lub nabyte, np. w wyniku towarzyszących chorób. Zaćma jest bardzo powszechna, jej rozpoznanie oraz leczenie nie stanowią problemu dla lekarza okulisty, jednak wiedza na temat tej choroby jest wciąż niewystarczająca wśród pacjentów.

Zobacz film: "Operacja małego cięcia"

Skutkuje to nadmiernymi obawami o przyczynę obniżenia jakości widzenia oraz brakiem zdecydowania w podjęciu decyzji o skutecznym leczeniu.

Godziny spędzane przed komputerem czy telewizorem przyczyniają się chociażby do wystąpienia zespołu suchego oka i krótkowzroczności. Ale nie tylko cywilizacja odpowiada za coraz gorszy wzrok, ale także nasz wiek – po 60. roku życia w sposób naturalny dochodzi do zmętnienia soczewki, co wynika ze starzenia się organizmu.

2. Rodzaje zaćmy

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje katarakty - wrodzoną i nabytą. Jednak wśród nich można wyróżnić także podgrupy, które pozwalają na lepszą i dokładniejszą klasyfikację, co nierzadko ułatwia leczenie. Zaćma wrodzona to ta, z którą się rodzimy lub taka, która pojawia się w młodym wieku, na skutek zmian metabolicznych. Może być także dziedziczona.

Zaćma nabyta związana jest ze starzeniem się organizmu lub z chorobami układowymi. Może też wystąpić na skutek urazu lub działania toksyn.

#dziejesienazywo: Jak dbać o oczy po zabiegu laserowej korekcji wzroku? (WIDEO)
#dziejesienazywo: Jak dbać o oczy po zabiegu laserowej korekcji wzroku? (WIDEO)

Okulistka Elżbieta Archacka wyjaśnia, jak wygląda rekonwalescencja po zabiegu laserowej korekcji wzroku.

zobacz galerię

2.1. Zaćma wrodzona

W zależności od tego, gdzie w soczewce lokalizuje się zmętnienie, wyróżniamy:

  • Zaćmę warstwową (najczęstszą) – ze zmętnieniem mniej wysyconym w części centralnej soczewki, dzięki czemu upośledzenie widzenia jest tylko częściowe.
  • Zaćmę jądrową i zaćmę całkowitą – całkowicie uniemożliwiają rozwój widzenia u noworodka.
  • Inne postaci, jak zaćma torebkowa przednia i tylna, biegunowa, okołojądrowa, błoniasta.

Do najważniejszych objawów zaćmy należy występowanie tzw. białej źrenicy (leukokoria), która jest wynikiem uwidocznienia przez otwór źrenicy zmętniałych mas soczewki, która w normalnych warunkach jest przezroczysta i dlatego niewidoczna.

Nie jest to jednak charakterystyczny objaw tylko dla zaćmy, gdyż występuje także w innych schorzeniach okulistycznych, jak na przykład w znacznym odwarstwieniu siatkówki, siatkówczaku czy retinopatii wcześniaczej.

Innym objawem zaćmy, który obserwuje się u niemowląt w całkowitej zaćmie obustronnej, jest tzw. odruch palcowo-oczny Franceschettiego, który polega na zaciskaniu oczu piąstkami lub kciukami. Ten objaw zaćmy pojawia się także u dzieci niewidzących z innych przyczyn.

Z powodu braku charakterystycznych objawów zaćma wrodzona jest schorzeniem, które przez długi czas może pozostać nierozpoznane.

2.2. Zaćma obuoczna i całkowita jednostronna

Zaćma obuoczna to schorzenie bardzo silnie upośledzające rozwój dziecka. Objawia się ona jako oczopląs około trzeciego miesiąca życia.

Niestety oczopląs utrzymuje się nawet po chirurgicznym usunięciu zaćmy i nie pozwala na osiągnięcie pełnej ostrości wzroku. Dlatego też należy dążyć do jak najwcześniejszego rozpoznania i wykonania operacji zaćmy obuocznej do trzeciego miesiąca z dwutygodniowym odstępem między zabiegami oraz natychmiastową korekcją optyczną operowanych oczu.

Zaćma całkowita jednostronna jest względnym wskazaniem do operacji zaćmy. Wymaga ona ścisłej współpracy z rodzicami dziecka i co najmniej dziesięciu lat obopólnego wysiłku. Dziecko poddane operacji zaćmy wymaga skrupulatnego i długotrwałego zasłaniania lepszego oka do czasu uzyskania zdolności widzenia w oku operowanym.

