Oparzenia słoneczne - rodzaje, objawy, pierwsza pomoc, leczenie
Bardzo często po długotrwałej ekspozycji na promieniowanie słoneczne doświadczamy różnego stopnia oparzeń słonecznych. Zazwyczaj jest to błahy problem ustępujący po kilku dniach. Czasami jednak zdarza się, że oparzenie jest poważne lub też może dojść do udaru cieplnego. Warto wiedzieć, jakie substancje nasilają reakcję fototoksyczną, a przez to prowadzą do natężenia nieprzyjemnych objawów po kąpieli słonecznej. Właściwe rozpoznanie problemu pozwoli odpowiednio wcześnie interweniować, a przez to jak najszybciej powrócić do pełnej sprawności w słoneczne dni.
- 1. Czym są oparzenia słoneczne?
- 2. Jakie substancje nasilają odczyny fototoksyczne?
- 3. Jak wyglądają oparzenia słoneczne?
- 4. Jak leczymy oparzenie słoneczne?
- 4.1. Naturalne domowe sposoby na oparzenia słoneczne
- 5. Jak zapobiegać oparzeniom słonecznym?
- 5.1. Jak stosować filtry przeciwsłoneczne?
- 5.2. Fototypy skóry
- 6. Udar cieplny
- 6.1. Pierwsza pomoc w przypadku udaru cieplnego
1. Czym są oparzenia słoneczne?
Są to oparzenia wywołane intensywnym naświetlaniem promieniami widma rumieniotwórczego (290-400 nm). Zmiany rumieniowo-zapalne występują po kilku godzinach od ekspozycji, są najbardziej nasilone po 14-20 godzinach i mają cechy oparzeń I lub II stopnia.
2. Jakie substancje nasilają odczyny fototoksyczne?
Do substancji fotouczulających należy wiele preparatów i dodatków otaczających nas w życiu codziennym:
Leki:
- barbiturany,
- sulfonamidy,
- niesteroidowe leki przeciwzapalne (leki przeciwbólowe i przeciwzapalne),
- leki moczopędne,
- tetracykliny,
- leki przeciwdepresyjne i uspokajające,
- leki przeciwcukrzycowe,
- tabletki antykoncepcyjne,
- pochodne kwasu benzoesowego.
Kosmetyki:
- dezodoranty i substancje przeciwbakteryjne w mydłach,
- substancje zapachowe (piżmo, olejki: lawendowy, cedrowy, waniliowy, sandałowy, bergamotowy),
- retinoidy,
- kwasy hydroksylowe.
Zioła:
- dziurawiec,
- psoraleny.
Słodziki:
- cyklamat.
Barwniki chemiczne:
- chinolony,
- eozyna,
- błękit metylenowy,
- róż bengalski.
3. Jak wyglądają oparzenia słoneczne?
Ogólnie, oparzenia są zmianami wywołanymi działaniem wysokiej temperatury. Ich nasilenie zależy od wysokości temperatury oraz czasu kontaktu czynników termicznych - w przypadku promieniowania słonecznego jest to czas ekspozycji na światło słoneczne. Jak już wspomniano, pod wpływem promieniowania słonecznego najczęściej dochodzi do oparzeń stopnia I i II.
Oparzenia I stopnia dotyczy wyłącznie naskórka, a więc najbardziej zewnętrznej warstwy naszej skóry. Zmiany mają charakter obrzękowo-rumieniowy, czyli widoczne jest obrzmienie skóry oraz zaczerwienienie. Zazwyczaj zmiany ustępują po kilku dniach, nie pozostawiając w ogóle śladu.
Oparzenia II stopnia dotyczą naskórka i skóry właściwej. Są to zmiany rumieniowe, w obrębie których tworzą się bolesne pęcherze, a powstające nadżerki goją się w ciągu kilku tygodni. W rozległych oparzeniach II stopnia mogą pojawić się objawy ogólne, a nawet wstrząs (ze spadkiem ciśnienia krwi i temperatury ciała, zamroczeniem lub pobudzeniem, niekiedy drgawkami).
4. Jak leczymy oparzenie słoneczne?
Oparzeniu towarzyszy silna reakcja zapalna oraz ból, dlatego należy przyjąć dostępny bez recepty lek przeciwbólowy (kwas acetylosalicylowy, ibuprofen lub paracetamol). Następnie, po delikatnym umyciu skóry letnią, ale nie zimną wodą, warto zastosować chłodny okład.
