Picie szkodliwe
Nie każdy sposób spożycia alkoholu da się sklasyfikować jako chorobę alkoholową. Zanim człowiek uzależni się od alkoholu, przechodzi najczęściej przez kontinuum stanów pośrednich, które mogą stać się wstępem do pełnoobjawowego nałogu alkoholowego. Coraz częściej można się spotkać z takimi określeniami, jak picie ryzykowne i picie szkodliwe. Czym różni się picie ryzykowne od picia szkodliwego? Jakie sygnały ostrzegawcze sugerują, że człowiek pije w sposób szkodliwy? Osobom mającym problem z alkoholem, ich rodzinom, a często nawet i samym lekarzom trudno jest określić granicę pomiędzy piciem szkodliwym a uzależnieniem od alkoholu. W rzeczywistości są to dwie różne kategorie diagnostyczne, opisujące odmienne fazy choroby.
1. Picie szkodliwe a picie ryzykowne
Istnieją różne wzory spożywania alkoholu. Najczęściej mówi się o pięciu modelach picia: abstynencji (człowiek nie pije w ogóle), piciu o niskim ryzyku szkód, piciu ryzykownym, piciu szkodliwym i uzależnieniu od alkoholu. Trzy ostatnie wzory konsumpcji alkoholu wymagają interwencji. O piciu ryzykownym mówi się wówczas, gdy człowiek spożywa alkohol w nadmiernych ilościach (jednorazowo i łącznie w określonym czasie), ale picie jeszcze nie pociąga za sobą negatywnych konsekwencji, chociaż niewykluczone, że mogą się pojawić, jeśli nie zmieni się podejścia do alkoholu.
Picie szkodliwe, a precyzyjniej – używanie szkodliwe (F1x.1) – to sposób przyjmowania substancji psychoaktywnej (alkoholu etylowego), który wywołuje szkody zdrowotne (np. marskość wątroby, zapalenie trzustki, nadciśnienie tętnicze), somatyczne lub psychiczne (np. stany depresyjne, lęk, problemy z kontrolą emocji). Do szkód psychicznych zalicza się też upośledzenie myślenia oraz dysfunkcjonalne zachowanie, które prowadzi do niepożądanych następstw w relacjach z ludźmi.
Rozpoznanie picia szkodliwego wymaga, aby szkody miały bezpośredni związek z przyjęciem alkoholu, charakter szkód był jasno określony i rozpoznawalny, a wzorzec zażywania utrzymywał się przez co najmniej jeden miesiąc lub powtarzał w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy. Picie szkodliwe rozpoznaje się wówczas, gdy objawy uzależnienia nie występują albo występują, ale są zbyt mało wyrażone lub w niewystarczającej ilości, by postawić diagnozę zespołu uzależnienia od alkoholu.
Tak naprawdę picie szkodliwe to przedsionek alkoholizmu. Orientacyjnie przyjmuje się, że kobiety pijące w sposób szkodliwy spożywają dziennie ponad 40 g czystego alkoholu, a mężczyźni – ponad 60 g. Kiedy powinniśmy się zaniepokoić, czy przypadkiem nie prezentujemy niebezpiecznego stylu picia?
2. Sygnały ostrzegające przed alkoholizmem
Warto wiedzieć, czym objawia się picie szkodliwe, ponieważ proporcjonalnie jest więcej osób, które piją w sposób ryzykowny i szkodliwy niż osób uzależnionych od alkoholu. Nałogowi alkoholicy potrzebują terapii odwykowych. W przypadku osób pijących szkodliwie poradnictwo krótkoterminowe często jest wystarczającą formą pomocy. W tym kontekście niezmiernie ważna staje się psychoedukacja, by jak najwcześniej diagnozować niepokojące sygnały związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu i podejmować kroki w celu zmiany wzoru konsumpcji etanolu na bezpieczniejszy. Co może wskazywać, że człowiek pije w sposób szkodliwy?
- Zaczynają się mnożyć okazje do picia – pije się coraz częściej i więcej.
- Alkohol staje się „lekarstwem” na różne problemy – stres, samotność, nieśmiałość, kłopoty w pracy, kłótnie z małżonkiem itp.
- Dzień rozpoczyna się od wypicia napoju alkoholowego.
- Picie absorbuje coraz więcej uwagi, człowiek denerwuje się, gdy nie może zrealizować planów związanych z napiciem się.