Ważne jest odpowiednio wczesne usunięcie zaćmy. W wypadku tej postaci ostrość wzroku pozostanie niska mimo wysiłku ze strony lekarzy i rodziców, jeśli operacja nie zostanie przeprowadzona w ciągu pierwszych trzech do dwunastu miesięcy.

2.3. Zaćma nabyta

Przyczyną zaćmy nabytej jest starzenie się organizmu bądź inne zaburzenia w metabolizmie soczewki indukowane czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Do przyczyn zaćmy należy więc zaliczyć toczące się w organizmie stany zapalne, leki czy ciała obce w oku.

Jednym z najczęstszych typów zaćmy nabytej jest zaćma starcza. Pierwsze oznaki choroby mogą być zauważone już po 40 roku życia, jednak pełnoobjawowa forma ujawnia się ok. 50-60 roku życia. W zależności od tego, która warstwa soczewki ulega zmętnieniu, wyróżnia się trzy typy zaćmy starczej: zaćmę korową, podtorebkową i jądrową.

Większość przypadków zaćmy starczej należy do postaci mieszanych podtorebkowo-korowych lub korowo-jądrowych. Zwykle objawy pojawiają się powoli, co pozwala na prześledzenie faz rozwoju tej choroby. Kolejno występują po sobie zaćma początkowa, zaćma całkowita, zaćma pęczniejąca i ostatecznie zaćma przejrzała.

Aby zapobiec kolejnym fazom choroby, należy systematycznie stosować krople do oczu poprawiające metabolizm soczewkowy. Warto wspomnieć o konieczności różnicowania zaćmy starczej ze starczym stwardnieniem soczewki – phacosclerosis.

W przypadku starczego zmętnienia soczewka przepuszcza światło, więc widzenie nie jest zaburzone, a w zaćmie światło jest pochłaniane w znacznym stopniu, co powoduje spadek ostrości widzenia zależny od zaawansowania i rozległości zaćmy.

Pacjenci z zaćmą nabytą podają jeden lub kilka z następujących objawów:

  • nieostre widzenie, postępujące różnie szybko w zależności od typu zaćmy,
  • zaburzona ocena odległości,
  • krótkowzroczność,
  • przymglone widzenie,
  • zaburzenia w poruszaniu lub samoobsłudze u osób starszych.

2.4. Zaćma toksyczna

Zaćma toksyczna związana jest najczęściej ze stosowaniem glikokortykosteroidów, a więc hormonów produkowanych fizjologicznie przez korę nadnerczy. Może być spowodowana przewlekłym, trwającym ponad rok podawaniem hormonów zarówno miejscowo, jak i doustnie.

Kontynuacja terapii przy leczeniu zaćmy toksycznej prowadzi do całkowitego zmętnienia soczewki, natomiast zaniechanie przyjmowania leku, zmniejszenie dawki lub wybór terapii, w której lek podaje się pulsacyjnie mogą spowodować zahamowanie procesu mętnienia lub nawet jego wycofanie się.

Oprócz glikokortykosteroidów rozwój toksycznych zmian soczewki mogą powodować: amiodaron, ergotamina, dwunitrofenol, chlorpromazyna, związki azotowe, naftalen i tal. Często powstające zmętnienia nie obniżają ostrości wzroku.

Inną postacią zaćmy wtórnej jest zaćma wikłająca, która rozwija się wtórnie do różnych chorób gałki ocznej, jak na przykład nawracające zapalenia naczyniówki, procesy zwyrodnieniowe siatkówki, stany niedokrwienia oka oraz jaskra dokonana. Istnieje też zaćma wtórna pourazowa (urazy mechaniczne, chemiczne, fizyczne), zaćma posterydowa (w wyniku przewlekłego stosowania sterydów) oraz zaćma resztkowa (spowodowana pozostałościami torebki soczewki po jej usunięciu).

Wszystkie postaci zaćmy nabytej przebiegają z różnie nasilonym obniżeniem ostrości wzroku, niemożliwym do skorygowania okularami.

