Trwa ładowanie...

Gruźlica (suchoty) - przyczyny, objawy, rodzaje, rozpoznanie, leczenie, profilaktyka

Najlepszą profilaktyką gruźlicy są szczepienia ochronne
Najlepszą profilaktyką gruźlicy są szczepienia ochronne (123rf.com)

Gruźlica wywoływana jest przez prątek gruźlicy ludzkiej, zwany także prątkiem Kocha, rzadziej przez prątek bydlęcy. Najczęściej przenosi się on drogą kropelkową. Bakterie dostają się do organizmu przez wdychanie ich, połknięcie lub wszczepienie się w skórę. Możemy wyróżnić gruźlicę pierwotną i wtórną. Pierwotna to najczęściej gruźlica płuc, wtórna gruźlica to natomiast np. gruźlica kości i stawów, gruźlica układu moczowego czy gruźlica żołądkowo - jelitowa.

spis treści

1. Co to jest gruźlica?

Gruźlica to znana od bardzo dawna choroba zakaźna. Kiedyś nazywana była chorobą biedaków, jednak zachorować na nią może każdy z nas. Najbardziej podatne na nią są jednak dzieci w wieku od 10. do 15. roku życia, osoby wycieńczone, niedożywione, osoby starsze.

Prawdopodobieństwo zachorowania na gruźlicę wzrasta również u diabetyków, osób cierpiących z powodu wrzodów żołądka i dwunastnicy, nadużywający alkoholu, palacze tytoniu lub narkomani.

Zobacz film: "Dlaczego warto wykonywać badania profilaktyczne?"

Bodźcem, który wyzwala proces gruźliczy jest odkryty w 1882 roku przez Roberta Kocha kwasooporny prątek ludzkiej gruźlicy. Czynnik ten został nazwany właśnie nazwiskiem jego odkrywcy, prątkiem Kocha.

Zarazek, który powoduje, może przenosić się bezpośrednio z człowieka na człowieka. Wydawało się, że choroba ta została już pokonana, statystyki pokazują jednak, że od jakiegoś czasu liczba nowych przypadków zachorowań znów rośnie. Mimo, że jest w pełni wyleczalna, każdego roku w Polsce umiera na gruźlicę mniej więcej tysiąc osób. Wynik ten jest dwa razy wyższy, niż na Słowacji, w Czechach, zaś aż siedem razy wyższy niż w Szwecji czy w Norwegii.

Prątki gruźlicy to bakterie bardzo oporne na wysuszanie i mogą przez długi czas żyć w cząsteczkach kurzu. Wykazują dużą wrażliwość zaś na promieniowanie UV i wysoką temperaturę. Gotowanie lub pasteryzacja powodują, ze prątki gruźlicy giną. Należy również nadmienić, że prątki gruźlicy są bardzo odporne na antybiotyki, dlatego leczenie gruźlicy jest trudne i długie, trwa nawet pół roku. W pierwszej fazie często odbywa się w szpitalu.

2. Źródła zakażenia gruźlicą

Źródłem zakażenia gruźlicą najczęściej jest chorujący na nią człowiek, w którego płynach ustrojowych (głównie w moczu i plwocinie) zawarte są prątki gruźlicy.

Najszybciej można się zarazić drogą inhalacyjną, zaś głównym źródłem zakażenia są prątkujący chorzy (czyli ci, którzy aktywnie wydalają prątki razem z wydzielina z dróg oddechowych).

Osoba chora na gruźlicę wydala prątki nie tylko w czasie kaszlu, lecz także w trakcie kichania, odkrztuszania, a nawet mówienia. Jedna aktywnie prątkująca osoba może w ciągu roku zakazić około 15 osób.

Prątki te wnikają do organizmu razem z powietrzem przez drogi oddechowe, razem z powietrzem, ich nośnikiem zaś mogą być kropelki śliny, plwociny lub nawet cząstki kurzu, utrzymujące się w powietrzu. Bakterie mogą osiadać także na powierzchniach, np. meblach, ubraniach, książkach, a nawet w cząstkach kurzu, gdzie mogą przetrwać wiele lat (w niewietrzonej odzieży przez ok. 10 lat, w kurzu przez ok. 20 lat, a w kartach książek - nawet przez 40 lat).

