Żywienie pacjentów po udarze mózgu
Udar mózgu jest chorobą, która w większości przypadków pozostawia trwałe następstwa – niedowłady, zaburzenia mowy, dysfagię (zaburzenia połykania) i depresję (1). Wpływają one na ograniczenie samodzielności chorych oraz pogarszają jakość życia zarówno samych chorych, jak i ich opiekunów. Stwierdzono, że co piąty chory z udarem mózgu w momencie zachorowania jest osobą niedożywioną (2).
Wielu chorych po udarze jest narażonych na wystąpienie lub pogłębienie niedożywienia. Istnieje wiele przyczyn takiego stanu rzeczy, m.in.: ciężki stan kliniczny, zaburzenia świadomości, upośledzenie sprawności chorego (obecność: niedowładów, porażeń, dysfagii), zaburzenia funkcji poznawczych, zły stan psychiczny (depresja), a czasem niedostateczna opieka (niedobór personelu, lekceważenie problemu przez personel medyczny) czy niedoskonałości kuchni szpitalnej (3-5). Innym czynnikiem ryzyka rozwoju niedożywienia w tej grupie chorych jest także podeszły wiek, ponieważ często osoby starsze są niedostatecznie odżywione już przed wystąpieniem udaru (6).
Udar mózgu jest najczęstszą przyczyną dysfagii, która może prowadzić przedostawania się treści pokarmowej do dróg oddechowych i rozwinięcia się zapalenia płuc, jest jedną z istotnych przyczyn niedożywienia i wpływa niekorzystnie na jakość życia chorych. U większości pacjentów zaburzenia połykania ustępują w ciągu pierwszych 4 tygodni od zachorowania, ale u ok. 15 proc. chorych pozostają długotrwale (1,7). Dysfagia wpływa na zdolność chorych do niezależnego, samodzielnego pokrywania potrzeb żywieniowych oraz właściwego nawodnienia (7).
Dysfagię można podejrzewać, gdy przy próbie karmienia lub pojenia chory skarży się na „utkwienie” w gardle kęsa pokarmowego, „cofanie się” płynu lub pokarmu do nosa, a szczególnie niepokojące jest, gdy podczas karmienia pacjent kaszle lub krztusi się. Dlatego przed wprowadzeniem żywienia doustnego u każdego chorego po udarze mózgu należy przeprowadzić przesiewową ocenę funkcji połykania polegającą na obserwacji połykania śliny oraz testu połykania wody. Potwierdzenie dysfagii obliguje nas do wdrożenia specjalistycznej rehabilitacji usprawniającej odruch połykania oraz zastosowanie odpowiedniego sposobu odżywiania w zależności od stopnia nasilenia zaburzeń połykania.
Przestrzeganie kilku prostych zasad ułatwia przyjmowanie posiłków u chorych z dysfagią. Niezmiernie istotna jest odpowiednia pozycja podczas posiłku – pozycja siedząca lub z wysokim uniesieniem wezgłowia łóżka u chorych leżących. Pomocne może być zwrócenie głowy w stronę dotkniętej niedowładem lub porażeniem strony ciała. Należy dbać o właściwą higienę jamy ustnej, aby nie dopuszczać do zalegania w ustach resztek pokarmowych, które w sposób niekontrolowany mogą przedostawać się do dróg oddechowych (8,9).
W przypadku zaburzeń połykania o charakterze łagodnym, należy unikać pokarmów o konsystencji twardej i ziarnistej, chrupkiej, warzyw i owoców zawierających pestki lub włókna oraz pełnoziarnistego pieczywa. Posiłki powinny rozdrobnione na małe, łatwe do przełknięcia kęsy. W dysfagii o nasileniu od łagodnego do umiarkowanego podajemy choremu pokarmy o konsystencji miękkiej, z dużą zawartością wody, najlepiej w postaci małych kęsów lub kulek polanych sosem, co ułatwia ich przesuwanie z jamy ustnej do gardła i przełykanie.
Część chorych z umiarkowanymi zaburzeniami oraz wszyscy z ciężkimi zaburzeniami połykania powinni otrzymywać pokarmy zmiksowane, o konsystencji puree lub puddingu. W tej grupie unikamy podawania tzw. klarownych płynów, np. wody, herbaty, ponieważ one najłatwiej przedostają się do dróg oddechowych, powodując krztuszenie się i ryzyko rozwoju zachłystowego zapalenia płuc. Dostępne są specjalistyczne preparaty, które służą do „zagęszczania” płynów i potraw, dzięki którym można uzyskać odpowiednią dla każdego chorego konsystencję płynów i pokarmów zmiksowanych. U niektórych chorych, gdy połykanie jest niemożliwe konieczne bywa odżywianie przy pomocy zgłębników lub przetok odżywczych.
Niedożywienie bezpośrednio po udarze może redukować szanse chorego na przeżycie, odzyskanie sprawności oraz zdolności do powrotu do domu w ciągu 6-ciu miesięcy od zachorowania (10). Niewłaściwe odżywienie wpływa na wzrost częstości występowania powikłań, takich jak odleżyny czy infekcje - szczególnie układu oddechowego oraz przyczynia się do pogorszenia jakości życia oraz zmniejszenia skuteczności rehabilitacji (11). Niedobory białka i niedostateczna podaż energii wpływają niekorzystnie na procesy zdrowienia po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu (12). Wszystkie te czynniki powodują, że konieczne jest właściwe wsparcie żywieniowe chorych po udarze mózgu.
Pacjentów po udarze mózgu, którzy mogą bezpiecznie odżywiać się drogą doustną, należy odżywiać normalną dietą dbając, aby posiłki były urozmaicone, bogate w wartościowe składniki odżywcze i odpowiednio obfite dla pokrycia dobowego zapotrzebowania kalorycznego pamiętając jednak o tym, że np. chory leżący potrzebuje mniej kalorii niż chory poddawany intensywnej rehabilitacji.
Wszyscy chorzy wyjściowo niedożywieni oraz ci, którzy nie są w stanie wystarczająco odżywiać się drogą doustną powinni stosować dietę doustną wzbogaconą w szczególnie wartościowe składniki, np. sos serowy, śmietana aby podnieść wartość odżywczą posiłków lub zalecane jest podawanie doustnych preparatów odżywczych kompletnych pod względem odżywczym (zawierających wszystkie makro- i mikroskładniki odżywcze), w przerwach między posiłkami lub zastępowanie nimi niektórych posiłków.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.