Jaskra - przyczyny, rodzaje i objawy, jaskra pierwotna, jaskra wtórna, jaskra pourazowa i retinopatia niedokrwienna, leczenie
Jaskra (glaukoma) jest grupą chorób, których wspólną cechą jest uszkodzenie nerwu wzrokowego (neuropatia nerwu wzrokowego), powstające na skutek zbyt wysokiego dla danej osoby ciśnienia wewnątrzgałkowego. Prowadzi to do obniżenia ostrości wzroku, charakterystycznych ubytków w polu widzenia oraz zmian w wyglądzie tarczy nerwu wzrokowego, co jest odzwierciedleniem stopnia zaawansowania jaskry.
1. Przyczyny jaskry
Jaskra jest chorobą, która dotyka ponad 60 milionów osób na całym świecie. Chorują na nią zarówno osoby dorosłe, jak i dzieci. Co prawda ryzyko wzrasta wraz z wiekiem, jednak szacuje się, że jedno na 10 000 dzieci rodzi się z jaskrą. Jest ona główną przyczyną ślepoty w krajach rozwiniętych.
Na świecie żyje około 7 milionów osób, które utraciły wzrok z powodu jaskry. Liczba chorych w Polsce szacowana jest na blisko 800 tysięcy. Jaskra występuje jako choroba pierwotna i wtórna do innych stanów chorobowych oka.
Określenie dokładnych przyczyn powstawania jaskry jest nadal niemożliwe. Liczne badania naukowe, specjalne programy profilaktyczne prowadzone dla osób genetycznie obarczonych ryzykiem wystąpienia jaskry w dalszym ciągu nie wyjaśniają czynników wywołujących tę dolegliwość.
Obecnie zakłada się, że istnieją dwie istotne przyczyny zaniku nerwu wzrokowego, a mianowicie:
- podwyższone ciśnienie śródgałkowe – spowodowane działaniem cieczy wodnistej, która nie mogąc opuścić gałki ocznej, gromadzi się w oku, co wywołuje wzrost ciśnienia wewnątrz oka. Ucisk nerwów wzrokowych doprowadza w konsekwencji do ich obumierania i nieodwracalnej utraty wzroku.
- niedrożność naczyń krwionośnych w obrębie gałki ocznej – niedrożne bądź zwężone naczynia krwionośne nie dostarczają gałce ocznej odpowiednich ilości krwi, co powoduje obumieranie nerwu wzrokowego i całkowitą ślepotę.
Do rozwoju jaskry przyczynia się kilka czynników, a głównym z nich jest czynnik dziedziczenia. Jeśli w rodzinie pojawiła się ta choroba, zagrożenie wystąpienia jej u pozostałych członków wynosi aż 70 proc. Zaleca się stałe coroczne badania okulistyczne.
Pozostałe najpopularniejsze czynniki sprzyjające pojawieniu się jaskry to:
- wiek (szczególnie narażone na jaskrę są osoby po 35. roku życia; prawdopodobieństwo zachorowania rośnie wraz z wiekiem),
- zbyt intensywnie leczone nadciśnienie krwi oraz niskie ciśnienie krwi,
- cukrzyca,
- zaburzenia gospodarki tłuszczowej organizmu,
- krótkowzroczność powyżej -4.0,
- stosowanie glikokortykosteroidów.
2. Objawy jaskry
Pierwsze niepokojące związane z jaskrą objawy to przede wszystkim obniżenie ostrości wzroku i postępujące ograniczenie pola widzenia. Ma to związek z tzw. kątem przesączania – około 80 proc. chorych na jaskrę ma szeroki kąt przesączania.
Ciśnienie śródgałkowe u osób z jaskrą wzrasta powoli, przy czym kąt przesączania jest prawidłowy. Wywołuje to wzrost ciśnienia śródgałkowego. Ten proces może trwać latami i jest na tyle niebezpieczny, że może się ujawnić dopiero pod koniec choroby, czyli w momencie całkowitego zniszczenia nerwu wzrokowego. U pozostałych 20 proc. chorych z jaskrą stwierdza się tzw. zamknięty kąt przesączania (ostry atak jaskry).