3. Zaćma a cukrzyca

Zaćmę wtórną mogą spowodować zaburzenia metaboliczne. Jednym z najczęstszych takich zaburzeń jest cukrzyca. Zaćma cukrzycowa, bo tak nazywa się ta postać, wywołana jest przez długotrwałą hiperglikemią powodującą zaburzenie procesów biochemicznych w soczewce i jej zmętnienie.

Konsekwencją hiperglikemii jest kumulacja produktów przemiany glukozy (sorbitolu) we wnętrzu soczewki, co z kolei prowadzi do przechodzenia do środka soczewki nadmiernych ilości cieczy wodnistej, wypełniającej fizjologicznie gałkę oczną.

Pociąga to za sobą utratę ostrości widzenia przy patrzeniu z daleka, czyli rozwój krótkowzroczności. Zmiany zaburzające zdolność prawidłowego widzenia występują już we wczesnym okresie rozwoju cukrzycy, przy dużych wahaniach poziomów cukru we krwi. Wszystkie wyżej opisane niekorzystne procesy biochemiczne i fizyczne doprowadzają do rozwoju zaćmy cukrzycowej.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

4. Leczenie zaćmy wrodzonej

Leczenie zaćmy wrodzonej polega wyłącznie na chirurgicznym usunięciu zmętniałej soczewki, jednak tylko w tych przypadkach, w których widzenie jest znacznie ograniczone. Jeżeli upośledzenie wzroku nie jest aż tak duże, należy się wstrzymać z operacją i kontrolować rozwój zaćmy.

Wynika to z faktu, że usunięcie soczewki w czasie operacyjnego leczenia zaćmy pozbawia oko zdolności do akomodacji, czyli ostrego widzenia zarówno z bliska, jak i z daleka, i wymaga korekcji optycznej.

Korekcja optyczna może polegać na zastosowaniu szkieł okularowych o dużej mocy. Jeśli jednak drugie oko jest zdrowe i nie wymaga korekcji optycznej, to różnica między nimi prowadzi do znacznej deformacji obrazu.

Lepszym rozwiązaniem jest stosowanie soczewek kontaktowych, które w znacznym stopniu niwelują problem tych deformacji, ale z kolei istnieje problem w ich zakładaniu, zwłaszcza u młodszych dzieci oraz konieczne jest zachowanie właściwej higieny ich stosowania.

Najlepszym sposobem leczenie zaćmy jest zastąpienie usuniętej soczewki soczewką sztuczną, jednak u dzieci poniżej drugiego roku życia nie ma on większego zastosowania ze względu na występowanie silnego odczynu zapalnego wokół wszczepionej soczewki.

U dzieci starszych wykonuje się wszczepy. Zwykle w tym wieku występuje fizjologiczna nadwzroczność, która maleje wraz ze wzrostem gałki ocznej. Wymaga to zastosowania soczewki o mniejszej niż jest aktualnie wymagana mocy, aby pozostawić część dalekowzroczności do korekcji okularami. Jednak pomimo takiego postępowania po zakończeniu wzrostu oka często występuje nadmierna korekcja i oko dziecka jest krótkowzroczne.

5. Leczenie zaćmy nabytej

Leczenie w zaćmie nabytej jest podobne jak w zaćmie wrodzonej i polega na usunięciu soczewki i wszczepieniu sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej. Jest to najlepsze rozwiązanie, choć nie jest ono doskonałe, gdyż sztuczna soczewka nie zapewnia akomodacji, a w związku z tym wymaga stosowania okularów do bliży.

Rzadziej w lezeniu zaćmy nabytej stosuje się po usunięciu soczewki wyłącznie korekcję okularową (ze względu na konieczność stosowania szkieł o bardzo dużej mocy i związane z tym deformacje obrazu przy zdrowym drugim oku) lub za pomocą soczewek kontaktowych.

Decyzja o usunięciu soczewki musi być podjęta w odpowiednim czasie. Wśród pacjentów pokutuje przekonanie, że zaćma musi odpowiednio dojrzeć do operacji. W rzeczywistości oczekiwanie i zwlekanie z zabiegiem chirurgicznym do czasu, gdy ostrość wzroku będzie znacząco obniżona, lub nawet do ślepoty, nie ma żadnego sensu. Pogarsza to tylko jakość życia, a w dodatku warunki operacji są technicznie trudniejsze i w końcu zwiększa się ryzyko powikłań.

