Dyfuzja – istota, rodzaje, przykłady i znaczenie
Dyfuzja to samorzutne przenikanie cząsteczek jednej substancji do drugiej, prowadzące do wyrównania stężenia. Choć definicja wydaje się skomplikowana, zjawisko dyfuzji obserwujemy bardzo często, na co dzień. Przykładem jest rozprzestrzenianie się zapachów w powietrzu, parzenie herbaty, a nawet oddychanie. Co warto o niej wiedzieć?
1. Co to jest dyfuzja?
Dyfuzja (łac. diffusio 'rozprzestrzenianie') to proces samoistnego mieszania się cząsteczek lub energii, będący konsekwencją chaotycznych zderzeń cząsteczek dyfundującej substancji między sobą lub z cząsteczkami otaczającego ją ośrodka. Zachodzi w każdym ośrodku pod wpływem ruchów cieplnych lub dążenia do wyrównania stężeń.
Zjawisko dyfuzji zachodzi najszybciej w gazach, zaś najwolniej w ciałach stałych. Choć obserwuje się je w każdej temperaturze, jego tempo jest szybsze w substancjach o wyższych temperaturach. Dzieje się tak, ponieważ wówczas cząsteczki mają większą energię. Dyfuzja materii jest zjawiskiem aktywowanym termicznie, co oznacza, że zwiększenie temperatury zwykle prowadzi do zwiększenia tempa dyfuzji. Najbardziej złożony mechanizm ma dyfuzja w ciałach stałych. Na czym jej polega mechanizm? Atomy w ciałach stałych są w ciągłym ruchu, nieustannie zmieniają swoje położenia. Dyfuzja to stopniowa migracja atomów z jednego położenia sieci krystalicznej w inne.
Podstawowymi prawami opisującymi dyfuzję są prawa Ficka. W jego kontekście pojawiają się takie pojęcia jak gęstość strumienia składnika, współrzędna osi, wzdłuż której zachodzi dyfuzja, stężenie oraz współczynnik dyfuzji.
2. Rodzaje dyfuzji
Procesy dyfuzyjne można sklasyfikować według różnych kryteriów. Z uwagi na skalę zjawiska wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje dyfuzji. To dyfuzja śledzona i dyfuzja chemiczna. Dyfuzja śledzona to proces mikroskopowy, który polega na chaotycznym ruchu pojedynczej cząsteczki. Z kolei dyfuzja chemiczna jest procesem makroskopowym obejmującym większe ilości materii lub energii. Zwykle prowadzi do wyrównania temperatury w mieszaninie albo stężenia substancji w mieszance. W zależności od stanu skupienia można rozróżnić: dyfuzję w stanie stałym, ciekłym lub gazowym Ponadto przenikanie cząsteczek lub cząstek może być jednokierunkowe (dyfuzja jednokierunkowa) i dwukierunkowe (dyfuzja dwukierunkowa).
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Dyfuzja jednokierunkowa zachodzi w czasie przenikania gazów przez metale, podczas tworzenia roztworów metali oraz w procesach obróbki cieplnej stali. Z kolei dyfuzja dwukierunkowa to na przykład proces tworzenia się ciekłych roztworów substancji, które mieszają się lub jeden ze składników rozpuszcza się w drugim czy mieszanie się gazów.
3. Przykłady dyfuzji
Dyfuzja polega na samorzutnym mieszaniu się cząsteczek i atomów różnych substancji. Zachodzi pod wpływem ruchów cieplnych. Jakie znamy przykłady dyfuzji? To:
- rozchodzenie się zapachów w pomieszczeniu. Te rozprzestrzeniają się nie tylko w wyniku ruchów powietrza, ale również w powietrzu nieruchomym,
- parzenie herbaty. Cząstki, które są uwalniane z liści herbaty rozchodzą się w wodzie,
- mieszanie się soku z wodą, miodu z herbatą, kawy z mlekiem,
- przyprawianie potraw - wystarczy do ciepłej wody wsypać sól, by zawartość naczynia po pewnym czasie była słona,
- proces oddychania – to przenikanie tlenu do krwi w płucach. Obserwuje się dyfuzję pomiędzy pęcherzykami płucnymi a płynnym środowiskiem krwi w naczyniach włosowatych,
- proces farbowania ubrań, kiedy to dochodzi do rozprzestrzeniania się cząsteczek barwnika w wodzie,
- osmoza, czyli proces przemieszczania się cząsteczek oraz jonów przez półprzepuszczalne błony.
Osmoza polega na przemieszczaniu się cząsteczek i jonów przez błony półprzepuszczalne, w kierunku wyrównywania się stężenia związku chemicznego lub jonu, zdolnego do przenikania przez błonę. Ciekawym przykładem jest odwrócona osmoza, czyli przenikanie przez błonę cząsteczek rozpuszczalnika w kierunku odwrotnym niż w osmozie, to znaczy od roztworu o większym stężeniu substancji rozpuszczonej do roztworu o mniejszym stężeniu.
4. Znaczenie dyfuzji
Dyfuzja jest najczęściej spotykanym zjawiskiem fizycznym w naturze. To istotny proces wykorzystywany przez materię ożywioną (umożliwia na przykład oddychanie czy wymianę gazowa przez skórę i przenikanie substancji odżywczych). Towarzyszy procesom fizycznym i chemicznym. Ponadto warunkuje przebieg wielu procesów technologicznych, na przykład w metalurgii czy ceramice.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.