Innym związanym z jaskrą objawem jest zablokowany odpływ cieczy wodnistej z komory przedniej oka w wyniku pogrubienia lub pofałdowania tęczówki. Ciśnienie śródgałkowe wzrasta bardzo szybko. Tu objawy jaskry są natychmiastowe i bolesne: występują gwałtowne bóle głowy, ostre bóle oczu oraz zamglenia widzenia.
Wahania ciśnienia śródgałkowego powodują zaburzenia ostrości widzenia. Oczywiście podczas wzrostu ciśnienia ostrość widzenia spada, przy wyregulowaniu się ciśnienia w gałce ocznej – widzenie się poprawia. Skutek jest ten sam – stałe pogorszenie widzenia i w rezultacie ślepota.
Innymi objawami jaskry są:
- częste łzawienie oczu,
- widzenie mroczków lub tęczowych kół przy spoglądaniu na źródło światła,
- światłowstręt,
- trudności z przystosowanie się wzroku do ciemności.
W ostrych atakach jaskry mogą pojawić się:
- nudności,
- bóle brzucha,
- zaburzenia widzenia,
- wymioty,
- zaburzenia pracy serca,
- silne bóle oka,
- bóle zlokalizowane nad łukiem brwiowym, promieniujące do tyłu.
Oko może się zrobić twarde, bolesne i czerwone. W przypadku ostrego ataku tej choroby należy natychmiastowo udać się do okulisty. Zdarza się, że tego typu ataki kończą się na stole operacyjnym.
3. Rodzaje jaskry
Wyróżnia się cztery rodzaje jaskry: jaskrę pierwotną, jaskrę wtórną, jaskrę wtórną pourazową oraz retinopatię niedokrwienną.
3.1. Jaskra pierwotna otwartego kąta
Etiopatogeneza jaskry pierwotnej nie jest do końca poznana. Ten rodzaj jaskry występuje najczęściej, Za główny czynnik ryzyka jaskry pierwotnej uznaje się podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe, jednak 30-50 proc. chorych ma ciśnienie w granicach statystycznej normy (nieprzekraczające 21 mmHg).
Ten rodzaj choroby rozwija się powoli, długo nie dając żadnych objawów, bądź są one na tyle nieuciążliwe, że chory ich po prostu nie dostrzega. Najczęściej chorzy zgłaszają się do lekarza, gdy nerw wzrokowy jest już znacznie uszkodzony, gdy pole widzenia jest zwężone do 50%.
Dobrze jest również wiedzieć, że ciśnienie oka, które jest wskaźnikiem podejrzenia o jaskrę, może się zmieniać i zdarza się, że wynik mieści się w normie. Z tego względu bardzo ważne jest badanie również nerwu wzrokowego.
Jaskra pierwotna uwarunkowana jest genetycznie, często występuje rodzinnie. Istnieje również teoria niedokrwienna rozwoju jaskry pierwotnej – niedokrwienie powoduje upośledzenie funkcji nerwu wzrokowego. Jaskra pierwotna rozwija się w obydwu gałkach ocznych, z różnym stopniem zaawansowania choroby.
3.2. Jaskra wtórna
Jaskra wtórna pojawia się w przebiegu innych schorzeń oka, takich jak choroby soczewki, stany zapalne, na skutek urazów oka, w przebiegu cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, choroby zakrzepowej. Różne patologie soczewki mogą prowadzić do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego.
W oczach z zaćmą przejrzałą i zaćmą pęczniejącą (późne postacie zaćmy) duża, zmętniała soczewka, jak również substancje białkowe pochodzące z soczewki mogą utrudnić odpływ cieczy wodnistej, co skutkuje narastaniem ciśnienia. Jedyną metodą leczenia jaskry jest operacyjne usunięcie soczewki jako pierwotnej przyczyny jaskry.
