Uzależnienie od alkoholu

Uzależnienie od alkoholu (piwa, wina, wódki) to nałóg związany z nadużywaniem etanolu i stanowi jedną z najbardziej dotkliwych społecznie toksykomanii. W małych ilościach alkohol (/alkohole) powoduje poprawę samopoczucia pijącego, nadmierną wesołość, spowalnia reakcje na bodźce oraz podwyższa ocenę własnych możliwości. U człowieka alkohol zostaje przetworzony w wątrobie. Śmiertelną dawką alkoholu, porażającą ośrodek oddechowy, jest dla dorosłego człowieka około 450 g czystego związku, czyli około 900 g (ok. 1 dm3) wódki.

---

1. Co to są alkohole?

Przeciętny mieszkaniec Ziemi używa setek związków chemicznych, nie interesuje się jednak ich składem ani właściwościami. Taka beztroska powoduje niewłaściwe stosowanie substancji chemicznych i prowadzi do negatywnych skutków dla środowiska i organizmu człowieka. Aby temu zapobiec, należy uświadamiać ludziom, jakie mogą być konsekwencje niewłaściwego stosowania substancji chemicznych. Alkohole to związki chemiczne, pochodne węglowodorów. Spośród wielu alkoholi pojawiających się w otoczeniu ludzi, jeden wysuwa się na plan pierwszy – etanol. Jest powszechnie używany jako środek odurzający, stanowi składnik napojów zwanych „wyskokowymi”. Piwo zawiera kilka procent alkoholu etylowego, wino – kilkanaście, a wódka – kilkadziesiąt, stąd określenie tych ostatnich jako „alkohole wysokoprocentowe”. Produkt handlowy o nazwie „spirytus rektyfikowany” zawiera 96% alkoholu etylowego i 4% wody, a denaturat to spirytus rektyfikowany z dodatkiem silnych trucizn, których nie da się usunąć żadnymi domowymi sposobami. Alkohole, jak prawie wszystkie związki chemiczne, wpływają na naturalne czynności organizmu ludzkiego.

2. Nadużywanie alkoholu

Każda substancja może być albo trucizną, albo lekarstwem. Podział ten jest nieostry, jak to słusznie zauważył Theophrastus Bombastus von Hohenheim, zwany Paracelsusem, mówiąc: „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną, tylko dawka decyduje, że jakaś substancja nie jest trucizną”. O stopniu szkodliwości związku decyduje, oprócz ilości, również struktura chemiczna substancji. Działanie alkoholu etylowego na organizm człowieka jest różnorodne i zależy od siedmiu czynników:

Zobacz film: "Kiedy należy zgłosić się do psychiatry?"

• spożytej ilości napoju,
• stężenia alkoholu w napoju,
• wieku,
• wzrostu i ciężaru ciała,
• płci (kobiety są bardziej wrażliwe na etanol niż mężczyźni),
• ogólnej sprawności fizycznej,
• chwilowej odporności na zatrucie alkoholem (zmęczenie, przemęczenie i rekonwalescencja zwiększają podatność na zatrucia).

Ryzykownie nadużywa alkoholu około 16% polskiego społeczeństwa. Śmiertelna dawka alkoholu to 6-8 g na 1 kg masy ciała. W jaki sposób organizm człowieka radzi sobie z nadwyżką alkoholu we krwi? Ludzka wątroba wytwarza enzym – dehydrogenazę alkoholową (ADH), który przekształca etanol w aldehyd octowy. Ten z kolei zostaje utleniony do kwasu octowego, a następnie do dwutlenku węgla i wody. Dorosły człowiek przetwarza w ciągu godziny około 10 g etanolu, czyli mniej więcej tyle, ile zawiera szklanka 12-procentowego wina, pół litra 4-procentowego piwa lub kieliszek wódki. Mężczyźni z reguły lepiej niż kobiety tolerują alkohol, gdyż ich wątroba wytwarza więcej enzymu ADH. Proces przetwarzania etanolu w organizmie ludzkim odbywa się kosztem tlenu potrzebnego do utlenienia innych substancji, np. tłuszczów. Niespalone tłuszcze gromadzą się w wątrobie. Z tego powodu nałogowi alkoholicy mają chorobliwie otłuszczone wątrobę i serce.

Z przyjmowaniem alkoholu wiąże się wiele problemów społecznych i zdrowotnych. Nadużywanie alkoholu współwystępuje z różnymi patologiami życia społecznego, np. z demoralizacją dzieci, zaburzeniami życia rodzinnego, problemami finansowymi, przemocą wobec bliskich czy problemami z prawem (bójki, kradzieże, rozboje itp.). W Polsce z powodu alkoholu umiera rocznie ponad 12 tysięcy ludzi.