Inną drogą zakażenia może być też droga pokarmowa, jednak w miejscach gdzie jest przestrzegana higiena, jest to rzadko spotykane. Głównym źródłem zakażenia w tym przypadku będą produkty mleczne, pochodzące od chorego na gruźlicę bydła, bądź mleko niepasteryzowane.

Choroba ta często nazywana jest chorobą społeczną, ponieważ jest ściśle powiązana z warunkami życia danej społeczności.

Wśród czynników zewnętrznych, które sprzyjają zapadalności na gruźlicę możemy wymienić:

  • złe warunki sanitarne,
  • złe warunki mieszkaniowe,
  • bieda,
  • niedożywienie.

Bieda jest najczęstszym czynnikiem, osłabiającym ludzki organizm. Wiążą się z nią złe warunki mieszkaniowe, kiepskie warunki sanitarne oraz brak odpowiedniej higieny życia. Gdy te wszystkie czynniki się połączą, powstają doskonałe warunki do dla rozwoju gruźlicy.

W niewietrzonym i ciemnym pomieszczeniu będzie się utrzymywać większa liczba prątków w powietrzu, niż w dobrze nasłonecznionym i wietrzonym. Ubóstwo jest również powodem stresu, który także osłabia odporność

Istnieją także czynniki wewnętrzne, sprzyjające przekształcaniu się prątków gruźlicy w chorobę. Są to dolegliwości osłabiające organizm, takie jak np. wirus HIV czy AIDS. U nosicieli wirusa HIV ryzyko rozwoju gruźlicy jest kilkudziesięciokrotnie większe wyższe.

Wśród innych schorzeń, które zwiększają przemianę prątków gruźlicy w chorobę wymieniamy:

  • nowotwory,
  • cukrzycę,
  • krzemicę,
  • choroby krwi.

Bardziej narażone na rozwój gruźlicy są również osoby po przebytej transplantacji, a także te, które przyjmują leki eki immunosupresyjne. Na przestrzeni lat zauważono, że na chorobę częściej zapadają dzieci oraz osoby w podeszłym wieku.

Gruźlica, mimo tych wszystkich czynników, nie dotyczy tylko osób żyjących w ubóstwie. Jest również odnotowywana u młodych osób, które poświęcają się karierze zawodowej, przez co żyją w dużym stresie, używają w dużych ilościach używek czy w pośpiechu jedzą niepełnowartościową żywność.

3. Objawy gruźlicy

Zdjęcie rentgenowskie pacjenta chorego na gruźlicę
Zdjęcie rentgenowskie pacjenta chorego na gruźlicę

Na zdjęciu zlokalizowano miejsce choroby.

zobacz galerię

Gdy nastąpi zarażenie gruźlicą, mówimy najpierw o zakażeniu pierwotnym, a później o gruźlicy popierwotnej, która pojawia się po kilku miesiącach bądź latach od zakażenia (bakterie do pewnego momentu pozostawały w uśpieniu).

Pierwotne zakażenie obejmuje płuca, również część przewodu pokarmowego i węzłów chłonnych. W tym okresie prątki gruźlicy tworzą ogniska pierwotne i tam się namnażają.

W pierwotnej gruźlicy objawy są podobne do grypowych. Tak więc do objawów gruźlicy należą gorączka, uciążliwy kaszel i dreszcze. Ponadto do typowych objawów gruźlicy zaliczamy również duszności, poty, bladość, chudnięcie, brak apetytu i osłabienie.

Gdy organizm obroni się przed gruźlicą płuc sam lub za pomocą farmaceutyków, stan zapalny cofa się, miejsce zapalne znika i ulega zwapnieniu. W nielicznych przypadkach dochodzi do rozsiania choroby po organizmie.

Gdy poziom odporności organizmu jest niski, dochodzi do martwicy tkanek, które oddzielają się od zdrowej i są odkrztuszane w postaci śluzowo-ropnej plwociny, czasem z domieszką krwi – stąd taki objawy gruźlicy jak krwioplucie w zaawansowanym stadium choroby. Ponadto, u niektórych występuje również ból w klatce piersiowej.