Przy wtórnej jaskrze przyczyną może być przebieg zapalenia błony naczyniowej, wtedy komórki zapalne i włóknik zapalny odkładają się w kącie przesączania (struktura odpowiedzialna za regulację przepływu cieczy w oku). W obrębie tej struktury mogą powstawać blizny i zwłóknienia.
3.3. Jaskra pourazowa
Jaskra wtórna pourazowa może mieć różny charakter. Przy pourazowym wylewie krwi do komory przedniej rozproszone krwinki w kącie przesączania utrudniają odpływ cieczy wodnistej. Do wzrostu ciśnienia dochodzi najczęściej przy wylewach krwi zajmujących więcej niż połowę objętości komory. Przy urazie tępym (np. uderzenie pięścią) lub drążącym (np. głęboka rana oka) z czasem może rozwinąć się jaskra wtórna na skutek uszkodzenia ciała rzęskowego produkującego ciecz wodnistą.
3.4. Retinopatia niedokrwienna
W przebiegu takich chorób jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze czy stany zakrzepowe w oku, rozwija się retinopatia niedokrwienna, czyli uszkodzenie naczyń siatkówki na skutek procesu niedotlenienia. Głębokie niedotlenienie i niedokrwienie prowadzi do rozwoju nowych, nieprawidłowych naczyń (nowotwórstwo naczyniowe) w obrębie siatkówki, tęczówki, a także w obrębie kąta przesączania. Skutkuje to ciężkim do leczenia nadciśnieniem ocznym i rozwojem jaskry wtórnej.
Szukasz preparatów okulistycznych? Skorzystaj z KtoMaLek.pl i sprawdź, która apteka ma na stanie potrzebny lek. Zarezerwuj go on-line i zapłać za niego w aptece. Nie trać czasu na bieganie od apteki do apteki.
4. Diagnostyka jaskry
Aby właściwie zdiagnozować jaskrę, lekarz bierze pod uwagę charakterystyczne dla tej choroby zmiany w wyglądzie tarczy nerwu wzrokowego, jak też braki w polu widzenia. Do rozpoznania jaskry stosowany jest szeroki wachlarz badań, w czasie których, oprócz analizy ostrości wzroku z bliska i daleka, zaliczają się także inne aspekty.
Wśród badań, które przeprowadzane są w diagnostyce tej choroby wyróżniamy:
- badanie dna oka - dzięki temu badaniu lekarz określa, czy pojawiły się anatomiczne uszkodzenia w pobliżu tarczy nerwu wzrokowego,
- badanie pola widzenia - jedno z podstawowych badań, przeprowadzanych w diagnostyce jaskry, do jego przeprowadzenia używa się programów komputerowych. W sposób bardzo dokładny badanie to analizuje pole widzenia w obszarze 30 stopni od centrum. U chorych powinno się badanie to przeprowadzać co najmniej raz do roku, ponieważ pozwala ono także kontrolować skuteczność leczenia oraz wykryć ewentualny postęp choroby,
- badanie obrazowe, oceniające stan nerwu wzrokowego i warstw włókien nerwowych - jest wykonywane na nowoczesnym sprzęcie, który pozwala na precyzyjne określenie, na jakim etapie zaawansowanie znajduje się choroba, a także czy nerwy wzrokowe nie zostały przez nią uszkodzone. W naszym kraju aparatura ta jest dostępna m.in. w poradniach jaskrowych,
- pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego - badanie to jest przeprowadzane przy pomocy specjalnych tonometrów,
- badanie obrazowe przedniego odcinka oka przy pomocy tomografii optycznej - pomaga rozpoznać, jaki jest mechanizm zamknięcia kąta w oku, pozwala lekarzowi dostosować odpowiednie leczenie,
- gonioskopia - badanie kąta przesączania - dzięki temu badaniu możliwa jest obserwacja naturalnej drogi odpływu cieczy wodnistej.
Wszystkie wyniki ww. badań zawsze należy bezwzględnie skonsultować z lekarzem. Powinniśmy również je zachować, ponieważ jaskra jest chorobą dożywotnią i w przypadku zmiany lekarza, takie badania będą bardzo pomocne.
5. Całkowite wyleczenie jaskry
Całkowite wyleczenie jaskry nie jest możliwe. Jednak podjęcie odpowiednio wcześnie wymaganego leczenia jaskry może skutkować powstrzymaniem postępu choroby. Osobom cierpiącym na jaskrę z otwartym kątem przesączania zaleca się stosowanie kropli do oczu z beta-blokerami, natomiast chorym na jaskrę z zamykającym kątem przesączania przepisuje się leki zwężające źrenice, tzw. miotyki.
Pomocniczo stosowane w leczeniu jaskry są także leki wpływające na receptory adrenergiczne oraz prostaglandyny (pochodne PGF-2 alfa), które zmniejszają wydzielanie i zwiększają odpływ cieczy wodnistej.
Osobom z jaskrą z zamkniętym kątem przesączania proponuje się także leczenie laserem, polegające na przecięciu laserem tęczówki. Istnieją również chirurgiczne sposoby leczenia jaskry – np. odtworzenie dróg odpływu cieczy wodnistej czy bardzo skuteczna trabeculectomia – wycięcie tkanek w kącie przesączania.
Ogólnie chorym zaleca się unikanie stresowych sytuacji, zrezygnowanie z używek i szkieł kontaktowych. Jedynym skutecznym sposobem uniknięcia jaskry jest stała kontrola okulistyczna (po 30. roku życia – co 2 lata, po 40. roku życia – co rok). Tylko lekarz za pomocą specjalistycznej aparatury ma rzeczywistą możliwość zidentyfikowania schorzenia i zapobiegnięcia jego rozwojowi. Do niego należy decyzja o podjęciu odpowiedniej terapii.
Równie istotne jest kontrolowanie poziomu cholesterolu we krwi – zbyt wysoki jego współczynnik sprzyja rozwojowi choroby. Blaszki cholesterolowe kumulują się w naczyniach krwionośnych i blokują przepływ krwi, doprowadzając do spotęgowania ciśnienia wewnątrz gałki ocznej.
6. Czynniki ryzyka zachorowania na jaskrę
Istnieje szereg czynników ryzyka zachorowania na jaskrę. Są to:
- retinopatia cukrzycowa,
- wiek powyżej 40. roku życia,
- niedociśnienie lub nadciśnienie tętnicze,
- rodzinne występowanie jaskry (pierwszy stopień pokrewieństwa: rodzeństwo, rodzice),
- urazy,
- choroby gałki ocznej,
- stres,
- palenie papierosów,
- zaburzenia krążenia (zimne dłonie i stopy),
- krótkowzroczność i dalekowzroczność,
- leczenie kortykosteroidami,
- długotrwałe stosowanie tabletek antykoncepcyjnych.
3 lub więcej czynników, które nas dotyczą powinny skierować nas na wizytę u specjalisty.
7. Jak uniknąć jaskry
Aby w przyszłości uniknąć jaskry, warto poznać, jakie działania możemy ku temu podjąć i wprowadzić je w życie.
- jaskra jest chorobą zapisaną w genach, dlatego nie zapominajmy o badaniach profilaktycznych, aby ewentualną chorobę jak najwcześniej zacząć leczyć,
- oprócz ciśnienia wewnatrzgałkowego dobrze jest badać, jak już wcześniej wspomniano, nerw wzrokowy, oraz przedni fragment oka z gonioskopią,
- wczesna diagnostyka pierwotnego zamknięcia kąta ochroni nas przed jaskrą i ostrymi atakami, które mogłyby doprowadzić do utraty wzroku,
- podczas badań profilaktycznych powinniśmy zawsze dbać o dobranie właściwych okularów do pracy z bliska. Jest to szczególnie ważne dla osób po 40. roku życia. Okulary powinny być wymieniane co dwa lata,
- zabiegowa korekta cech anatomicznych stwarzających ryzyko jaskry, to skuteczny sposób na to, aby choroba się nie rozwinęła.
Treść artykułu jest całkowicie niezależna. Znajdują się w nim linki naszych partnerów. Wybierając je, wspierasz nasz rozwój.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.