Na rynku znajdują się liczne środki ratujące skórę po oparzeniu. Szczególnie skuteczne są maści z małym stężeniem hydroksykortyzolu (maści z 0,5% hydrokortyzolem dostępne są bez recepty). Skóra oparzona bardzo szybko traci wodę, dlatego trzeba jej zapewnić odpowiednie nawilżenie - grubą warstwę kremu należy aplikować kilkakrotnie w ciągu dnia. Należy pamiętać, że podrażniona skóra jest skłonna do alergii, dlatego najlepiej stosować kremy hipoalergiczne.
Rzeczywiste efekty oparzenia można zaobserwować dopiero po 4-6 godzinach od ekspozycji. Jeśli pojawią się bąble, nie wolno ich przebijać ani zdrapywać - należy poczekać, aż płyn w nich zawarty sam się wchłonie. W ten sposób ograniczymy ryzyko zakażenia. W takim też celu stosuje się sól srebrową sulfadiazyny lub sulfatiazolu. Po kilku dniach rozpocznie się proces regeneracji, powierzchowna warstwa naskórka zacznie się złuszczać.
Wtedy powierzchnia skóry może mieć niejednorodny kolor z jasnymi plamami, ale z czasem kolor stanie się jednorodny i wróci do normy.
Lekiem pospolicie stosowanym w przypadku oparzeń słonecznych jest Pantenol. D-Pantenol nazywany jest prowitaminą B5, gdyż wykazuje taką samą aktywność biologiczną jak kwas pantotenowy. Pantenol łatwo penetruje do głębszych warstw skóry oraz we włókno włosa i płytkę paznokcia, gdzie ulega przekształceniu w kwas pantotenowy.
Pantenol występuje w postaci dwóch form optycznych L i D. Tylko D-pantenol jest przekształcany w skórze do kwasu pantotenowego, natomiast zarówno forma L, jak i D jest bardzo efektywna w nawilżaniu skóry i włosów.
Pantenol to składnik produktów o działaniu gojącym, łagodzącym podrażnienia i nawilżającym. Jest to podstawowy składnik kosmetyków po opalaniu, łagodzących zaczerwienienie, swędzenie i podrażnienie skóry, oraz szamponów i odżywek do włosów, wykazuje on bowiem wysokie powinowactwo do keratyny włosów, dzięki czemu jest łatwo wchłaniany przez włosy, nadając im połysk, gładkość, grubość i nawilżenie.
Jest to składnik bardzo dobrze tolerowany, praktycznie nie zdarzają się przypadki podrażnienia i uczulenia ze strony pantenolu. Jego stosowanie w oparzeniach wynika z działania:
- Nawilżającego skórę,
- Ułatwiającego gojenie i regenerację,
- Poprawiającego barierę lipidową naskórka,
- Łagodzącego i przeciwzapalnego,
- Dodatkowo, niepowodującego tworzenia zaskórników.
Inną substancją mającą zastosowanie w oparzeniach jest alantoina. Jest to substancja odkryta w żywokoście lekarskim, gdzie występuje naturalnie. Obecnie stosowana alantoina w maściach i kremach ma pochodzenie syntetyczne. Substancja ta ułatwia gojenie się ran, działa przeciwzapalnie i ściągająco, przyspiesza regenerację skóry.
Oprócz oparzeń słonecznych bywa wykorzystywana w leczeniu trądziku czy łuszczycy. Podczas niewłaściwego stosowania może powodować podrażnienia oczu, skóry i dróg oddechowych.
4.1. Naturalne domowe sposoby na oparzenia słoneczne
Z oparzeniami słonecznymi można sobie radzić także dzięki produktom dostępnych w domu. Największą skuteczność wykazują:
- kefir lub maślanka - nawilżają i koją skórę dzięki zasadowemu odczynowi, należy jednak wybierać te niesłodzone;
- okłady ze starannie oddzielonego białka jaja - przyspiesza gojenie oparzeń i łagodzi dolegliwości bólowe, takie jak pieczenie, a dodatkowo działa antyseptycznie i zapobiega zakażeniu skóry. W okładzie nie może być ani odrobinki żółtka - hamuje ono działanie białka;
- maseczki z ogórka - można pokroić go w plastry lub zetrzeć na tarce i położyć na oparzone miejsce;
- aloes - wystarczy odciąć kawałek rośliny, która rośnie w domu, przeciąć na pół i wydobyć miąższ ze środka, a następnie nałożyć go na oparzone miejsce. Aloes świetnie sprawdza się zarówno na początkowym etapie leczenia, jak i pod koniec, kiedy skóra jest już prawie zagojona;
- miód - ma właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Należy wylać odrobinę na gazę i przyłożyć do oparzonego miejsca;
- zimna woda - chłodny prysznic przyniesie chwilową ulge w momencie, kiedy ból staje się nie do zniesienia;
5. Jak zapobiegać oparzeniom słonecznym?
Wiadomo, że najlepszą metodą będzie unikanie ekspozycji na światło słoneczne, ale w pewnych sytuacjach przebywanie „na słońcu” jest konieczne bądź celowe. W tej sytuacji należy wiedzieć, jak zabezpieczyć skórę przed szkodliwym wpływem promieni słonecznych.
Nie wszyscy wiedzą, że powszechnie przyjęte określenie „krem ochronny z filtrem” dotyczy tylko preparatów (mleczko, olejek) z filtrem o współczynniku SPF równym 15 lub mniejszym. Faktor taki sugeruje, że czas, po którym skóra ulegnie poparzeniu jest wydłużony 15-krotnie. Faktor ten określa wysokość ochrony, jaką gwarantuje nam dany krem ochronny tylko przed zakresem promieniowania UVB.
Właściwości promieniowania UVB były poznane najwcześniej, przez wiele lat uważano, że ten typ promieniowania jest przyczyną niekorzystnych zmian spowodowanych działaniem słońca, w tym przedwczesnego starzenia się skóry i raka, dlatego przez długi czas kremy ochronne chroniły tylko przed UVB.
Obecnie wiadomo, że to promienie UVA są główną przyczyną fotostarzenia się skóry oraz zmian nowotworowych. Z tych wszystkich powodów metody oznaczania wartości faktora SPF oraz filtry chroniące przed zakresem UVB są najlepiej zbadane, sprawdzone i najbardziej powszechne to tłumaczy, dlaczego oznaczenie SPF jest tak często spotykane, w odróżnieniu od faktorów dla UVA.
Blokerem natomiast określa się te produkty kosmetyczne, które posiadają faktor nie mniejszy niż 30. Ścisła definicja mówi, że bloker zatrzymuje promieniowanie UVB w najwyższych, możliwych granicach, tj. 97-98,5%. Istnieje wiele czynników determinujących wybór kosmetyku o właściwym faktorze ochronnym.
Jednym z nich jest rodzaj karnacji. Osoby o jasnej karnacji powinny w celach ochrony przed oparzeniami stosować blokery słoneczne o SPF 30 lub wyższym. Blokerów powinno się również używać, gdy przebywamy na terenach okołorównikowych lub gdy ekspozycja na światło odbywa się w gorący, słoneczny dzień pomiędzy 10:00 a 16:00.
Na szczególną uwagę zasługuje tu także kwestia dzieci, dla których również istnieją odpowiednie kosmetyki z filtrem anty-UV. Dobierając kosmetyk, należy zwrócić uwagę na to, aby filtr chronił zarówno przed UVA, jak i przed UVB. Planując kąpiel w morzu czy basenie, należy zastosować wodoodporny krem z filtrem.
Osoby ze skłonnością do alergii zawsze powinny stosować hipoalergiczne kosmetyki. Zawsze próba kosmetyku powinna polegać na naniesieniu niewielkiej ilości preparatu na niewielką powierzchnię skóry. Jeśli nie pojawia się odczyn, to można zastosować preparat na całym ciele. Stosując kremy z filtrem, należy je nakładać pół godziny przed wyjściem na słońce.
5.1. Jak stosować filtry przeciwsłoneczne?
Raz prawidłowo zastosowany kosmetyk z filtrem zapewnia ochronę na około 2 godziny, po tym czasie należy powtórnie nałożyć krem. Postać kosmetyku zależy od preferencji i nie wiąże się z różnicą w działaniu. Stosując preparat z filtrem, np. krem, nie należy oszczędzać ilości, średnio na pokrycie całego ciała powinno się zużyć około 30 ml kremu, aby zapewnić pełną ochronę - taką, o jakiej informuje wielkość SPF.