Popierwotna gruźlica płuc uaktywnia się pod wpływem czynników osłabiających układ immunologiczny, takich jak:

  • osłabienie,
  • niedożywienie
  • alkoholizm,
  • złe warunki życia,
  • AIDS,
  • cukrzyca,
  • białaczka,
  • chłoniak,
  • niewydolność nerek.

Prątki gruźlicy mogą zostać rozbudzone także wskutek leczenia kortykosterydami lub środkami immunosupresyjnymi.

Występują różne odmiany gruźlicy, w zależności od miejsca zajętego przez prątki gruźlicy. Oprócz gruźlicy płuc są to np.: gruźlica prosówkowa (uogólniona), gruźlica żołądkowo-jelitowa, gruźlica układu moczowo-płciowego, gruźlicze zapalenie opon mózgowo-https://portal.abczdrowie.pl/gruzlica-ukladu-moczowegordzeniowych, gruźlica kości i stawów.

Gruźlica może także zaatakować skórę, układ limfatyczny i naczynia krwionośne. Jednak warto zauważyć, że gruźlica kości i stawów to najczęściej występujący rodzaj gruźlicy, po gruźlicy płuc. W przypadku gruźlicy kości poza objawami ogólnymi pojawiają się bóle kości i stawów. Gruźlica kości może również przyczynić się do złamań kości, najczęściej kręgów lędźwiowych i dolnych piersiowych. Często pojawia się garb na plecach.

Warto nadmienić, że w 10 proc. przypadków choroba przebiega bezobjawowo i jest wykrywana przypadkowo. U części pacjentów choroba przypomina grypę i ustępuje samoistnie - po kilku miesiącach może dojść do samowyleczenia. Dodowem przebytej gruźlicy są widoczne na zdjęciu rentgenowskim zwapnienia płuc.

Leki przeciwprątkowe znajdziesz dzięki stronie KtoMaLek.pl. To darmowa wyszukiwarka dostępności leków w aptekach w Twojej okolicy.

4. Rodzaje gruźlicy

W Polsce 95% przypadków zachorowań to gruźlica płuc, jednak choroba ta może zaatakować inne narządy. Najczęściej są to:

  • węzły chłonne,
  • układ moczowy,
  • kości,
  • stawy.

Wyróżniamy następujące rodzaje gruźlicy:

4.1. Gruźlica pierwotna

Ten rodzaj choroby przebiega bez objawów. U niektórych mogą pojawić się symptomy przypominające grypę, które sam zanikają, lecz pozostają po nich powiększone węzły chłonne.

Może dojść do samowyleczenia po kilku miesiącach. Dowodem tego, że przebyliśmy gruźlicę będą widoczne za zdjęciu rentgenowskim zwapnienia na płucach.

4.2. Gruźlica prosówkowa

Jedna z najcięższych postaci choroby. Rozwija się na skutek rozsiewu prątków, które docierają do wszystkich organów wraz z krwią. Nazwa związana jest z kształtem guzków gruźliczych (ognisk), które tworzą się w zajętych chorobą organach i przypominających ziarna prosa.

Gruźlica prosówkowa może zacząć się od wysokiej gorączki, duszności, bólów głowy, nawet niewydolności oddechowej, bądź przebiegać w sposób podstępny - ze stanami podgorączkowymi oraz szybką utratą wagi. Chory na ten rodzaj gruźlicy powinien trafić do szpitala.

4.3. Gruźlica pozapłucna

Ten rodzaj gruźlicy jest dość rzadko spotykany, dotyka około 5% zakażonych osób. Zwykle zajmuje węzły chłonne, powodując niebolesne powiększenia. Może też zaatakować kości i stawy, osierdzie, lub układ moczowy.

4.4. Gruźlica popierwotna

Powstaje na skutek uaktywnienia się prątków, które były w ciele człowieka w stanie uśpienia. Zwykle zajmuje płuca, może się jednak objawić w innych narządach.