Nie oznacza to jednak, że już początkowe stadia zaćmy należy poddawać leczeniu operacyjnemu. Decyzja jest zawsze podejmowana przez okulistę po dokładnym badaniu, ocenie ostrości wzroku, analizie ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Pozwala to zminimalizować ryzyko powikłań, dostosować technikę operacji i możliwość korekcji oka.

6. Nowoczesne soczewki w leczeniu zaćmy

Zaćma to największa bolączka polskiej okulistyki. Na operację jej usunięcia czeka blisko pół miliona chorych. Chociaż to najczęstsza przyczyna utraty wzroku, jest to zmiana odwracalna – wystarczy wszczepić specjalną soczewkę. U 95 proc. chorych skutkuje to odzyskaniem wzroku.

Niestety, na operację czeka się nawet trzy lata. Wszystko ze względu na koszt zabiegu – najprostsza, jednoogniskowa soczewka kosztuje Narodowy Fundusz Zdrowia 2300 zł. Ale standard oferowany przez NFZ uniemożliwia obecnie skorzystanie z najnowocześniejszego leczenia i użycie soczewki, która koryguje np. astygmatyzm czy krótkowzroczność. Ta sytuacja ma się wkrótce zmienić – chory będzie mógł dopłacić do soczewki wyższej jakości.

  • Idea jest słuszna. Bardzo wielu pacjentów poddających się operacji zaćmy chce mieć wszczepiane do oka soczewki o poprawionej optyce, posiadające odpowiednie filtry, korygujące astygmatyzm, inne wady wzroku, czy też pozwalające na dobre widzenie do dali i do bliży bez okularów – mówi portalowi abcZdrowie.pl prof. dr hab. Józef Kałużny, Dyrektor Medyczny w Klinice Okulistycznej „Oftalmika” w Bydgoszczy. Dodaje, że dostępne na rynku soczewki wewnątrzgałkowe, różnią się jakością wykonania i stopniem zaawansowania technologicznego.

  • Do tej pory zastosowanie najnowocześniejszych materiałów było możliwe tylko wtedy, gdy pacjent sam płacił za zabieg i za soczewkę. Koszt lepszej soczewki to od 1 tys. do ponad 3 tys. złotych. Dla porównania - wyrób oferowany pacjentom podczas standardowej procedury wymiany soczewki kosztuje od 150 do 500 złotych

Jak wyjaśnia specjalista okulistyki, dr hab. Bartłomiej Kałużny, niemal każda operacja zaćmy kończy się wszczepieniem sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej, a taki zabieg wykonuje się raz i powinien wystarczyć na całe życie. Czy warto więc zainwestować w soczewkę premium?

  • Zasadniczą funkcją soczewki jest korekcja dużej wady wzroku, na poziomie +10 dioptrii, która w przeciwnym wypadku pozostałaby po usunięciu zaćmy. Podstawowe soczewki, które są powszechnie stosowane, dość dobrze spełniają tę funkcję, chociaż przewidywalność ostatecznego efektu refrakcyjnego (pooperacyjnej wady wzroku) często pozostawia wiele do życzenia – mówi naszemu portalowi dr Bartłomiej Kałużny.

Nowa ustawa w sprawie refundacji soczewek wprowadzi zasadę analogiczną do finansowania leków. Oznacza to, że NFZ wyznaczy limit, do którego w ramach standardowej procedury będzie finansować leczenie, ale pacjent będzie miał możliwość skorzystania z nowocześniejszego wyrobu medycznego, dopłacając brakującą kwotę.

  • Soczewki uznanych producentów, oprócz wysokiej biozgodności z tkankami oka, dają większą szansę na to, że pacjent po operacji będzie widział bez okularów do dali. Będą one jednak potrzebne do czytania – wyjaśnia dr hab. med. Bartłomiej Kałużny.

  • Dodatkowo zaawansowane soczewki mogą posiadać np. asferyczną optykę, poprawiającą jakość odwzorowanego obrazu, czy filtr światła niebieskiego, które ma potencjalnie negatywny wpływ na siatkówkę. Ponadto do soczewek premium zaliczamy soczewki toryczne, które umożliwiają korekcją nie tylko wady sferycznej, ale również astygmatyzmu oraz soczewki wieloogniskowe – dodaje specjalista.

Zobacz także:

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Następny artykuł: Zaćma starcza
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze