Strach i lęk - zaburzenia psychiczne, elementy składowe, podobieństwa i różnice

Istnieją cztery grupy zaburzeń, w których strach i lęk stanowią główny objaw chorobowy. Strach różni się od lęku tym, że powstaje w obecności konkretnego, zagrażającego obiektu. Do zaburzeń związanych ze strachem należą:

• fobie – dana osoba okazuje strach wobec konkretnego bodźca, np. psów, przy czym obawa jest nieproporcjonalnie wielka w stosunku do rzeczywistego zagrożenia, jakie dany obiekt może stworzyć;
• zespół stresu pourazowego – dana osoba cierpi z powodu lęku, depresji, uczucia odrętwienia i stałego odtwarzania traumy po przeżyciu jakiejś katastrofy, przekraczającej swą miarą zwykłe ludzkie cierpienia.

Do zaburzeń związanych z lękiem należą:

• zespół paniki – osoba doznaje nagłych i krótkotrwałych, obezwładniających napadów lęku, przeradzającego się w silną obawę i przerażenie;
• zespół uogólnionego lęku – jednostka odczuwa chroniczny lęk, utrzymujący się nawet miesiącami.

W obu przypadkach zaburzeń lękowych brakuje konkretnego niebezpieczeństwa czy obiektu, który mógłby zagrażać danej osobie.

Gdy doświadczamy zagrożenia, przechodzimy różne zmiany somatyczne i emocjonalne, które razem tworzą reakcję strachu. Reakcja strachu składa się z czterech różnych elementów.

Warto pamiętać, że nie wszystkie komponenty reakcji strachu muszą się pojawić. Mogą wystąpić tylko niektóre z nich i to w różnej konfiguracji. Im więcej objawów świadczących o destabilizacji funkcjonowania człowieka, tym pewniej można mówić o strachu. Lęk natomiast pojawia się jako ostrzeżenie przed wyolbrzymionym zagrożeniem.

Owo niebezpieczeństwo może być prawdziwe i rzeczywiście może zaistnieć, ale ma charakter subiektywny, bowiem powstaje w naszej wyobraźni – to wewnętrzne poczucie niemające odzwierciedlenia w rzeczywistości.

Lęk ma te same cztery składniki, co strach, z jedną różnicą – poznawczym komponentem strachu jest spodziewanie się jasno określonego, konkretnego zagrożenia, gdy tymczasem poznawczym składnikiem lęku jest oczekiwanie zagrożenia o znacznie bardziej mglistym charakterze. „Coś okropnego może mi się przydarzyć” – to zasadniczy wątek myślowy w zespole paniki czy zespole lęku uogólnionego.

Somatyczny składnik lęku jest ten sam, co w przypadku strachu, a więc pojawiają się elementy reakcji alarmowej. Podobnie behawioralne składniki lęku i strachu niczym się nie różnią – uruchomione zostają reakcje typu „walcz” lub „uciekaj”. Jednak w przypadku lęku obiekt, od którego ofiara powinna się wyzwolić, uniknąć go lub zaatakować, jest pozbawiony konkretnej formy.

Tak więc strach osadzony zostaje w rzeczywistości, może być odpowiedzią na wyolbrzymione, ale prawdziwe zagrożenie, natomiast lęk należy do sfery irracjonalności, a jego źródło ma charakter nieokreślonego bliżej niebezpieczeństwa.

Natężenie strachu oczywiście może ulegać zmianie. Akceptujemy swoją reakcję strachu, gdy jest proporcjonalna do wielkości zagrożenia. Jeżeli przerasta rzeczywisty stopień niebezpieczeństwa, mówimy, że to fobia. Strach jest czymś normalnym, fobia – nie. Obie reakcje mieszczą się na tym samym kontinuum, lecz różnią się natężeniem reakcji. Ponadto psychologowie różnicują lęk jako cechę i jako stan.

Stan lęku pojawia się jako krótkotrwała reakcja, np. podczas ataków paniki. Niektórzy jednak mają predyspozycje do odczuwania lęku, np. osoby neurotyczne albo o osobowości unikającej. Wówczas mówimy o lęku jako cesze. Warto pamiętać, że lęk pełni funkcję adaptacyjną, bo pojawia się jako zapowiedź zagrożenia.

Przygotowuje do mobilizacji sił organizmu w razie wystąpienia niebezpieczeństwa i pomaga walczyć z przeciwnościami losu. Patologia zaczyna się, gdy lęk zamiast służyć przetrwaniu, destabilizuje jakość funkcjonowania jednostki. Wówczas należy poszukać wsparcia i popracować nad odpornością na stres.

Źródła

1. Seligman M.E., Walker E.F., Rosenhan D.L., Psychopatologia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003, ISBN 83-7298-441-7.