Gruźlicę można podzielić również ze względu na jej lokalizację w organizmie człowieka.

4.5. Gruźlica układu moczowego (zwykle nerek)

Gruźlica układu moczowego jest bardzo niebezpieczna, ponieważ początkowo i przez dłuższy czas nie daje żadnych objawów. Pierwszym widocznym jest krwiomocz, pieczenie w cewce moczowej i ból przy oddawaniu moczu, jednak jest to już znak, że prątki zaatakowały już cały układ. Takie zakażenie kończy się śmiercią spowodowaną niewydolnością nerek.

4.6. Gruźlica kości i stawów

U chorych osób dochodzi do tak zwanych złamań kompresyjnych uszkodzonych kręgów dolnych piersiowych i lędźwiowych (u dzieci tylko kręgów piersiowych).

W tego rodzaju gruźlicy może pojawić się garb na plecach. Wokół ognisk gruźliczych tworzą się ropnie, które potocznie nazwane są zimnymi.

Nazwa ta wynika z tego, że nie towarzyszą im typowe dla stanów zapalnych bóle, obrzęki, wysoka temperatura i zaczerwienienie.

Jeżeli ta gruźlica zostanie wcześnie rozpoznana, wystarczające mogą okazać się farmaceutyki. Jeśli jest to rozpoznanie późne, często konieczne jest leczenie chirurgiczne, a nawet w niektórych przypadkach amputacja (fragmentu lub całej kończyny).

Aby zdiagnozować gruźlicę kości wykonuje się badanie RTG, tomograficzne lub rezonans magnetyczny.

Ponadto, zlecana jest również morfologia krwi w celu oceny ilości markerów stanu zapalnego, czyli tzw. OB.

4.7. Gruźlica węzłów chłonnych

Gruźlica ta objawia się powiększeniem węzłów chłonnych nad obojczykami i w okolicy szyi. Jeśli jest nieleczona, prowadzi do rozmiękczania węzłów, a w uszkodzonej skórze tworzą się pęknięcia, które pozostawiają widoczne blizny nawet po zagojeniu.

Ten rodzaj gruźlicy może rozpoznać badanie biopsji. Jeśli nie zostanie podany w odpowiednim czasie antybiotyk, zarazki szybko rozprzestrzenią się po organizmie.

4.8. Gruźlica osierdzia

Objawia się spadkiem masy ciała i podwyższoną temperaturą. Szybko pojawia się:

  • ból za mostkiem,
  • przyspieszona praca serca,
  • obrzęki rąk i nóg,
  • duszności.

Z racji wymienionych wyżej objawów, postać ta jest często mylona z zawałem serca. Jeśli nie zostanie w porę rozpoznana, może kilka lat później zakończyć się tragicznie.

4.9. Gruźlica narządów rodnych

Gruźlica ta dotyczy sromu, pochwy, błony śluzowej macicy i jajowodów.

Może przebiegać zupełnie bezobjawowo, bywa wykrywana podczas diagnostyki bezpłodności.

Występujące w jej przebiegu objawy mogą sugerować zapalenie jajników. Są to m.in.:

  • zaburzenia miesiączkowania,
  • ból w obrębie miednicy,
  • upławy,
  • nieprawidłowe krwawienia,
  • miesiączka po menopauzie.

4.10. Gruźlica skóry

Kolejna postać choroby. Może pojawić się razem z gruźlicą płuc, bądź jako choroba zupełnie samodzielna. Ma ona bardzo zróżnicowany obraz kliniczny, zaś w zależności od jej objawów można wyróżnić opisane poniżej postacie gruźlicy skóry:

  • gruźlica brodawkująca - może występować u osób z dużą odpornością przeciwgruźliczą. Zakażenie to jest zewnątrzpochodne, zmiany zaś często przypominają skórne brodawki. Typowy jest dla nich zapalny naciek, stosunkowo szybko narastający, powodujący zniekształcenia. Ten rodzaj gruźlicy dotyka często skóry stóp lub dłoni.
  • gruźlica toczniowa - występuje najczęściej spośród wszystkich rodzajów gruźlicy skóry. Zmiany pojawiają się w charakterze żółto-brunatnych guzków toczniowych. W tego rodzaju gruźlicy powstają owrzodzenia, które z czasem bliznowacieją, w przyszłości zaś mogą skutkować rozwojem nowotworu skóry.
  • gruźlica rozpływna - pojawia się u osób z dużą odpornością przeciwgruźliczą. W jej przebiegu powstaje guz w tkance podskórnej, który wzrastając przebija się na zewnątrz. Charakterystyczne dla tego rodzaju są owrzodzenia i przetoki.