Alkohol degraduje życie nie tylko osoby uzależnionej od „napojów wyskokowych”, ale także życie rodziny, bliskich, sąsiadów. Nadużywanie alkoholu stanowi w Europie drugą najczęstszą przyczynę utraty zdrowia i przedwczesnej śmierci. Statystyczny Polak spożywa rocznie około 13 litrów czystego alkoholu. Z roku na rok systematycznie obniża się wiek inicjacji alkoholowej. Na izby wytrzeźwień trafiają coraz młodsi „smakosze” alkoholu. Statystyki podają, że co trzecia kobieta w ciąży pije alkohol. I choć prasa, telewizja i różni specjaliści trąbią na alarm, mówiąc o zgubnych skutkach picia alkoholu, to wydaje się, że ludzie ignorują ich argumenty. Nie pomaga straszenie widmem chorób psychicznych czy możliwością zdegradowania sobie zdrowia, np. poprzez marskość wątroby czy ciężkie schorzenia nerek albo żołądka.

3. Wpływ etanolu na organizm ludzki

Po alkohol sięgają coraz młodsze pokolenia. Dla młodego chłopca i młodej dziewczyny każda dawka etanolu jest szkodliwa. Sportowcy wiedzą, że nawet po jednym kieliszku alkoholu czeka ich kilka dni intensywnego treningu w celu odzyskania utraconej sprawności psychofizycznej. W przypadku dorosłego człowieka niewielka dawka alkoholu, np. kieliszek wina wypity przy posiłku, ułatwia przemianę energetyczną i może pobudzać czynności ośrodkowego układu nerwowego. Alkohol etylowy spożyty w większych ilościach działa toksycznie (trująco), szczególnie na OUN, przewód pokarmowy i wątrobę, a w przypadku dużych ilości na wszystkie te układy jednocześnie.

Pierwsze objawy występują już po kilku minutach od spożycia niewielkiej ilości alkoholu. Człowieka ogarnia specyficzny nastrój – zaczyna myśleć w sposób uproszczony, słabnie refleks i spostrzegawczość, za to staje się bardziej elokwentny, śmiały i łatwiej nawiązuje kontakty towarzyskie, a to z kolei zachęca do częstszego picia. Im człowiek młodszy, tym mniejsza dawka wywołuje opisane efekty. Właśnie dlatego w cywilizowanych krajach alkoholu nie sprzedaje się młodzieży. Większe ilości spożytego alkoholu etylowego powodują kolejno: zaburzenia mowy, ograniczenie logicznego myślenia, niezborność ruchów (na tym etapie pijący popełniają przestępstwa kryminalne), wymioty utrudniające dalsze picie, wreszcie sen narkotyczny i zgon. Statystycznie jedno na 7000 upojeń alkoholowych kończy się śmiercią. Systematyczne picie prowadzi po pewnym czasie do choroby – pojawia się uzależnienie od alkoholu.

4. Choroba alkoholowa

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 uznaje uzależnienie od alkoholu za jeden z rodzajów zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania. Diagnozę zespołu uzależnienia od alkoholu stawia grono specjalistów: lekarz psychiatra, psycholog z doświadczeniem klinicznym oraz psychoterapeuta w zakresie uzależnień. Toksykomanię alkoholową określa się najprościej jako utratę kontroli nad ilością spożywanych trunków. Choroba alkoholowa wyraża się poprzez uzależnienie psychiczne i fizyczne. Alkoholik czuje wewnętrzny przymus napicia się, który nie podlega jego woli, by zredukować nieprzyjemne doznania po odstawieniu alkoholu i dostarczyć sobie przyjemności w związku z przyjęciem substancji psychoaktywnej. W ten sposób powstaje błędne koło nałogu, z którego trudno się wyrwać.

U alkoholików zmniejsza się łaknienie, co może prowadzić do niedożywienie. Następuje upośledzenie mięśnia sercowego, osłabienie i wyniszczenie organizmu, a także zaburzenia psychiczne (np. psychoza Korsakowa), brak samokontroli i woli. Choroba alkoholowa kończy się śmiercią w wyniku nieodwracalnego uszkodzenia wątroby. Alkoholizm jest nieszczęściem rujnującym życie rodzin, a także przysparzającym problemów z prawem.

Dziecko spłodzone przez mężczyznę lub kobietę uzależnioną od alkoholu często wykazuje głębokie upośledzenie umysłowe (dawniej nazywane debilizmem). Nierzadko zdarza się zatrucie metanolem – trucizną znacznie bardziej niebezpieczną od etanolu. Jednorazowe spożycie niewielkiej dawki metanolu (nawet 15 cm3) może spowodować ślepotę, a przy większej ilości – śmierć. Rozróżnienie etanolu od metanolu jest bardzo trudne, gdyż oba alkohole mają taki sam stan skupienia, zapach i barwę.

