Zawał mięśnia sercowego u młodych osób a zgon z powodu zatrzymania krążenia. Czego nas nauczył przypadek Christiana Eriksena?
Dramatyczny finał meczu Dania-Finlandia, który miał miejsce już w 43. minucie, zaskoczył wszystkich. Piłkarz Christian Eriksen padł bez świadomości na murawę, a zasłabnięcie okazało się mieć poważną przyczynę. Media donoszą o ataku serca, ale czy to na pewno był zawał mięśnia sercowego? Z czego wynikają ataki serca u młodych osób? Ekspert rozwiewa wątpliwości.
1. Dramat na boisku – to nie jest odosobniony przykład
Cały świat zmroziła wieść, że podczas meczu Dania-Finlandia duński piłkarz padł w jednej chwili na murawę. Nie był to skutek kontuzji ani niewinne zasłabnięcie, lecz – jak podają media – atak serca. Gdy cały świat czekał na wieści ze szpitala, zaczęły rodzić się pytania – jak to możliwe, że niespełna trzydziestoletni, wysportowany mężczyzna doznał zawału mięśnia sercowego?
Okazuje się jednak, że dramat Eriksena nie jest przypadkiem odosobnionym w historii sportu. Na przestrzeni lat można odnaleźć niemało przypadków takich incydentów, i to ze skutkiem śmiertelnym, u młodych piłkarzy. Antonio Puerta, Miklos Feher, Piermario Morosini – to tylko kilka przykładów, wskazujących, że młodzi, wysportowani, przechodzący regularne kontrole i badania ludzie mogą paść ofiarą ataku serca, zazwyczaj wiązanego z wiekiem dojrzałym.
- Przyczyną zawału jest – poza obciążeniem genetycznym – w większości przypadków miażdżyca, również u młodych, choć rzadziej. W szczególności u osób palących, z nadciśnieniem, otyłych, nadużywających alkoholu, z wysokim stężeniem cholesterolu – wymienia w rozmowie z WP abcZdrowie prof. dr hab. n. med. Piotr Jankowski, kardiolog ze Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.
W świetle słów profesora trudno wyobrazić sobie, by młody piłkarz miał w trakcie meczu zawał serca.
2. "Nie wydaje mi się, by zawał był przyczyną tego zdarzenia"
Choć cały świat mówi o ataku serca, to kardiolog, profesor Jankowski zaznacza, że w przypadku Eriksena można mówić o NZK, czyli nagłym zatrzymaniu krążenia (ang. cardiac arrest). Są to dwie odrębne kwestie, choć terminologia może być myląca.
- Przez sformułowanie "zatrzymanie krążenia" często ludzie rozumieją zawał serca – w populacji faktycznie najczęstszą przyczyną NZK jest zawał serca. Ale te terminy nie znaczą tego samego – akcentuje kardiolog.
Dane statystyczne wskazują, że w Polsce choroby układu krążenia zbierają śmiertelne żniwo od lat, a wśród nich najczęstszą przyczyną zgonów są zawały serca i NZK. W wyniku nagłego zatrzymania krążenia umiera corocznie ok. 40 tysięcy Polaków.
NZK to zaprzestanie czynności jednego z układów – oddechowego, krążenia czy ośrodkowego układu nerwowego, prowadzące do ustania mechanicznej i elektrycznej czynności serca.
Jak wygląda w praktyce? Pacjent traci przytomność, nie ma wyczuwalnego tętna i – jeśli nie otrzyma szybko pomocy – umiera. Z kolei zawał mięśnia sercowego spowodowany jest brakiem dopływu krwi do konkretnego obszaru w sercu. To powoduje niedotlenienie, z biegiem czasu skutkujące trwałym uszkodzeniem serca. Chory może odczuwać nasilone objawy, ale nie zawsze – zawał w przeciwieństwie do NZK nie powoduje szybkiej śmierci, choć czas również ma tu znaczenie.
- Zatrzymanie akcji serca może być spowodowane asystolią, czyli brakiem skurczów serca albo, częściej, arytmią, np. migotaniem komór, trzepotaniem komór czy częstoskurczem komorowym. Takie arytmie mogą być spowodowane zawałem serca, różnymi wadami serca, często występują też u osób z niewydolnością serca. Często, szczególnie u młodych osób, przyczyną nagłego zatrzymania krążenia są wrodzone zaburzenia dotyczące rozprzestrzeniania się impulsów w mięśniu sercowym, tzw. kanałopatie. Głównym zagrożeniem związanym z zaburzeniami budowy i funkcji kanałów jonowych w sercu są zagrażające życiu arytmie – podkreśla prof. Jankowski.
Dodaje też, że nie sądzi, by w przypadku piłkarza to właśnie zawał serca był przyczyną zasłabnięcia.
- Nie wiemy jeszcze dokładnie, jakie było rozpoznanie u Eriksena. Być może przyczyną był zawał serca, może anomalia budowy tętnic wieńcowych, a może któraś z genetycznie uwarunkowanych kardiomiopatii lub, co najbardziej prawdopodobne, "kanałopatia". Prawdopodobnie obecnie trwa szczegółowa diagnostyka i niedługo pełna diagnoza zostanie postawiona.
3. Dlaczego sportowcy?
Czy sportowcy są zatem bardziej narażeni na nagłe zatrzymanie krążenia bądź zawał? Niekoniecznie.
- Najczęstszą przyczyną zgonów u sportowców są właśnie kanałopatie (grupa chorób spowodowanych zaburzeniami funkcjonowanie białek kanałów jonowych - przyp.red.) – wrodzone, genetyczne lub nabyte. Eriksen mógł mieć migotanie komór lub częstoskurcz komorowy. Zwłaszcza te dwa mechanizmy są charakterystyczne dla kanałopatii – genetycznych predyspozycji do występowania zaburzeń rytmu – tłumaczy ekspert.
Nie tylko sportowcy, ale wszyscy, u których w rodzinie pojawiały się przypadki zgonów w młodym wieku, powinni rozważyć diagnostykę pod kątem występowania predyspozycji do kanałopatii. Choć, jak przyznaje kardiolog, zdarza się, że mutacja genetyczna pojawia się u osób bez dodatniego wywiadu w rodzinie.
Na pytanie, skąd NZK u piłkarzy – młodych, wysportowanych mężczyzn – czy szerzej – sportowców, profesor Jankowski tłumaczy:
- O ile rekreacyjna aktywność fizyczna jest zdrowa i zmniejsza ryzyko występowania poważnych arytmii, to wyczynowe uprawianie sportu, w przypadków występowania predyspozycji może prowadzić do ich występowania. Związane to jest z ekstremalnym wysiłkiem fizycznym i emocjami towarzyszącymi zawodom sportowym. Rzadziej nagłe zatrzymanie krążenia może być spowodowane urazem fizycznym serca, który zdarza się w kontaktowych dyscyplinach sportowych.
4. Młodzi ludzie też mogą mieć zawał mięśnia sercowego?
Czy u Eriksena przyczyną zatrzymania krążenia był atak serca? Trudno powiedzieć, ale faktem jest, że także młodzi ludzie są ofiarami zawałów mięśnia sercowego.
Jeśli prowadzą do NZK, to – jak wskazują statystyki – częściej mają skutek śmiertelny. Czyżby dlatego, że zarówno dolegliwości mogące sugerować zawał, jak i samo pojawienie się NZK jest błędnie interpretowane przez samych chorych oraz otoczenie?
- Jeśli zdarza się to bez świadków, ofiara NZK jest bez szans, jeśli świadkowie zlekceważą zdarzenie, nie podejmą natychmiastowej reanimacji, nie wezwą pogotowia – szanse na przeżycie także są znikome – zauważa prof. Jankowski.
Ekspert przyznaje również, że choroby układu krążenia mają swoje źródło w nieprawidłowej diecie, braku ruchu, w stresie, a także używkach.
Prowadzi to do miażdżycy, czyli najczęstszej przyczyny zawału sercu. Choroby naczyń wieńcowych, zatory naczyń, czy zwiększone zapotrzebowanie na tlen w komórkach, spowodowane np. anemią czy nadczynnością tarczycy, to czynniki, które także mogą być przyczyną zawału mięśnia sercowego. Powinny zaalarmować również młodych.
Jak przyznaje kardiolog, u młodych osób czas gra na ich korzyść, bo wpływ złej diety czy nadwagi lub otyłości oraz braku ruchu rośnie wraz z wiekiem. A ryzyko wystąpienia zawału z tego powodu jest niższe u 20-latka niż osoby 50-letniej.
- Choroby układu krążenia stanowią najczęstszą przyczynę zgonów Polaków. Wśród nich największe znacznie ma choroba wieńcowa, w tym zawał serca. W 2018 roku zawał serca wystąpił u 3,3 mężczyzn na 100 000 mężczyzn poniżej 25. roku życia i u 0,2 kobiet w tym samym wieku. W kategorii wiekowej 25-29 lat zapadalność na zawał serca jest większa – 5,1 na 100 000 u mężczyzn oraz 0,7 na 100 000 wśród kobiet. U mężczyzn zapadalność na zawał serca jest większa, dlatego płeć męska jest czynnikiem ryzyka występowania zawału serca – informuje ekspert.
Jednak wysoki poziom cholesterolu nie zawsze rozwija się wraz z wiekiem. Jednym z czynników będących źródłem zawałów u młodych ludzi jest hipercholesterolemia będąca skutkiem genetycznych zaburzeń równowagi lipidowej w organizmie. Do tego należy dołożyć brak należytej troski o zdrowie – być może podyktowanej przekonaniem o sile młodości.
Kardiolog dodaje, że zawał serca może być spowodowany także nadużywaniem narkotyków. - Sięganie po narkotyki także może prowadzić do wystąpienia zawału serca. Używanie substancji psychoaktywnych może prowadzić do skurczu tętnic unaczyniających mięsień sercowy i do niedotlenienia serca, może też być przyczyną zmian wysokości ciśnienia tętniczego albo arytmii.
5. Atak serca – objawy, które powinny zaniepokoić
Ból w klatce piersiowej to objaw, który niepokoi każdego i jednoznacznie nasuwa skojarzenia z atakiem serca, tymczasem nie jest to jedyny objaw, a nawet – nie zawsze musi występować.
Co ważne, czasami symptomy są mało charakterystyczne – to może być zgaga czy mdłości, nazywane "maską brzuszną zawału serca". Dotyczy tych pacjentów, u których zawałowi ulega dolna ściana serca. Najbardziej charakterystyczne są jednak objawy takie jak: ucisk w obrębie klatki piersiowej, duszności, zawroty głowy, osłabienie i gorączka.
Nie zawsze te symptomy muszą pojawiać się razem, nie zawsze muszą mieć także gwałtowny przebieg. Czasami są trudne do wychwycenia, a ich natężenie jest niewielkie, co potrafi uśpić czujność – nawet lekarza. Zwłaszcza młodzi ludzie mogą je bagatelizować, bo zawał jednoznacznie kojarzy się z wiekiem dojrzałym.
Warto pamiętać, że zawał serca to całe spektrum objawów i dolegliwości, które łatwo pomylić np. ze zmęczeniem. Bladość skóry, omdlenie, potliwość, a nawet uczucie lęku i kołatanie serca mogą wskazywać na zawał serca, także u młodych, niepodejrzewających u siebie problemów z układem krążenia.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.
