Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Katarzyna Sadowska

Diagnozowanie alkoholizmu

Avatar placeholder
01.09.2023 15:08
Diagnozowanie alkoholizmu
Diagnozowanie alkoholizmu (123RF)

Alkoholizm jest chorobą, podobnie jak cukrzyca, gruźlica czy nowotwór. Koncepcję alkoholizmu jako choroby wprowadził amerykański fizjolog – Elvin Morton Jellinek. Dopiero w 1956 roku Amerykańskie Stowarzyszenie Medyczne uznało oficjalnie alkoholizm za jednostkę chorobową. Wcześniej nadużywanie alkoholu traktowano jako zaburzenie moralne. Według Jellinka, na chorobowy charakter alkoholizmu składa się utrata kontroli nad piciem, rozwój objawów i fakt, iż pacjent pozostawiony bez pomocy medycznej może przedwcześnie umrzeć. Jak rozwija się uzależnienie od alkoholu? Jakie są etapy alkoholizmu? Jakie kryteria diagnostyczne trzeba spełnić, by móc rozpoznać chorobę alkoholową? Jak wygląda diagnozowanie alkoholizmu?

spis treści

1. Rozwój choroby alkoholowej

Alkoholizm jest chorobą chroniczną, postępującą i potencjalnie śmiertelną. Zwykle proces chorobowy układa się w cztery charakterystyczne etapy, które wyodrębnił E.M. Jellinek:

  • prealkoholowa faza objawowa – rozpoczyna się od konwencjonalnego stylu picia. Przyszły alkoholik odkrywa atrakcyjność alkoholu i zaczyna go traktować jako środek dostarczający przyjemności, uśmierzający ból, znoszący przykre stany emocjonalne. Ze względu na brak odporności na sytuacje stresowe, frustrację, napięcie psychiczne człowiek zaczyna szukać alkoholu coraz częściej. Stopniowo rośnie tolerancja na przyjmowane dawki etanolu. W ten sposób jednostka uczy się, jak chemicznie regulować napięcie i wyciszać negatywne przeżycia;
  • faza zwiastunowa – rozpoczyna się od nagłej utraty zdolności przypomnienia sobie swoich zachowań i okoliczności związanych z piciem. Człowiek niby nie traci przytomności, ale nie pamięta, co robił podczas alkoholowej imprezy. Luki pamięciowe mogą powstawać nawet pod wpływem niewielkiej ilości wypitego alkoholu. Inaczej określa się je jako „przerwy w życiorysie”, „urwanie się filmu” albo fachowo – palimpsesty alkoholowe. Człowiek coraz bardziej koncentruje się na alkoholu, pije po kryjomu, szuka okazji do napicia się, pije łapczywie i zauważa, że zmienił swoje podejście do konsumpcji napojów alkoholowych;
  • faza krytyczna – jednostka traci kontrolę nad piciem i zaczyna pić aż do osiągnięcia stanu upojenia. Pojawia się głód alkoholowy, przymus picia. Mimo wszystko, okresowo utrzymuje się jeszcze zdolność odmowy wypicia pierwszego kieliszka. W fazie krytycznej objawia się wiele symptomów uzależnienia, np.: racjonalizowanie powodów picia, samooszukiwanie, wypieranie problemu, zmienienie stylów picia, izolowanie się od otoczenia, postawy wielkościowe, zaniedbywanie obowiązków zawodowych i kontaktów z rodziną, utrata zainteresowań, dbanie o zapasy alkoholu, koncentracja życia wokół picia, systematyczne uzupełnianie stężenia alkoholu we krwi, spadek libido, epizody zazdrości alkoholowej;
  • faza chroniczna – objawia się ciągami picia, czyli wielodniową intoksykacją, która prowadzi do rozpadu systemu wartości, uszkodzenia zdolności logicznego myślenia i racjonalnej oceny faktów. U co dziesiątego alkoholika w fazie chronicznej mogą pojawić się psychozy alkoholowe. Jednostka może zacząć pić alkohole niekonsumpcyjne. Występują irracjonalne lęki, obniżenie sprawności motorycznej, drżenie itp.
Zobacz film: "Alkoholizm [Kontrowersje]"

Oczywiście, powyższy model rozwoju alkoholizmu jest pewnym uproszczeniem, a proces wchodzenia w nałóg w konkretnych przypadkach może się różnić.

2. Diagnoza alkoholizmu

Proces diagnostyczny alkoholizmu nie jest wcale prosty. Jak odróżnić uzależnienie od alkoholu od picia ryzykownego albo picia szkodliwego? Choroba alkoholowa odznacza się adaptacją mózgu do obecności wysokiej koncentracji alkoholu (tolerancją), uzależnieniem fizycznym, objawami abstynencyjnymi w czasie odstawienia alkoholu lub ograniczenia picia, patologicznymi zmianami organów oraz negatywnymi emocjonalnymi i społecznymi konsekwencjami konsumpcji etanolu. Alkoholik traci kontrolę nad ilością wypijanych trunków i częstotliwością picia. Patologiczne zmiany organiczne, wynikające z alkoholizmu, najczęściej daje się wykryć w każdym organie, ale przeważnie ujawniają się w wątrobie, mózgu, obwodowym układzie nerwowym i przewodzie pokarmowo-wydalniczym.

