Choroby autoimmunologiczne - charakterystyka, czynniki rozwoju, układ odpornościowy
Nasz organizm stale narażony jest na różnego rodzaju zagrożenia. W naszym ciele bez przerwy toczy się walka pomiędzy drobnoustrojami, a naszym układem odpornościowym. Układ ten ma na celu pokonywanie takich wrogów jak bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki, czy robaki pasożytnicze bytujące np. w jelicie. Nie jest to jedyny cel. Nasza odporność stale musi też sobie radzić z neiustannie powstającymi „zbuntowanymi” komórkami, czyli komórkami nowotworowymi, i w ten sposób zabezpieczać przed rozrostem guza. Niejednokrotnie cierpimy więc na choroby autoimmunologiczne.
1. Czym jest układ odpornościowy?
Na potrzeby wyżej wymienionych celów ciało ludzkie rozwinęło niezwykle złożony zespół mechanizmów obronnych, zwanych również immunologicznymi. Bariery fizyczne, jak skóra czy błony śluzowe, wydzieliny mucyny, lizozym, odpowiedź żerna, cytokiny, chemokiny czy odporność swoista w postaci limfocytów B i przeciwciał to tylko przykłady reprezentujące skomplikowany i wzajemnie powiązany mechanizm.
Niezwykle ważnym zjawiskiem połączonym z wyżej wymienionym tematem jest tolerancja na własne antygeny (substancje, najczęściej białkowe, znajdujące się na powierzchniach lub wewnątrz komórek i charakterystyczne dla danego organizmu czy gatunku).
Wytwarzanie przeciwciał czy wytwarzanie odczynu zapalnego jest zapoczątkowywane przez rozpoznanie obcego antygenu czyli obcego „znacznika” w ustroju przez niektóre z białych ciałek krwi (limfocyty T). Kolosalne znaczenie ma więc umiejętność rozróżniania „swoich znaczników od obcych” (za wyjaśnienie zjawiska tolerancji została przyznana w 1960 roku nagroda Nobla – Burnet i Medawar).
2. Autoimmunizacja
Zdarzają się jednak sytuacje, gdy proces ten, nie funkcjonuje prawidłowo - mamy wówczas do czynienia z tak zwanym zjawiskiem autoimmunizacji, czyli reakcją układu odpornościowego na własne antygeny. Autoimmunizacja, nie zawsze tożsama jest z procesem chorobowym, gdyż spotyka się osoby z autoreaktywnymi limfocytami i przeciwciałami, które nie są dotknięte procesem chorobowym. Jednak pomimo tego, leży ona u podstaw chorób nazywanych autoimmunizacyjnymi.
Choroby autoimmunologicznie są obecnie dość często spotykane. Szacuje się, że dotknięte jest nimi około 3,5% populacji ludzkiej. Najczęściej występują:
- choroba Graves Basedowa,
- cukrzyca,
- anemia złośliwa,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- zapalenia tarczycy, bielactwo,
- stwardnienie rozsiane,
- toczeń rumieniowy układowy.
Stanowią one blisko 95% przypadków chorób autoimmunologicznych. Dość charakterystyczną cecha jest, że kobiety cierpią z powodu chorób autoimmunologicznych 2 do 3 razy częściej niż mężczyźni. Jednak co jest przyczyną zaburzeń mechanizmu tolerancji i w wyniku tego chorób autoimmunizacyjnych?
Odpowiedź na to pytanie, nie jest jeszcze w 100% poznana, jednak wiele czynników przyczyniających się do tytułowego problemu, jest potwierdzona, bądź wysoce prawdopodobna.
3. Czynniki rozwoju chorób autoimmunologicznych
- Czynnik genetyczny chorób autoimmunologicznych – w niektórych rodzinach częstotliwość zapadania na choroby autoimmunologiczne jest dużo większa niż w innych. Stwierdzono ważny związek pomiędzy cząsteczkami głównego układu zgodności tkankowej (MHC), a dokładniej mówiąc ich pewnymi układami,a występowaniem określonych chorób.
I tak, osoby z antygenem B27 wykazują względne ryzyko (wyliczone na podstawie porównania częstości występowania choroby u osób właśnie B27 do osób nie mających tego antygenu) 90 krotnie wyższe odnośnie zachorowalności na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa.
Analogicznie, osoby z antygenami DR3/DR4 wykazują ryzyko 25-krotnie większe zachorowania na cukrzycę typu I, a osoby z DR2, 5 krotnie większe ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane. Dla wielu chorób autoimmunizacyjnych, został odkryty ścisły związek pomiędzy występowaniem określonych genów kodujących odpowiednie antygeny, a częstością chorób z autoagresji.
- Czynniki zakaźne chorób autoimmunologicznych - wiele czynników zakaźnych wiąże się z rozwojem odpowiednich chorób autoimmunologicznych. Zjawisko to jest wyjaśniane, przez teorię molekularnej mimikry, mówiącej o podobieństwie pewnych antygenów wirusa, czy bakterii oraz człowieka. W wyniku tego, przeciwciała wytworzone do walki z intruzami, mogą zaatakować własne tkanki. Jest to tak zwana reakcja krzyżowa.
Dowodami jej istnienia, są zależności pomiędzy gorączką reumatyczną, a wcześniejszym zakażeniem Streptococcus, pomiędzy zespołem Guillaina- Barrego,a zakażeniem Campylobacter jejuni oraz pomiędzy zapaleniem stawów w przebiegu boreliozy z Lyme, a zakażeniem Borrelią burgdoferi. Dodatkowo o przyczynianie się do rozwoju chorób autoimmunologicznych podejrzewane są: wirus EBV, mykoplazma, Klebsiella czy zarodziec malarii.
- Wiek – autoprzeciwciała są częściej spotykane u starszych osób, co jest prawdopodobnie spowodowane zaburzeniami w regulacji układu odpornościowego. Dużo rzadziej natomiast, schorzenia te nazywane inaczej autoagresywnymi dotykają dzieci.
- Płeć – dość charakterystyczny jest wspomniany już wyżej fakt występowania dysproporcji pomiędzy częstością występowania chorób autoimmunologicznych wśród kobiet (większa) i mężczyzn. Przykładowo w przypadku tocznia rumieniowatego układowego zachorowalność kobiet jest 10-krotnie większa, natomiast w przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów 3-krotnie.
Wyjątkiem potwierdzającym regułę jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa występujące prawie wyłącznie u mężczyzn. Sytuacja ta może wskazywać na udział czynnika neuroendokrynnego (czynnik związany z układem nerwowo-hormonalnym) w patogenezie chorób autoimmunologicznych.
- Leki – leki są przyczyną chorób autoimmunologicznych. Niestety nie jest znany mechanizm ich działania. Przeciwciała powstają m.in. u osób leczonych z powodu zaburzeń rytmu serca za pomocą prokainamidu. 10 proc. z nich ma objawy podobne do objawów w toczniu układowym. Ustępują one jednak po odstawieniu leku. Inne „podejrzane” leki to między innymi: penicylamina, izoniazyd, metyldopa, diltiazem czy hydralazyna.
- Niedobory odporności – paradoksalnie również niedobory odporności przyczyniają się do autoagresji. Przykładowo niedobór pewnej grupy białek (C2, C4, C5, C8) zwanej układem dopełniacza zwiększa ryzyko rozwoju tocznia rumieniowatego układowego. Układ ten bierze udział między innymi w usuwaniu kompleksów immunologicznych, które w przypadku jego braku, będą się odkładały w organizmie.
Leczenie chorób autoimmunologicznych najlepiej gdyby było nakierowane na przywrócenie tolerancji immunologicznej na własne antygeny. Jest to niezwykle trudne, między innymi dlatego, że za daną jednostkę chorobową często odpowiada reakcja przeciwko całej grupie antygenów, a nie jednemu.
Często leczenie opiera się więc na stosowaniu leków o działaniu przeciwzapalnym, jak niesteroidowe leki przeciwzapalne czy glikokortykosteroidy, czy o działaniu cytotoksycznym (zabijających komórki) w celu eliminacji części limfocytów. Duże nadzieje na leczenie chorób autoimmunologicznych wiąże się ze stosunkowo młodą grupą leków - lekami biologicznymi. Są to laboratoryjnie wytworzone cząsteczki, które naturalnie występują w organizmie, mające za zadanie regulować m.in. procesy związane odpornością.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.