Odleżyny - objawy, przyczyny, profilaktyka, leczenie
Odleżyny są to rany skóry i tkanek podskórnych powstające na skutek długotrwałego i powtarzającego się ucisku, który powoduje niedotlenienie tkanek i w konsekwencji ich martwicę. Wśród innych czynników, które przyczyniają się do powstawania odleżyn warto wymienić wilgotność, temperaturę, leki oraz problemy z krążeniem. Zmiany pojawiają się najczęściej w miejscach, które stykają się z podłożem, zwykle są to okolice kości krzyżowej, kości ogonowej, pośladków, pięt i bioder. Jednak rany mogą też uwidocznić się w innych okolicach, takich jak łokcie, kolana, kostki czy potyliczna okolica czaszki.
1. Czym są odleżyny?
Odleżyny powstają najczęściej u osób, które z powodu urazu czy też innej choroby pozostają w unieruchomieniu lub są zmuszone do korzystania z wózka inwalidzkiego. Powodem powstawania odleżyn jest ucisk tkanek miękkich, w wyniku którego krew nie dopływa do tych okolic wcale lub jedynie częściowo.
Uważa się również, że istnieją inne czynniki wpływające na wrażliwość skóry oraz innych tkanek na ucisk i zwiększające ryzyko powstania odleżyn. Prostym przykładem „łagodnej odleżyny” może być odczuwanie mrowienia i bólu po za długim siedzeniu w jednej pozycji lub nie zmienianiu pozycji ciała.
Symptomy te wskazują na utrudniony przepływ krwi w zbyt długo uciskanych obszarach. Jeżeli stan taki potrwa kilka godzin, może to prowadzić do uszkodzenia tkanek i ich martwicy.
2. Objawy odleżyn
Pierwszym objawem odleżyn jest zazwyczaj zaczerwienienie skóry, któremu towarzyszy ból lub zwiększenie wrażliwości na dotyk. W miejscu rumienia skóra jest nadmiernie ucieplona, może też wytworzyć się w tym miejscu obrzęk lub stwardnienie tkanki – takie zmiany opiszemy jako pierwsze stadium odleżyn.
W drugim stadium rumień nie ustępuje po zniesieniu ucisku, może pojawić się obrzęk i powierzchowne uszkodzenie tkanki oraz pęcherze. W stadium trzecim dochodzi do zniszczenia całej grubości skóry, aż do granicy z tkanką podskórną.
Brzegi rany są dobrze odgraniczone, otoczone obrzękiem. Dno rany wypełnione jest czerwoną ziarniną lub żółtymi masami rozpadających się tkanek. W stadium czwartym dochodzi do martwicy i zniszczenia tkanek podskórnych.
W stadium piątym zaawansowana martwica rozpościera się do powięzi i mięśni, zniszczenie może także obejmować stawy i kości. Nieodwracalnym stadium jest dopiero martwica tkanek, mięśni, stawów i całych kości.
Wraz z rozległością owrzodzenia i jego głębokością wydłuża się czas jego gojenia. Dla przykładu, w stadium drugim 75% odleżyn zagoi się w ciągu ośmiu tygodni, a w stadium czwartym tylko 62% odleżyn zagoi się (w bliżej nieokreślonym czasie), a 52% zniknie w ciągu roku.
3. Przyczyny odleżyn
Odleżyny to przewlekłe owrzodzenia, które pojawiają się u ludzi osłabionych, unieruchomionych (pozostających w łóżku) z powodu defektu układu krążenia. Mogą rozwijać się, gdy skóra uległa jakiemuś uszkodzeniu. Dodatkowo, zmiany te pojawiają się u pacjentów, którzy nie mogą wykonywać codziennych czynności ze względu na paraliż, konkretne schorzenie lub wiek podeszły. W takich przypadkach odleżyny mogą występować również w obrębie mięśni i kości.
Ostre owrzodzenia stanowią ciężką postać odleżyn pochodzenia neurotroficznego. Taki rodzaj odleżyn często towarzyszy pacjentom z hemiplegią (porażeniem jednej strony ciała). Dodatkowo, mogą występować u pacjentów z paraplegią, czyli paraliżem dolnej części ciała, w tym kończyn.
Odleżyny powstają wskutek długotrwałego i powtarzającego się ucisku, który powoduje niedotlenienie tkanek. Wówczas dochodzi do odcięcia obiegu krwi w najwrażliwszych częściach, które są zbyt długo uciskane. Odleżyny mogą pojawić się w obrębie pośladków, bioder, pięt, okolic kości krzyżowej czy kości ogonowej.
Eksperci twierdzą, że nawet z doskonałą opieką medyczną odleżyny mogą być trudne do uniknięcia, zwłaszcza wśród podatnych na nie pacjentów. Każda osoba, która nie może samodzielnie zmienić miejsca jest nimi zagrożona. Odleżyny mogą się rozwijać i postępować bardzo szybko, są również często trudne do wyleczenia.