Diagnozując chorobę alkoholową, można iść dwiema różnymi ścieżkami diagnostycznymi – pierwsza z nich obejmuje zjawiska fizjologiczne i kliniczne, druga natomiast określa zjawiska psychologiczne i behawioralne pacjenta. O uzależnieniu fizjologicznym od alkoholu można mówić, jeżeli stwierdzi się:

  • zespół abstynencyjny wskutek przerwania picia lub zmniejszenia ilości spożywanego alkoholu, na który składają się takie objawy, jak: grube drżenie mięśniowe, halucynoza alkoholowa, abstynencyjne napady drgawkowe i delirium tremens, czyli majaczenie alkoholowe;
  • wzrost tolerancji na efekty alkoholu, np. brak widocznych oznak zatrucia przy obecności alkoholu we krwi na poziomie 150 mg/dl albo spożycie 0,75 l wódki (lub odpowiednika tej ilości alkoholu w postaci wina lub piwa) przez więcej niż jeden dzień, przez osobę o wadze około 80 kg;
  • epizody alkoholowych zaburzeń pamięci;
  • zmiany organiczne, np. alkoholowe zapalenie wątroby, alkoholowe zwyrodnienie mózgowe, marskość wątroby Laennecca, zwyrodnienie tłuszczowe, zapalenie trzustki, alkoholowa miopatia, polineuropatia obwodowa, syndrom Wernickego-Korsakowa.

O psychologicznym uzależnieniu od alkoholu świadczą głównie zmiany charakterologiczne pacjenta i rozpad życia rodzinnego. Alkoholizm przyczynia się do utraty pracy, rozpadu małżeństwa, naruszeń prawa, prowadzenia auta w stanie nietrzeźwym itp.

3. Współczesne kryteria diagnozowania alkoholizmu

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca, by zamiast terminu „alkoholizm” używać określenia „uzależnienie od substancji typu alkoholowego”, a dziesiąta wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych i Behawioralnych (ICD-10) proponuje nazwę ogólną „zaburzenia psychiczne i behawioralne zawiązane z używaniem substancji psychoaktywnych”. Według ICD-10, na syndrom uzależnienia składają się zjawiska fizjologiczne, behawioralne i poznawcze. Centralnym objawem nałogu jest przymus spożycia alkoholu. Wszystko inne traci na znaczeniu – dla alkoholika liczy się tylko możliwość napicia się. By móc postawić diagnozę zespołu uzależnienia od alkoholu, trzeba stwierdzić obecność przynajmniej trzech symptomów spośród wymienionych niżej:

  • silne pragnienie lub poczucie przymusu spożycia alkoholu,
  • trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z konsumpcją alkoholu w zakresie rozpoczęcia, zakończenia i poziomu zażywania,
  • fizjologiczne objawy abstynencyjne,
  • stwierdzenie zmiany tolerancji alkoholu,
  • zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności i zainteresowań z powodu picia alkoholu, zwiększenie czasu potrzebnego do zdobycia i zażycia alkoholu, a także do usunięcia skutków jego działania,
  • kontynuowanie picia, mimo wyraźnych dowodów szkodliwych następstw (np. uszkodzenie wątroby, stany depresyjne, spadek zdolności poznawczych).

Jak widać, proces diagnostyczny alkoholizmu nie jest wcale taki prosty. W diagnozie choroby alkoholowej mogą pomóc testy przesiewowe i kwestionariusze psychologiczne.

4. Testy na alkoholizm

By ułatwić diagnozę alkoholizmu, w latach 40. XX wieku wprowadzono testy diagnostyczne. Kwestionariusze i skale skriningowe mają pomóc w wychwyceniu osób pijących problemowo, u których wystąpiły wczesne objawy picia ryzykownego i szkodliwego, a ponadto ułatwiają terapeutom i lekarzom postawienie diagnozy uzależnienia od alkoholu. W warunkach klinicznych najczęściej używa się takich testów przesiewowych, jak: CAGE i jego zmodyfikowane wersje przeznaczone dla kobiet w ciąży – TWEAK i T-ACE, 35-pytaniowy test do samobadania SAAST (ang. Self-Administered Alcoholism Screening Test), MAST (ang. Michigan Alcoholism Screening Test), Test Baltimorski i AUDIT (ang. Alcohol Use Disorders Identification Test). Do badań przesiewowych wśród młodzieży opracowano test POSIT (ang. Problem-Oriented Screening Instrument for Teenagers), który zawiera 14 pytań dotyczących picia alkoholu oraz używania innych substancji psychoaktywnych.

Pod koniec lat 80. Światowa Organizacja Zdrowia zaproponowała, by podczas diagnozy wstępnej alkoholizmu stosować test AUDIT. Test ten pozwala zdefiniować styl picia pacjenta i uchwycić osoby, które piją w sposób szkodliwy i ryzykowny. AUDIT składa się z dwóch części – wywiadu alkoholowego i badania klinicznego, a oprócz tego uwzględnia dane z badania fizykalnego i poziom gamma-glutamylo-transferazy (GGT) – enzymu, którego wartość jest u alkoholików zazwyczaj podwyższona. Istnieje również możliwość wykonania badań laboratoryjnych, których wyniki pozwolą nie tyle rozpoznać alkoholizm, co stwierdzić stopień zaawansowania alkoholizmu. Zalicza się do nich oznaczenie poziomu aminotransferaz wątrobowych czy gamma-glutamylo-transferazy (enzymów biorących udział w przemianach alkoholu, których podwyższony poziom przemawia za zniszczeniem wątroby). W zależności od czasu trwania nałogu i rozwoju powikłań wykonuje się odpowiednie badania laboratoryjne i obrazowe. Należy pamiętać, że żadne testy przesiewowe i samobadanie nie pozwalają na rozpoznanie uzależnienia od alkoholu. Testy skriningowe, np. te zamieszczone w Internecie, mogą pomóc rozeznać się w skali problemu, ale rozpoznanie powinno być potwierdzone przez obserwację kliniczną.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Następny artykuł: Czy jesteś alkoholikiem?
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze