Psychoterapia grupowa - na czym polega, rodzaje, zalety, metody terapeutyczne

Psychoterapia grupowa jest alternatywą dla psychoterapii indywidualnej. Polega ona na systematycznym uczestnictwie w spotkaniach grupy pacjentów (klientów), której przewodzi jeden lub dwóch psychoterapeutów. Czym różni się terapia w grupie od terapii indywidualnej, oprócz ilości uczestników podczas sesji psychoterapeutycznej? Odpowiedź jest niejednoznaczna – różnice tkwią zarówno w doborze nurtu psychoterapii grupowej, w regułach pracy z grupą, w dynamice procesu grupowego, w funkcjach psychoterapeuty grupowego, jak i w czynnikach leczących w grupie psychoterapeutycznej. Nie istnieje jeden określony styl pracy psychoterapeutów grupowych. Psychoterapię grupową poleca się szczególnie osobom, których problemy mają charakter społeczny, np. osoba cierpi na fobię społeczną albo ma po prostu trudności w komunikacji międzyludzkiej i porozumiewaniu się z innymi.

1. Na czym polega psychoterapia grupowa?

Pomoc innych osób jest nie do przecenienia, szczególnie w trudnych momentach życiowych. Ludzie jako istoty społeczne potrzebują kontaktu z innymi osobami. Kiedy brakuje sieci wsparcia, ludzie popadają w apatię, pogarsza się ich stan i samopoczucie. Ludzie wykształcili wiele psychicznych mechanizmów pozwalających otwierać się na innych i udzielać innym pomocy. Dlatego też pracę w grupie stosuje się jako efektywną formę leczenia.

Zobacz film: "Rozpoznaj stan zdrowia psychicznego on-line"

Psychoterapia grupowa ma wiele zalet. Leczenie oraz radzenie sobie z trudnymi sprawami bywa łatwiejsze, jeśli ma się wokół siebie innych ludzi. Psychoterapia grupowa jest ważnym elementem leczenia osób chorych psychicznie, po trudnych przejściach oraz ofiar przemocy. Grupy terapeutyczne mają określoną ilość uczestników, zwykle od 7 do 13. Optymalną liczbą jest 9-11 osób w grupie. W zależności od potrzeb oraz założeń terapii spotkania mogą odbywać się 1-2 razy w tygodniu. Jeżeli terapia prowadzona jest w szpitalu lub innym ośrodku, wtedy może odbywać się codziennie.

2. Rodzaje psychoterapii grupowej

Psychoterapia grupowa to dobra forma pracy w przypadku zaburzeń osobowości – dysfunkcje trwałych zachowań pacjenta jest trudno zniwelować, ale można na pewno przyczynić się do redukcji cierpienia (distresu) z powodu trudności funkcjonowania w społeczeństwie oraz poprawić samopoczucie i jakość relacji z innymi ludźmi. Dobre rezultaty daje także psychoterapia grupowa w pracy ze schizofrenikami czy w przypadku innych psychoz, kiedy akurat objawy chorobowe nie ujawniają się aż tak bardzo. Wówczas zespół staje się wsparciem i punktem odniesienia dla własnych patologicznych reakcji.

Wyróżnia się dwa główne rodzaje psychoterapii grupowej:

• praca w grupach zamkniętych – wszyscy członkowie grupy rozpoczynają i kończą leczenie w tym samym czasie; czas pracy psychoterapeutycznej jest zazwyczaj określony w kontrakcie psychoterapeutycznym; spójność grupy i intensywność procesu terapeutycznego są mocniejsze niż w przypadku grup otwartych;
• praca w grupach otwartych – zespół pracuje cały czas; nie wyznacza się początku ani końca terapii; pacjenci się zmieniają, niektórzy odchodzą z grupy, przychodzą nowi – zdarza się, że jeden pacjent kończy, a drugi dopiero zaczyna psychoterapię i są ze sobą zupełnie na innym poziomie dochodzenia do zmian; grupy otwarte bardzo dobrze funkcjonują pod względem organizacyjnym i stanowią formę wsparcia, np. dla ofiar przemocy domowej, dla rodzin z problemem alkoholowym czy dla matek samotnie wychowujących dzieci.

Terapia psychologiczna w obu typach grup wymaga troskliwego doboru pacjentów i przygotowania ich przed rozpoczęciem terapii. Nie powinno się wprowadzać do zespołu osób skrajnie różniących się od pozostałych uczestników, np. wiekiem czy wyglądem zewnętrznym. Liczebność grup terapeutycznych nie powinna przekraczać 12-15 członków, by mógł zaistnieć swobodnie proces grupowy. Psychoterapeuta odpowiada za określenie warunków, w jakich będzie przebiegało leczenie oraz kontraktu, który zawiera wytyczne co do ilości, czasu trwania i częstotliwości spotkań terapeutycznych oraz norm obowiązujących w grupie. Do podstawowych zasad grupowych zalicza się m.in. swobodę wypowiedzi bez poddawania myśli wewnętrznej cenzurze, zwracanie się do siebie po imieniu, punktualność czy zasadę dyskrecji, a więc niemówienie nikomu o tym, co usłyszało się od innych podczas spotkań.

3. Proces grupowy

Psychoterapia grupowa polega czasem na tzw. „pracy indywidualnej na tle grupy”. Jest to forma pośrednia pracy między psychoterapią indywidualną a psychoterapią grupową. Terapeuta bardziej zwraca uwagę na procesy wewnętrzne zachodzące w każdym pacjencie i traktuje grupę jako sumę poszczególnych pacjentów. Istota psychoterapii grupowej tkwi w interakcjach, jakie zachodzą między osobami biorącymi udział w terapii, a nie tylko w relacjach z terapeutą, jak ma to miejsce podczas psychoterapii indywidualnej. Uczestnicy grupy przejawiają tendencję do wchodzenia w związki podobne do utrzymywanych z ludźmi spoza grupy, a zwłaszcza do wyniesionych z rodziny pochodzenia. Tworzą się normy grupowe, np. otwarta komunikacja, akceptacja odmiennych poglądów itp. Psychoterapia grupowa wykorzystuje naturalną dynamikę grupy, by wywołać pożądane zmiany u poszczególnych pacjentów. Grupa ludzi staje się zatem środowiskiem i narzędziem terapeutycznym.

W grupach zamkniętych daje się zaobserwować 4 główne fazy procesu psychoterapeutycznego:

• I faza – pacjenci mają tendencję do wypowiadania się głównie na temat własnych objawów chorobowych, dolegliwości, problemów. Są nieufni wobec reszty członków grupy i psychoterapeuty. Może pojawić się chęć testowania wiedzy i kompetencji terapeuty;
• II faza – kształtują się role podejmowane przez uczestników terapii, powstają konflikty między pacjentami i pojawia się kontestacja norm grupowych. Ludzie mogą nie chcieć ujawniać prawdziwych emocji. Mimo napięć, kłótni i protestów, tworzą się spójność grupy, wzajemna akceptacja, chęć poznania, zaangażowanie w życie grupy i udzielanie sobie pomocy;
• III faza – słabną napięcia i konflikty, zostają zaakceptowane normy grupowe. Pacjenci w bardziej pogłębiony i szczery sposób przedstawiają własne problemy, wspólnie zastanawiają się nad ich istotą i zachodzącymi zmianami;
• IV faza – najbardziej wartościowa praca psychoterapeutyczna, która prowadzi do osiągnięcia wglądu w siebie, następuje zmiana postaw pacjentów i ćwiczy się nowe funkcjonalne zachowania.

4. Czynniki leczące w grupie psychoterapeutycznej

Grupa terapeutyczna daje okazję do zorientowania się, jakie role się pełni w małym systemie społecznym. Zespół jest jednocześnie źródłem wsparcia i korektywnych doświadczeń emocjonalnych – pokazuje, co przyczynia się do dysfunkcjonalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Wśród czynników leżących u podstaw zdolności leczenia za pomocą grupy uznaje się:

• świadomość i poczucie, że nie jest się odseparowanym ze swoimi problemami, że podobne trudności mają także uczestnicy grupy terapeutycznej;
• nadzieję na wyzdrowienie, wynikającą z obserwowania innych, którym udało się przezwyciężyć objawy chorobowe i zacząć żyć funkcjonalnie;
• informacje zwrotne na temat własnego zachowania, jakich udzielają pozostali uczestnicy grupy;
• poczucie wsparcia ze strony grupy terapeutycznej;
• demonstrowanie przez inne osoby z grupy pożądanych dla pacjenta zachowań, które mogą dostarczać mu wzorów postępowania;
• wchodzenie przez członków grupy we wzajemne relacje, analogiczne jak w rodzinie pierwotnej, co ułatwia eksplorowanie istotnej kategorii doświadczeń pacjenta;
• możliwość odreagowania frustracji w grupie w atmosferze zaufania i zrozumienia.

Istnieje wiele grup terapeutycznych – niektóre zajmują się leczeniem zaburzeń psychicznych, np. schizofrenii, borderline, agorafobii. Inne natomiast są typowymi grupami wsparcia (nie leczą, a pomagają) albo mają charakter grup samopomocowych.

5. Zalety pracy grupowej

Praca w grupie wpływa na podwyższenie się poziomu motywacji poszczególnych osób. Zaangażowanie w różne aktywności jest większe w pracy grupowej. Grupa jest cennym źródłem wielu możliwych rozwiązań problemów i innowacyjnych pomysłów. W porównaniu z jednostką grupa ma większe skłonności do podejmowania ryzykownych decyzji, szybciej przyswaja informacje i uczy się. Oceny i sądy grupy są ważniejsze niż sądy i oceny jednostki.

