Zespół czołowy – przyczyny, podtypy i objawy

Zespół czołowy to zespół objawów charakteropatii manifestujący się wskutek uszkodzenia obszaru czołowego mózgu. To zaburzenie, które obejmuje wszystkie aspekty funkcjonowania człowieka. Co warto wiedzieć?

1. Co to jest zespół czołowy?

Zespół czołowy (łac. syndroma frontale, ang. frontal lobe disorder) to zespół objawów psychoorganicznych, które są związane z uszkodzeniem okolicy czołowej mózgu. Wiąże się z uszkodzeniem kory płatów czołowych.

Najczęściej jego przyczyną jest guz, choć do uszkodzeń różnych obszarów mózgu, zaburzeń regulacji hormonów, neurotransmiterów mogą przyczynić się choroby ośrodkowego układu nerwowego o różnej etiologii. Zdarza się, że odpowiadają za nie także urazy czaszkowo-mózgowe czy udary.

2. Podtypy zespołu czołowego

Zobacz film: "Podstawowe badania, jakie powinna wykonać każda kobieta"

Wyróżnia się co najmniej trzy podtypy tak zwanego zespołu czołowego, w zależności od dokładniejszej lokalizacji uszkodzenia kory przedczołowej i pozostających z nią w funkcjonalnej współpracy struktur podkorowych. To:

• zespół czołowy przyśrodkowy (klinicznie z dominującymi zaburzeniami napędowo-motywacyjnymi),
• orbitalny (z zaburzeniami afektywnego aspektu zachowania, społecznego poznania, samoświadomości i wglądu),
• grzbietowo-boczny (z dominującym deficytem planowania, organizowania, nadzorowania i kontroli złożonego działania celowego).

W kontekście zespołu czołowego pojawia się pojęcie zespołu dysfunkcji wykonawczych. Często używa się ich zamiennie. Ponieważ niektórzy specjaliści są zdania, że wyłącznie ostatni typ zespołu czołowego jest nazywany zespołem dysfunkcji wykonawczych, uznaje się, że zespół czołowy jest pojęciem o wiele szerszym. Zespół dysfunkcji wykonawczych odnosi się zatem tylko do wybranych objawów czołowych.

3. Rola płatów czołowych

Płat czołowy (lobus frontalis) to parzysta część kresomózgowia, od tyłu ograniczona bruzdą środkową, a od dołu bruzdą boczną półkuli mózgu. Płaty czołowe zajmują około jednej trzeciej masy półkul mózgowych. Stanowią tak zwane centrum zarządzania, ponieważ zostają aktywowane przy niemal każdej funkcji poznawczej.

Płaty czołowe są niezbędne do regulowania czynności o  charakterze złożonym, odpowiadają za funkcjonowanie emocjonalne oraz behawioralne. Są również powiązane   z wyższymi czynnościami psychicznymi, takimi jak myślenie, planowanie, zachowania społeczne, konformizm społeczny i takt, umiejętność przewidywania konsekwencji podejmowanych działań, procesy pamięciowe i uwagi.

Płat czołowy odpowiada także za wolę działania i podejmowanie decyzji, ocenę emocji i sytuacji, nawyki, specyficzne schematy zachowań, uczucia błogostanu, frustracji, lęku i napięcia czy pamięć wyuczonych działań ruchowych. Obszar czołowy jest zaangażowany w utrzymywanie równowagi psychicznej człowieka.

Niegdyś okolicę czołową uznawano w medycynie za obszar nieistotny. Przełomem okazał się przypadek Phineasa Gage’a, u którego wskutek uszkodzenia okolicy przedczołowej doszło do zmiany osobowości. Gage po wypadku stał się zupełnie inną osobą. Biorąc pod uwagę wiedzę na temat płata czołowego, którą posiadamy, dziś owa zmiana nieszczególnie zaskakuje.

4. Objawy uszkodzenia płata czołowego

Podłożem zespołu czołowego jest zakłócenie regulacyjnej funkcji płatów czołowych, polegającej na kontroli procesów pobudzenia i hamowania w ramach aktywności psychoruchowej człowieka. Deficyty wynikające z uszkodzenia tej okolicy obejmują zmiany w sferze poznawczej, emocjonalnej i behawioralnej.

Ponieważ obszar czołowy odpowiada za poprawne funkcjonowanie i przebieg wielu procesów poznawczych, uszkodzenia w jego obrębie mają różne konsekwencje, od trudności w koncentracji, przez niezdolność do spontanicznego myślenia i niestabilność emocjonalną, po zachowania agresywne.

Patologia w obrębie obszaru czołowego wyjaśnia rozwój wielu nieprawidłowości, od mało nasilonych objawów psychopatologicznych po złożone zaburzenia psychiczne Zespół czołowy jest określoną konfiguracją zmian w zachowaniu i osobowości. Z uwagi na różne lokalizacje uszkodzenia i przedchorobowe profile osobowości, przybiera rozmaite formy.

I tak zespół czołowy ze sklepistości (zespół przedczołowy grzbietowo-boczny, zespół wypukłości czołowej, łac. syndroma convexofrontale, ang. frontal convexity syndrome), cechuje na przykład:

• zaburzenia napędu psychoruchowego,
• zanik inicjatywy, spontaniczności,
• labilność uczuciowa,
• obniżenie uczuciowości wyższej,
• deficyty uwagi, myślenia abstrakcyjnego, myślenia przyczynowo-logicznego.

Z kolei zespół czołowy z części nadoczodołowej (zespół oczodołowy, zespół oczodołowo-czołowy, łac. syndroma baseofrontale, ang. orbitofrontal syndrome), oznacza:

• obniżenie lub zanik uczuciowości wyższej,
• osłabiony krytycyzm,
• labilny nastrój,
• skłonność do opowiadania żartów o treści erotycznej.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.