4.11. Gruźlica dziecięca

Gruźlica u dzieci, podobnie jak w przypadku osób dorosłych, rozwija się poprzez zakażenie organizmu prątkami Kocha. Szacuje się, że najczęściej zapadają na nią dzieci w wieku od 15. do 19. roku życia.

Gruźlica dziecięca, tak jak w przypadku jej przebiegu u dorosłych, ma początkowo niejednoznaczne objawy. Te które pojawiają się najwcześniej to:

  • stany podgorączkowe,
  • utrata masy ciała,
  • długotrwały kaszel,
  • pocenie się.

Objawy zaawansowanej gruźlicy zależą już od lokalizacji, w której choroba się rozwija.

5. Rozpoznanie gruźlicy

Diagnostyka gruźlicy to przede wszystkim badania RTG (zwykle klatki piersiowej), po którym bada się próbki wydzieliny na obecność prątków gruźlicy. Może zostać wykonany test tuberkulinowy, który sprawdza odporność na gruźlicę. Pomocna może być również bronchoskopia.

Ostatecznym potwierdzeniem choroby jest wynika badania diagnostycznego pod kątem mikrobiologicznym. Całkowita diagnoza trwa od 2 do 4 miesięcy. Materiałem do badania może być również plwocina osoby chorej.

Dokładnie, przy podejrzeniu gruźlicy lekarz zleca:

  • RTG płuc - jeśli obraz ze zdjęcia nie jest jednoznaczny, pacjent kierowany jest na tomografię komputerową, jeżeli zachodzi podejrzenie świeżego zakażenia, prześwietlenie takie powtarza się po 1-3 miesiącach,
  • badanie bakteriologiczne plwociny podczas badania bronchoskopii - próbka oglądana jest pod mikroskopem, dzięki czemu można stwierdzić obecność prątków gruźlicy. Podczas tego badania lekarz może także pobrać od chorego wycinek tkanki z płuc, by stwierdzić, czy nie doszło do rozwoju ziarniny gruźliczej,
  • test tuberkulinowy - jest wykonywany, by zbadać reakcję alergiczną organizmu na kontakt z żywymi pałeczkami tej choroby - bakterie wprowadzane są pod skórę, po 72 godzinach zaś odczytywany jest wynik. Jeśli na przedramieniu widoczne jest tylko zaczerwienienie, wynik uznawany jest za ujemny (gruźlicy nie ma), jednak gdy pojawi się wyczuwalny guzek, mniej więcej wielkości 6 mm, jest to dowód na gruźlicę - taka reakcja występuje zazwyczaj po około 6 tygodniach od zakażenia.

Warto wiedzieć, że osoby, które miały styczność z chorym na gruźlicę płuc w okresie prątkowania, np. członkowie rodziny, podlegają nadzorowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Osoby te powinny przejść badania, a w razie potrzeby profilaktycznie zastosować leki przeciw gruźlicze.

6. Leczenie gruźlicy

Leczenie gruźlicy to przede wszystkim leki przeciwgruźlicze. Należy pozbyć się z organizmu aktywnych prątków gruźlicy, zapobiec ich uodpornieniu na leki oraz usunąć z organizmu resztę prątków gruźlicy, także tych uśpionych oraz znajdujących się w warstwie serowatej.

Do tego celu stosuje się kilka różnych leków, także po wyleczeniu i zniknięciu objawów gruźlicy. Wykorzystuje się skojarzone leczenie gruźlicy za pomocą przynajmniej trzech leków, które dobierane są tak, aby przynajmniej jeden z nich działał na określoną postać prątków gruźlicy.