Z uwagi na fakt, że zawsze może się zdarzyć zastosowanie zbyt małej ilości kremu, lepiej wybierać kremy z większymi faktorami SPF. Im wyższy faktor, tym większa ilość promieniowania UVB jest blokowana. Wysokie faktory zapewniają lekką, ale trwałą opaleniznę.
Do stosowania kosmetyków o wyższych faktorach powinny się przekonać osoby stosujące leki nasilające odczyny fototoksyczne, kobiety w ciąży, osoby z trądzikiem, osoby będące uczulone na słońce oraz wszystkie osoby wyjeżdżające do krajów o cieplejszym klimacie.
5.2. Fototypy skóry
Można wyróżnić 6 fototypów skóry w oparciu o obserwacje reakcji skórnych po pierwszej w danym roku ekspozycji na światło słoneczne przez 30 minut w południe.
- Pierwszy typ charakteryzuje się bladą białą skórą, często z piegami, oczami niebieskimi, zielonymi lub piwnymi oraz włosami w kolorze blond lub rudym. Skóra ta trudno się opala i zawsze ulega poparzeniom.
- Drugi typ charakteryzuje się bladą skórą oraz niebieskimi lub zielonymi oczami. Tutaj skóra również trudno się opala oraz łatwo ulega oparzeniom.
- Typ trzeci charakteryzuje ciemniejszą biała skóra, a oparzenia pojawiają się na początku ekspozycji, później skóra ulega opaleniu.
- Czwarty typ odznacza się jasną brązową skórą, która opala się łatwo, a oparzenia są minimalne.
- Skóra piątego typu jest brązowa, opala się łatwo i mocno oraz rzadko ulega oparzeniom.
- Szósty typ charakteryzuje się ciemnobrązową lub czarną skórą, która zawsze mocno się opala i nigdy nie ulega oparzeniom.
6. Udar cieplny
Udar cieplny (inaczej słoneczny) jest stanem chorobowym wywołanym przegrzaniem organizmu, najczęściej głowy i karku, przez działanie słonecznego promieniowania ultrafioletowego. Może też powstać podczas przebywania w dusznej, wilgotnej i gorącej atmosferze lub przy nadmiernym wysiłku fizycznym.
Patomechanizm polega na nagromadzeniu się zbyt dużej ilości ciepła w organizmie i zaburzeniu regulacji cieplnej organizmu. W takich warunkach zdolność naturalnego ochładzania się organizmu przez pocenie znacznie spada, więc zmniejsza się oddawanie ciepła do otoczenia. Szczególnie predysponowane są osoby starsze oraz dzieci, gdyż mają one w sposób naturalny niezbyt dobrze działającą termoregulację.
Narażone są także osoby cierpiące na cukrzycę, choroby serca, osoby otyłe i przyjmujące leki antyhistaminowe, moczopędne, antydepresyjne i rozszerzające naczynia, a także osoby pod wpływem alkoholu.
Do najczęstszych objawów udaru cieplnego należą:
- Tachykardia (przyspieszone tętno),
- Podwyższona temperatura ciała (zazwyczaj przekracza 39 stopni),
- Suchość skóry,
- Podwyższone ciśnienie krwi,
- Ogólne wyczerpanie,
- Wymioty i nudności,
- Dreszcze,
- Bóle i zawroty głowy,
- Zaburzenia świadomości,
- Oparzenia skóry I lub II stopnia.
6.1. Pierwsza pomoc w przypadku udaru cieplnego
Po rozpoznaniu udaru cieplnego choremu możemy pomóc jeszcze przed przyjazdem lekarza poprzez:
- Ułożenie chorego w pozycji półsiedzącej w chłodnym (zacienionym) miejscu,
- Ochłodzenie ciała poprzez stosowanie zimnych okładów, chłodną kąpiel, podawanie chłodnych napojów, ale nie alkoholu, kawy czy herbaty, gdyż mają działanie diuretyczne i mogą zwiększyć ryzyko odwodnienia,
- W przypadku chorych nieprzytomnych, ułożenie chorego w pozycji bocznej ustalonej, a w razie braku oddechu własnego zastosowanie sztucznego oddychania.
W szpitalu chory może liczyć na stałe monitorowanie temperatury ciała i innych parametrów życiowych, w razie konieczności interwencję farmakologiczną.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.