Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Przyczyna reumatoidalnego zapalenia stawów nie jest w pełni poznana, lecz wiadomo, że jako choroba autoimmunologiczna jest związana z nadmierną aktywacją procesów zapalnych w organizmie (pobudzanie limfocytów T, produkcja cytokin, interferonu gamma, aktywacja makrofagów, nadprodukcja enzymów pro zapalnych np. cyklooksygenazy 2 i wiele innych reakcji).

Głównym objawem RZS jest zapalenie stawów. Stan zapalny dotyka najczęściej stawy symetrycznie, np. oba nadgarstki czy oba kolana. W początkowym okresie reumatoidalnego zapalenia stawów zajęte są przede wszystkim mniejsze stawy jak nadgarstkowe, palców, stawy stóp czy ewentualnie kolana, natomiast wraz z progresem dochodzi do zajęcia dużych stawów: barkowego, łokciowych czy biodrowych. Należy wyjaśnić, że pod pojęciem „zajęcie stawu”, kryją się następujące dolegliwości:

• bolesność,
• obrzęk samego stawu oraz okolicznych tkanek,
• niewielki wzrost temperatury danego miejsca (bez zaczerwienienia),
• sztywność poranna, spowodowana gromadzeniem się płynu obrzękowego w trakcie snu. Może trwać ona dłużej niż godzinę, jednakże ustępuje wraz z „rozruszaniem się” chorego.

Na wyszczególnienie zasługuje zajęcie stawów kręgosłupa w odcinku szyjnym, zwłaszcza stawu szczytowo-potylicznego (składającego się na połączenie kręgosłupa z czaszką), gdyż w wyniku jego destrukcji, oprócz dolegliwości bólowych czy ograniczenia ruchomości, może dojść do ucisku na rdzeń kręgowy i w konsekwencji niedowładów kończyn. Zajęciu stawów towarzyszyć może także zajęcie więzadeł, ścięgien czy kaletek maziowych co prowadzić do uszkodzenia pozastawowego układu ruchu.

Chorzy na reumatoidalne zapalenie stawów dodatkowo skarżą się na:

• bóle mięśni,
• nawracające stany podgorączkowe,
• uczucie zmęczenia,
• utratę apetytu co w konsekwencji prowadzi także do utraty masy ciała,
• guzki reumatoidalne – są to niebolesne podskórne guzki, występujące głównie na przedramionach, a także na okolicach narażonych na ucisk np. na pośladkach,
• zmiany w układzie krążenia, w tym większe ryzyko i nasilenie miażdżycy, zmiany zastawek serca, nadciśnienie płucne czy zapalenie osierdzia
• zmiany w układzie oddechowym, takie jak zapalenie opłucnej, występowanie guzków reumatoidalnych w płucach,
• zmiany w oczach np. zapalenie twardówki,
• zmiany w nerkach np. zapalenia nerek (śródmiąższowe, odmiedniczkowe),
• zmiany w układzie nerwowym np. polineuropatia czy ucisk korzeni nerwowych w wyniku destrukcji stawów kręgosłupa.

Na obraz reumatoidalnego zapalenia stawów składają się także zmiany w parametrach laboratoryjnych krwi. Chodzi tu, o wykładniki stanu zapalnego jak wzrost OB (odczyn Biernackiego), zwiększenie stężenia CRP (C- reactive protein) oraz fibrynogenu (białko biorące udział w procesach krzepnięcia). Dodatkowo może wystąpić także niedokrwistość, czyli niedobór czerwonych krwinek oraz związanej z nimi hemoglobiny przenoszącej tlen z płuc do tkanek).

W diagnostyce chorób autoimmunologicznych niezwykle ważne jest także wykrywanie autoprzeciwciał – czyli przeciwciał (cząsteczki tworzone do walki z wszelkiego rodzaju patogenami czy substancjami obcymi dla organizmu) skierowanych przeciwko własnym tkankom. W przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów charakterystyczne jest występowanie następujących autoprzeciwciał: czynnika reumatoidalnego (RF) oraz przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowemu peptydowi – w skrócie anty-CCP. Są one bardzo pomocne w stawianiu diagnozy, jednakże istnieje możliwość występowania choroby z ujemnymi wynikami obecności omawianych przeciwciał.

W 1987 roku ACR (American College of Rheumatology) dla ujednolicenia i wyeliminowania niejasności ogłosiło kryteria, pozwalające postawić rozpoznanie reumatoidalnego zapalenia stawów. Składa się na nie siedem parametrów:

• występowanie sztywności porannej stawów,
• zapalenie przynajmniej 3 stawów,
• zapalenie stawów ręki,
• symetria zapalenia stawów,
• występowanie guzków reumatoidalnych,
• obecność czynnika reumatoidalnego we krwi,
• zmiany radiologiczne stawów (na zdjęciach RTG).

Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:

• Jakie leki stosować przy RZS? - odpowiada lek. Aleksandra Witkowska
• Co może pomóc przy bólu kości i stawów? - odpowiada lek. Aleksandra Witkowska
• Jaką dietę stosować przy RZS? - odpowiada mgr Maria Jagiełło

Wszystkie odpowiedzi lekarzy

Dla ustalenia rozpoznania konieczne jest spełnienie przynajmniej czterech w wyżej wymienionych kryteriów (na pierwsze cztery nałożony jest dodatkowo warunek czasowy – muszą trwać przynajmniej 6 tygodni).

Leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów składa się z czterech równie ważnych elementów mających na celu uzyskanie remisji choroby oraz ułatwienia funkcjonowania w codziennym życiu. Są to:

• Edukacja chorego na reumatoidalne zapalenie stawów
• Leczenie farmakologiczne RZS polegające na stosowaniu tak zwanych leków modyfikujących przebieg choroby. Celem ich stosowania jest zapobieganie i opóźnianie występowania destrukcyjnych zmian w stawach i co oczywiste powinno być stosowane możliwie najwcześniej. Do najczęściej stosowanych leków z tej grupy zalicza się metotreksat, leflunomid czy sulfasalazynę czy tak zwane leki biologiczne – przeciwciała przeciwko pro zapalnym substancjom (np. inflikcymab, etanercept, adalimumab). Wyboru leku oraz wszelkich szczegółów związanych ze stosowaniem dokonuje lekarz reumatolog, na podstawie stopnia zaawansowania choroby, wieku pacjenta, schorzeń współistniejących czy w końcu indywidualnej „odpowiedzi” na dany medykament. Do leczenia farmakologicznego zaliczamy także stosowanie środków działających objawowo: przeciwbólowo i przeciwzapalnie.
• Rehabilitacja - jest to niezwykle ważny element leczenia, który powinien być stosowany na każdym etapie choroby. Obejmuje ona kinezyterapię (leczenie ruchem) - pozwalającą zwiększyć siłę mięśniową, zapobiega przykurczom, poprawia ogólną sprawność fizyczną, fizykoterapię (elektroterapia, laseroterapia, masaże itd.), wywierająca głównie efekt przeciwbólowy i rozluźniający mięśnie oraz wsparcie psychologiczne,
• Leczenie operacyjne stosowane w bardzo silnych dolegliwościach bólowych czy znacznego stopnia ograniczenia zakresu ruchów w stawie.

Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba związana z zaburzeniami odporności. W przypadku podejrzenia reumatoidalnego zapalenie stawów czy już w sytuacji postawienia rozpoznania, zalecana jest diagnostyka/leczenie u lekarza reumatologa. Pamiętajmy, że w leczeniu reumatoloidalnego zapalenia stawów, wiele zależy od współpracy chorego z lekarzem, gdyż tylko aktywna postawa i wola walki (np. regularne ćwiczenia) mogą zahamować rozwój reumatoidalnego zapalenia stawów, a w konsekwencji wizję niepełnosprawności.