- Spożywa się alkohol w nieodpowiednich sytuacjach – w ciąży, w czasie karmienia piersią, w pracy, podczas zażywania lekarstw.
- Kieruje się auto, będąc w stanie nietrzeźwości.
- Łagodzi się objawy kaca alkoholem – „klin klinem”.
- Pojawiają się doświadczenia „urwanego filmu” – człowiek nie pamięta, co robił podczas alkoholowych imprez.
- Otoczenie coraz częściej zwraca uwagę, że człowiek ma problem z alkoholem, że traci kontrolę nad ilością wypijanych trunków.
- Pogarszają się relacje z osobami bliskimi, zaniedbuje się codzienne obowiązki, reaguje się agresją i rozdrażnieniem.
Warto pamiętać jednak, że powyższe symptomy nie wystarczają, by mówić o nałogu alkoholowym. Zespół uzależnienia od alkoholu rozpoznaje się w oparciu o takie objawy, jak:
- silne pragnienie lub przymus przyjmowania etanolu,
- utrata lub upośledzenie przyjmowania substancji psychoaktywnej,
- fizjologiczne objawy stanu odstawienia (objawy abstynencyjne),
- stwierdzenie efektu tolerancji,
- koncentracja życia wokół alkoholu,
- uporczywe picie, pomimo dowodów szkodliwych następstw.
Odróżnienie picia szkodliwego od uzależnienia jest bardzo trudne i wymaga konsultacji u specjalistów. Próby diagnozowania u siebie fazy rozwoju choroby alkoholowej są zwykle nieskuteczne, gdyż łatwo przegapić symptomy picia ryzykownego i zlekceważyć objawy picia szkodliwego, tym bardziej, że osoby nadużywające alkoholu prezentują szereg mechanizmów obronnych, by zaprzeczyć problemowi alkoholowemu (racjonalizacja, intelektualizacja, wyparcie itp.).
3. Diagnoza alkoholizmu
Gdy spożywany alkohol jest przyczyną różnego rodzaju komplikacji zdrowotnych u pacjenta, mówimy już o piciu szkodliwym. Jest to zatem picie alkoholu bez cech uzależnienia, ale już powodujące szkody zdrowotne, osobiste, zawodowe i społeczne. Jak sprawdzić, czy model picia jest bezpieczny? Stosując limity picia, testy przesiewowe (np. test CAGE) i kontrolując stężenie alkoholu we krwi. Powyżej 0,6 promila alkoholu znacząco pogarsza zdolność oceny, percepcję, zdolność uczenia się, pamięć, koordynację, libido, czujność oraz samokontrolę.
Warto pamiętać, że nie ma uniwersalnych kryteriów „bezpiecznego” picia. Każdy człowiek reaguje na etanol w indywidualny sposób, dlatego taka sama ilość alkoholu dla jednych osób będzie bezpieczna, dla innych może okazać się niezmiernie szkodliwa. Żadne limity nie dają gwarancji zabezpieczenia przed uzależnieniem.
Zanim jednak człowiek zacznie zastanawiać się nad własnym modelem konsumpcji alkoholu, powinien opanować umiejętność przeliczania wypitego alkoholu na jednostki standardowe. Standardowa porcja alkoholu to 10 g czystego (100%) alkoholu, czyli 250 ml piwa (5%), 100 ml wina (12%) i 30 ml wódki (40%). Napoje alkoholowe zawierają bowiem różne stężenie alkoholu etylowego.
W celu ułatwienia diagnozy wstępnej alkoholizmu skonstruowano kilkadziesiąt kwestionariuszy i skal skriningowych. Najpopularniejsze z nich to AUDIT, MAST oraz CAGE. Należy pamiętać, że pacjenci uzależnieni od alkoholu mają tendencje do minimalizacji danych związanych z alkoholem, zaprzeczania, racjonalizowania picia i lokowania przyczyn picia poza sobą. Testy skriningowe pozwalają przede wszystkim na obiektywizację wywiadu.
Najbardziej zalecanym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) jest test przesiewowy AUDIT (Alcohol Use Disorder Identification Test), który składa się z dwóch części obejmujących wywiad dotyczący picia alkoholu oraz badanie kliniczne. Uzyskanie w teście AUDIT od 16 do 19 punktów wskazuje na wysokie prawdopodobieństwo picia szkodliwego, co powinno skłonić do konsultacji u specjalisty.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.