Prawdopodobieństwo wystąpienia odleżyn zwiększa:
- otyłość,
- cukrzyca typu drugiego,
- stosowanie niektórych środków farmaceutycznych np. uspokajających, obniżających ciśnienie tętnicze,
- brak czucia bólu w przebiegu choroby neurologicznej,
- unieruchomienie z powodu urazu, choroby lub sedacji,
- uraz kręgosłupa i rdzenia kręgowego,
- podeszły wiek - skóra ludzi starszych jest cieńsza i bardziej podatna uszkodzenia niż u ludzi w młodym wieku. Z tego powodu gojenie się ran przebiega zdecydowanie wolniej niż u osób młodych. Dotyczy to również starszych pacjentów w dobrej kondycji zdrowotnej.
- śpiączka.
Na występowanie odleżyn w szczególności narażeni są pacjenci w śpiączce. Powód tej sytuacji jest oczywisty. Osoby w śpiączce nie mogą poruszać się samodzielnie. Nie reagują one również na na ból tak jak ludzie zdrowi.
4. Profilaktyka odleżyn
Najważniejszym zadaniem w profilaktyce odleżyn jest takie rozłożenie ucisku na tkanki, aby nie doszło do niedokrwienia skóry i tkanek podskórnych. Można to uzyskać poprzez częste zmiany pozycji położenia chorego, aby ucisk był równomiernie rozkładany na różne części ciała.
Powinno się zastosować specjalnego rodzaju materac – najlepiej dynamiczny zmiennociśnieniowy materac przeciwodleżynowy. Jest skonstruowany z wielu małych komór wypełnianych powietrzem. Co jakiś czas jedne komory są napełniane powietrzem, a inne opróżniane.
Aby zapobiec powstaniu odleżyn, należy specjalnie pielęgnować i dbać o obszary skóry szczególnie narażone na powstanie tego typu zmian. Należy też stosować odpowiednie kremy na odleżyny i inne kosmetyki pielęgnacyjne, które utrzymają prawidłową wilgotność i elastyczność skóry.
Należy również pamiętać o właściwym zabezpieczeniu chorych cierpiących na nietrzymanie moczu, gdyż na podrażnionej dodatkowo skórze łatwiej dochodzi do powstania zmian.
Bardzo ważne jest również zapewnienie pacjentowi właściwego odżywienia i nawodnienia. Istotna jest również redukcja czynników ryzyka takich jak otyłość, niewyrównana cukrzyca, niewydolność serca i inne.
5. Leczenie odleżyn
Leczenie odleżyn to odpowiednia pielęgnacja chorego, a w przypadku chorych, którzy pozostają unieruchomieni, należy umiejętnie (poprzez zmiany pozycji ciała) zapobiegać odleżynom, gdyż są naprawdę trudne do wyleczenia.
Należy zwrócić szczególną uwagę na leczenie odleżyn w stadium naskórkowym, czyli pierwszym i drugim, kiedy to pobudzenie regeneracji naskórkowej pozwoli na uniknięcie powstania głębokich, trudno gojących się owrzodzeń.
Najlepszym opatrunkiem stwarzającym wilgotne środowisko jest żel hydrokoloidowy. Przydatne są również błony poliuretanowe, które pozwalają na swobodny przebieg procesu naskórkowania, zapobiegając jednocześnie zakażeniu.
W tym miejscu warto też wspomnieć o preparatach przyspieszających proces naskórkowania, są to m.in. preparaty lecznicze mające w swoim składzie alantoinę. Substancja ta przyspiesza proliferację komórek nabłonkowych, a w efekcie prowadzi do znacznie szybszej regeneracji i zagojenia się rany.
Kolejną zaletą maści jest utrzymywanie na powierzchni rany wilgotnego środowiska, co opóźnia tworzenie się strupa, przyspieszając tym samym proces napełzania nowego nabłonka na uszkodzoną powierzchnię skóry.
Preparaty tego typu chronią skórę przed zakażeniem, łagodzą dolegliwości bólowe i mogą chronić przed rozwinięciem zmian. W późniejszych stadiach stosowane są również opatrunki hydrokoloidowe, hydrożelowe, alginianowe.
Odleżynom skutecznie zapobiega również stosowanie odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych – używanie delikatnych mydeł, dokładne osuszanie ciała po kąpieli, a następnie natłuszczenie go oliwką.
W przypadku obecności martwicy niezbędne jest również chirurgiczne zaopatrzenie rany. Leczenie odleżyn w późniejszych stadiach bywa skomplikowane i bardzo trudne, dlatego za podstawową strategię leczniczą należy przyjąć zapobieganie powstawaniu głębokich zmian odleżynowych, stosując profilaktykę oraz odpowiednio wcześnie włączając leczenie. W wielu przypadkach odleżyny wymagają stosowania pewnych środków farmaceutycznych. Ciężkie przypadki odleżyn mogą wymagać interwencji chirurga (zdarza się, że specjalista musi oczyścić ranę z komórek martwiczych).
Zobacz także:
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.