Praca grupowa pozwala na wykształcenie się poczucia wspólnoty oraz poczucia solidarności z jej członkami. Inni uczestnicy są osobami udzielającymi jednostce wsparcia i zrozumienia, wzmacniają pożądane zachowania, a inne wygaszają. Osoby pracujące w grupie mają szansę na udział w procesie korekcji sądów i poglądów, uczenie się nowych rozwiązań problemów, analizę związków przyczynowo-skutkowych, a także otrzymywanie i udzielanie informacji. Zajęcia grupowe wpływają na rozwój umiejętności społecznych i komunikacyjnych. Zagłębianie się w interakcje między uczestnikami, tworzenie więzi oraz rozwijanie swoich zdolności pozwala osobom wyobcowanym uczyć się pozytywnych wzorców relacji międzyludzkich. Za sprawą aprobaty grupy te umiejętności są utrwalane i w późniejszym czasie przenoszone na otoczenie.

6. Rola terapeuty

Pracę w grupie w różnym stopniu koordynuje terapeuta. Jego rola jest zależna od potrzeb grupy oraz metody terapeutycznej. Terapeuta ustala skład grupy, ilość jej członków oraz główne założenia. Jego działania mają na celu utrzymanie organizacji grupy oraz wpływanie na przebieg procesów grupowych. W zależność od uczestników terapii i ich potrzeb terapeuta może prowadzić spotkania w sposób mniej lub bardziej autorytatywny. Oznacza to, że terapeuta wprowadza w działania grupy więcej lub mniej strukturalizowanych zadań oraz poleceń. Powinien on również stać na straży norm i zasad przyjętych przez uczestników. Ich przestrzeganie w trakcie terapii jest bardzo istotne, ponieważ pozwala osiągnąć odpowiednie efekty w pracy.

Grupy działające w celu rozwiązania różnych problemów pracują z użyciem rozmaitych technik. W tych, gdzie podstawą pracy jest komunikacja słowna i interakcje, stosowane są dwie podstawowe techniki – pogadanka/wykład terapeuty oraz swobodna dyskusja. Pogadanka czy wykład jest formą przekazania treści dotyczących zagadnień poruszanych w trakcie terapii. Prowadzić takie zajęcia może terapeuta lub odpowiednio przygotowany członek grupy. Ma ona na celu przekazanie ważnych informacji dla uczestników terapii. Jest to jednak forma biernego uczestnictwa w zajęciach grupowych oraz biernego uczenia się nowych treści.

Druga forma pracy – swobodna dyskusja – angażuje wszystkich uczestników grupy. Może ona dotyczyć wielu tematów oraz problemów. W tym przypadku terapeuta staje się bardziej obserwatorem niż aktywnym uczestnikiem rozmowy. Ta forma pracy jest wielopoziomowym przekazem informacji. Wzajemne komunikowanie się umożliwia włączenie wszystkich członków grupy do pracy. Przekazywane w ten sposób informacje mogą być lepiej przyswajane, dzięki czemu dają korzyści wszystkim uczestnikom. Jest to także forma rozwoju kompetencji społecznych oraz komunikowania się. Uczy odpowiedniego reagowania na własne i cudze emocje, pozwala wzmacniać działania empatyczne oraz uzyskiwać informacje zwrotne.

7. Metody terapeutyczne

Powstało wiele nurtów w psychologii i psychiatrii, które stały się podstawą do opracowania metod terapeutycznych. Podobnie jak w przypadku terapii indywidualnej, także w terapii grupowej osoby zainteresowane mogą wybrać odpowiedni dla siebie rodzaj oddziaływań terapeutycznych. W zależności od potrzeb i problemów proponowane są terapie dla par/małżeństw, psychodrama, metoda Gestalt, trening asertywności, trening interpersonalny, metody relaksacyjne, praca w grupach zainteresowań (np. taniec, ruch, gimnastyka, rytmika).

Psychoterapia grupowa wpływa na poprawę stanu psychicznego osoby potrzebującej. Działanie grupy jest bardzo cennym doświadczeniem, szczególnie dla osób, które z powodu choroby lub problemów zostały odizolowane od społeczności. Grupa pozwala poczuć się potrzebnym, zjednoczyć się, poczuć więź i wspólnotę. Członkowie grupy otaczają się nawzajem zrozumieniem oraz wsparciem. W grupie powstaje więcej konstruktywnych pomysłów, razem łatwiej jest podjąć decyzję oraz odnaleźć swoje miejsce w świecie. Praca grupowa uczy również poprawnych relacji z innymi, pozwala powrócić do życia społecznego, podbudować swoją samoocenę i nabrać pewności siebie. Może być również doskonałą formą pomocy przy wielu życiowych problemach, ponieważ wspólnie łatwiej jest opracować sprawny plan działania i znaleźć najlepsze wyjście. Grupa daje także stabilizację oraz poczucie bezpieczeństwa.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.