5. Objawy alkoholizmu

W ostatnich dziesięcioleciach notuje się gwałtowny wzrost ilości spożywanych substancji odurzających, w tym alkoholi. Tendencja ta pogłębia się wskutek stresogennego stylu życia współczesnego człowieka i prowadzi do uzależnienia organizmu. Wbrew panującemu stereotypowi alkohol w rodzinie to nie tylko problem ludzi z tzw. marginesu społecznego, ale także tych, którzy cieszą się wysokim statusem społecznym. Uzależnienie od alkoholu jest zaburzeniem zdrowia, polegającym na tym, że człowiek czuje silną potrzebę lub przymus ciągłego picia, ponieważ umożliwia mu to dalsze, normalne funkcjonowanie i staje się jedynym sposobem doznania przyjemności lub ucieczki od cierpienia, stresu czy lęku.

Początkowo organizm toleruje niewielkie dawki alkoholu, do których się stopniowo przyzwyczaja, co w efekcie prowadzi do konieczności podwyższania dawek, aż do ilości uszkadzających i niszczących organizm. Nagłe zaprzestanie przyjmowania alkoholu przez nałogowca w wielu przypadkach wywołuje niebezpieczne objawy abstynencyjne, ze śmiercią włącznie. Do najbardziej charakterystycznych objawów alkoholizmu zalicza się:

• upośledzoną zdolność kontrolowania picia,
• głód alkoholowy – natrętną potrzebę spożywania alkoholu,
• wzrost tolerancji organizmu dla spożywanych dawek etanolu,
• objawy abstynencyjne, np.: drżenie mięśni, nudności, biegunki , wymioty, bezsenność, dysforia, lęk, nadmierna potliwość, tachykardia, nadciśnienie,
• picie w celu zapobiegania alkoholowemu zespołowi abstynencyjnemu,
• lekceważenie argumentów świadczących o szkodliwości picia dla zdrowia pijącego,
• zaniedbywanie istotnych sfer życia społecznego – obowiązków rodzinnych, zawodowych czy szkolnych.

6. Typy uzależnienia od alkoholu

Pojęcie alkoholizmu chronicznego wprowadził do słownika Magnus Huss w 1849 roku. W 1960 roku pojawiła się publikacja amerykańskiego lekarza Elvina Mortona Jellineka pt. „Koncepcja alkoholizmu jako choroby”, w której autor przedstawił, w jaki sposób dochodzi do pogłębiania się uzależniania od alkoholu. Jellinek wyodrębnił cztery fazy choroby alkoholowej:

• faza prealkoholowa (wstępna) – początek ma charakter konwencjonalnego stylu picia. Stopniowo wzrasta tolerancja na dawki etanolu i człowiek odkrywa, że dzięki alkoholowi nie tylko doświadcza się przyjemnych doznań, ale też można znieść przykre stany emocjonalne;
• faza ostrzegawcza – pojawiają się palimpsesty, czyli luki pamięciowe;
• faza krytyczna – utrata kontroli nad piciem;
• faza przewlekła – wielodniowe ciągi alkoholowe.

Inną typologię alkoholizmu zaproponował Komitet Ekspertów dla Spraw Alkoholizmu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Według tej klasyfikacji, toksykomania alkoholowa może być różnicowana na:

• nieregularne picie nadmierne – stosunkowo krótkie epizody nadużywania alkoholu oddzielone dłuższymi przerwami abstynencji;
• nawykowe picie nadmierne – regularne, systematyczne picie alkoholu w zbyt dużych ilościach, ale jeszcze bez utraty kontroli;
• nałóg alkoholowy – psychiczne i fizyczne uzależnienie się od alkoholu wraz z utratą kontroli picia, czyli przewlekła intoksykacja alkoholowa;
• alkoholizm inny i nieokreślony – nadmierne spożycie alkoholu w przebiegu zaburzeń psychicznych czy na tle innych problemów psychologicznych.

Należy mieć świadomość, że problem alkoholowy to choroba nieuleczalna i nawet długoletnia abstynencja nie daje gwarancji, że były nałogowiec nie powróci do picia. Proces zdrowienia z choroby alkoholowej jest bardzo trudny i skomplikowany, uzależniony przede wszystkim od chęci i dobrej woli zainteresowanego. Pomoc w leczeniu alkoholizmu oferują np.: kluby abstynenta, bractwa trzeźwości, samopomocowe grupy AA (Anonimowych Alkoholików), Grupy Rodzinne Al-Anon i Alateen, ośrodki terapii uzależnień i współuzależnienia, grupy wsparcia DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików) czy „Niebieska Linia”. Wychodzenie z alkoholizmu wymaga intensywnej pracy ze strony alkoholika, jak i jego rodziny. Trzeźwość jest możliwa, dlatego warto korzystać ze specjalistycznej pomocy i nie wolno się poddawać w walce o swoją wolność.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.