W zależności od zastosowania leków, długość leczenia gruźlicy trwa różnie. Całe leczenie gruźlicy podzielone jest na dwa główne etapy. W pierwszym stosowane są leki działające na wszystkie formy prątków Kocha.

Jeżeli po danym okresie leczenie gruźlicy nie przyniesie efektów (zależnych od konkretnych leków zastosowanych), przystępuje się do drugiego etapu leczenia. Wtedy występują już tylko aktywne prątki Kocha, bez form utajonych (uległy odtajeniu w pierwszym etapie).

Po zakończeniu leczenia gruźlicy wykonuje się test na obecność bakterii. Jeżeli wynik jest negatywny, kończy się leczenie, przy wyniku dodatnim - leczenie musi być dalej kontynuowane.

6.1. Izolacja podczas leczenia

Leczenie gruźlicy powinno trwać przynajmniej pół roku. Osoby chore, prątkujące, są izolowanie od otoczenia i przebywają w szpitalu. W czasie prątkowania, choremu podawane są jednocześnie 3 lub 4 leki. Zwykle jest to streptomycyna, rifampicyna, hydrazyd i pirazynamid.

Po upływie dwóch tygodni przestają rozsiewać bakterie, lecz w szpitalu powinni pozostać jeszcze przez okres od 2-4 tygodni. Następnie można kontynuować kurację w przychodni.

Leczenie gruźlicy jest darmowe, od 1999 roku refundowane leczenie otrzymują również osoby nieubezpieczone.

6.2. Wspomaganie leczenia

W leczeniu tej choroby duże znaczenie ma prawidłowe odżywianie. Najlepsza będzie dieta zrównoważona, obfitująca w świeże warzywa i owoce, pełne ziarna zbóż i produkty z dużą zawartością białka.

Spożywane posiłki powinny być wysokokaloryczne, aby wyrównać zmniejszenie masy ciała. Aby podnieść odporność organizmu zalecane są również zwiększone ilości witaminy A i C, a także przyjmowanie cynku i selenu.

Mimo, iż są to tylko witaminy, warto każdą taką kurację również uzgodnić z lekarzem. Osoba chora powinna przebywać jak najczęściej na świeżym powietrzu.

Prątki gruźlicy wrażliwe są na działanie promieniowania UV. Przebywanie na słońcu lub naświetlanie specjalnymi lampami przyspiesza proces zdrowienia i zmniejsza ryzyko rozprzestrzeniania się choroby.

6.3. Profilaktyka gruźlicy

Wymieniając najważniejsze metody zapobiegania gruźlicy, będą to:

  • poprawa warunków pracy oraz życia ludzi (lepsze warunki sanitarne, dobre warunki pracy, nasłonecznione mieszkania),
  • wczesne wykrywanie gruźlicy i włączanie natychmiastowego leczenia,
  • przebadanie członków rodziny osób, u których stwierdzono gruźlicę (w celu jej wykluczenia),
  • nienadużywanie alkoholu i środków odurzających (także palenia papierosów),
  • kultura chorych - zakrywanie ust dłonią podczas kaszlu, kichania lub odkrztuszania).

Najlepszą profilaktyką gruźlicy są szczepienia ochronne, a także dbanie o odporność organizmu i higienę. Ważne jest także wietrzenie pomieszczeń, w których mogą przebywać chore osoby.

Ryzyko zachorowania można zmniejszyć, stosując szczepionkę BCG (Bacillus Calmette – Guerin). W Polsce szczepienie przeciwko gruźlicy jest obowiązkowe. Należy je wykonać w pierwszych 24 godzinach po urodzeniu u wszystkich noworodków, u których nie stwierdza się przeciwwskazań.

Nie ma szczepionki, która skutecznie zapobiega gruźlicy płuc u osób dorosłych (które nie były szczepione jako dzieci).

Treść artykułu jest całkowicie niezależna. Znajdują się w nim linki naszych partnerów. Wybierając je, wspierasz nasz rozwój.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: Mononukleoza zakaźna
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze