Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Dr n. med. Szymon Kujawiak

Obrzęk i opuchlizna - przyczyny powstawania, leczenie, jak długo się utrzymuje?

Obrzęk dłoni może być wynikiem urazu, zapalenia tkanek lub stawów dłoni.
Obrzęk dłoni może być wynikiem urazu, zapalenia tkanek lub stawów dłoni. (Adobe stock)

Obrzęk, potocznie nazywany przez pacjentów opuchlizną, może towarzyszyć różnym chorobom i schorzeniom. Obrzęki kończyn dolnych zazwyczaj spowodowane są zaburzeniami krążenia żylnego i niewydolnością naczyń limfatycznych. Za puchnięcie brzucha i nóg mogą z kolei odpowiadać zaburzenia elektrolitowe bądź schorzenia nerek. Opuchnięta i zaczerwieniona noga czy spuchnięta stopa od spodu mogą stanowić wynik urazu bądź zalegania chłonki. Dlaczego u pacjentek ciężarnych występuje uczucie opuchnięcia?

spis treści

1. Co to jest obrzęk (opuchlizna)?

Obrzęk, inaczej opuchlizna, pojawia się w wyniku nadmiernego gromadzenia się płynu w tkankach. To pierwszy sygnał, że z naszym organizmem dzieje się coś niepokojącego. Do powstania opuchlizny dochodzi w momencie, kiedy nadmierna ilość płynu zawartego we krwi i limfie wycieka z włośniczki (cienkościennego, włosowatego naczynia krwionośnego) lub naczynia chłonnego, a następnie gromadzi się pomiędzy komórkami. Obrzęki mogą towarzyszyć różnym chorobom i schorzeniom, dlatego nie powinno się ich bagatelizować.

1.1. Rodzaje obrzęków

Obrzęk uogólniony może mieć różne pochodzenie, np. nerkowe, wątrobowe, hormonalne, sercowe. Zazwyczaj spowodowany jest niedoczynnością tarczycy, niewydolnością serca, marskością wątroby, niedożywieniem.

Zobacz film: "Dlaczego warto wykonywać badania profilaktyczne?"

Niewydolność serca, w której przebiegu krew zalega w krążeniu żylnym stanowi częstą przyczynę obrzęków obwodowych. Również długotrwałe przebywanie w pozycji stojącej czy siedzącej może doprowadzić do obrzęku obwodowego.

Opuchlizna całego organizmu to wynik gromadzenia się płynu poza naczyniami w całym ciele. Wskutek tej sytuacji pacjenci zaobserwować mogą u siebie wzrost masy ciała. Opuchlizna spowodowana schorzeniami serca to obrzęk ciastowaty. Po uciśnięciu skóry palcem obrzęki ciastowate nóg pozostawiają wgłębienie, które zanika dopiero po kilku chwilach. Jeśli po naciśnięciu skóry zostaje dołek, obrzęk może być spowodowany także kłębuszkowym zapaleniem nerek.

Obrzęk miejscowy ogranicza się do niewielkiego odcinka skóry lub pojedynczej części ciała. W większości przypadku taka opuchlizna spowodowana jest reakcją alergiczną, np. po użądleniu jadem pszczoły, stanem zapalnym bądź zastojem krwi. Powstawanie zakrzepów żylnych w obrębie naczyń krwionośnych może doprowadzić do zakrzepicy ręki czy widocznego obrzęku stopy.

Obrzęk limfatyczny dłoni czy kończyny dolnej wywołany jest uszkodzeniem naczyń chłonnych np. po zabiegu chirurgicznym, radioterapii. Dodatkowo obrzęk tego rodzaju może występować u pacjentów z wrodzonymi wadami układu limfatycznego. Powiększenie węzłów chłonnych także często powoduje powstanie obrzęków limfatycznych. Puchnięcie niekiedy spowodowane jest zwichnięciem lub zakażeniem bakteryjnym, wirusowym czy grzybiczym.

Obrzęk po operacji jest zjawiskiem naturalnym. Pojawienie się wylewu krwi na zewnątrz naczyń krwionośnych oraz obrzęku limfatycznego w obrębie uszkodzonej struktury jest niezbędne do tego, by ciało prawidłowo się zagoiło.

Co jednak w sytuacji, kiedy twarda opuchlizna po operacji ręki nie ustępuje lub, gdy opuchlizna po stłuczeniu nie schodzi? Pourazowego czy pooperacyjnego obrzęku kończyny dolnej w żadnym wypadku nie należy bagatelizować. Nie należy też spodziewać się, że obrzęk ręki czy pooperacyjna opuchlizna na stopie ustąpią samoistnie, jeśli problem utrzymuje się już od dłuższego czasu.

Czasami sama wizyta w gabinecie lekarza nie wystarczy. Warto skonsultować się także z fizjoterapeutą, który ustali odpowiedni plan działania. Zabiegi, które mogą pomóc to: laseroterapia, krioterapia, niektóre rodzaje elektrostymulacji, masaże wirowe oraz drenaż limfatyczny.

2. Obrzęk — przyczyny

Przyczyn powstania obrzęków może być bardzo wiele. W przypadku kobiet często jest nią duża ilość estrogenów, szczególnie przed okresem lub w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej. Okazuje się, że wpływ na zatrzymywanie wody w organizmie mają również nieodpowiednie nawyki żywieniowe, w szczególności nadmiar soli w diecie. Poza tym dla zachowania prawidłowej gospodarki wodnej organizmu ważne jest picie dużej ilości płynów oraz unikanie alkoholu.

Bardzo często przyczyną pojawienia się obrzęków jest siedzący tryb życia. Nadmierne przebywanie przed telewizorem lub komputerem może powodować poważne dolegliwości, jak np. obrzęk kostek lub ból łydek, będący wynikiem zaburzeń krążenia.

Obrzęk ma negatywny wpływ na pracę układu krwionośnego, powodując stan zapalny w żyłach, a w konsekwencji zakrzepicę żył. Opuchlizna może również wskazywać na problemy z nerkami. Ich pierwszym objawem są worki pod oczami, następnie wraz z rozwojem choroby – obrzęki nóg.

W wyniku kłębuszkowego zapalenia nerek może pojawić się opuchlizna całej twarzy. Na obrzęki powiek i policzków skarżą się także osoby cierpiące na nadczynność tarczycy.

Obrzęk może również towarzyszyć chorobom serca. Z powodu zatrzymania wody w organizmie wzrasta ciśnienie żylne, co powoduje kłopoty z krążeniem. W niektórych sytuacjach obrzęki mogą być reakcją organizmu na przyjmowanie niektórych leków, głównie hormonalnych oraz przeciwzapalnych.

Często nie zdajemy sobie sprawy, że używane przez nas na co dzień detergenty i płyny także mogą być przyczyną powstania obrzęków.

3. Jak długo się utrzymuje opuchlizna?

Obrzęk po urazie może utrzymywać się nawet kilka tygodni, podobnie jak opuchlizna nóg po operacji czy opuchlizna po operacji ręki. U niektórych pacjentów obrzęk trwa jeszcze dłużej, np. dwa miesiące.

Jak długo schodzi opuchlizna po ekstrakcji zęba? Obrzęk po zabiegu chirurgicznym wyrywania zęba zazwyczaj od 5 do 8 dni.

Po jakim czasie schodzi opuchlizna spowodowana alergią? Po podaniu zastrzyku przeciwhistaminowego objawy mogą ustąpić już po kilku godzinach. W przypadku obrzęku alergicznego na leki wysypka, swędzenie skóry czy rumień mogą utrzymywać się od kilku dni do nawet kilku tygodni.

4. Czy istnieją naturalne metody redukcji obrzęków?

Popularnym, a zarazem naturalnym sposobem redukcji obrzęków mięśni, ścięgien lub stawów jest stosowanie zimnych okładów. Niska temperatura obkurcza tkanki i naczynia krwionośne, redukując przy tym dolegliwości bólowe i widoczną opuchliznę. Bez względu na to, czy naszym problemem jest utrzymująca się opuchlizna kostki, opuchnięta dłoń czy opuchlizna uda, zimny kompres powinno się przykładać do bolącej strefy przez maksymalnie 15 minut.

Nadmiar wody w organizmie, objawiający się w postaci duszności, uczucia zmęczenia, przyrostu masy ciała, spuchniętych kostek, obrzęków stóp, spuchniętych dłoni, obrzęków łydek, opuchniętych ud jest powszechnym problemem wśród pacjentów. Na wyżej wymienione dolegliwości warto zastosować zioła o działaniu moczopędnym. Dobre rezultaty daje stosowanie:

Jeśli opuchlizna po stłuczeniu nie schodzi, mimo zastosowania żelu przeciwobrzękowego, należy koniecznie udać się do lekarza.

5. Czy opuchlizna może stanowić zagrożenie dla zdrowia?

Choć u większości pacjentów alergia polekowa ma łagodny przebieg, w niektórych sytuacjach objawy nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego mogą być niezwykle niebezpieczne. Obrzęk jamy ustnej czy opuchlizna języka to sygnały, których pod żadnym pozorem nie należy lekceważyć. Jeśli u pacjenta wystąpią duszności w klatce piersiowej, zaburzenia oddychania czy połykania, należy jak najszybciej wezwać pogotowie ratunkowe.

Obrzęk pojawiający się po ukąszeniu pszczoły, osy lub szerszenia również może być sytuacją groźną, szczególnie wtedy, gdy ukąszona zostanie osoba uczulona na jad owadów. Niebezpieczne dla życia są również użądlenia pszczół czy szerszeni w obrębie jamy ustnej lub gardła.

6. Obrzęk (opuchlizna) – diagnostyka

Jakie badania diagnostyczne warto wykonać, gdy problemem jest obrzęk kończyn dolnych? Obrzęki kostek, puchnięcie stopy czy opuchnięte i zaczerwienione łydki powinny skłonić pacjenta do wykonania:

W przypadku występowania takich dolegliwości jak obrzęki podudzi czy opuchlizna stopy wskazane jest także sprawdzenie odczynu Biernackiego, poziomu D-dimerów, białka całkowitego, stężenia kreatyniny.

Bóle zębów, przebiegające z opuchlizną warto diagnozować przy pomocy RTG punktowego, pantomogramu, ale również badania tomograficznego wiązką stożkową CBTC.

Spuchniętą lewa noga czy spuchnięta prawa kostka to objawy, które mogą sygnalizować niewydolność żylną. Pacjentom zaleca się w tej sytuacji wykonać USG dopplerowskie. W rozpoznaniu obrzęków zapalnych pomocne bywają takie badania diagnostyczne jak OB oraz badanie CRP.

7. Objawy towarzyszące obrzękowi

Obrzęki pochodzenia sercowego bądź zastoinowego zazwyczaj spowodowane są niewydolnością krążenia i nieprawidłowym odpływem krwi z odwodu do serca prawego. Cechą charakterystyczną obrzęku pochodzenia sercowego jest jego nasilanie w ciągu dnia i redukcja w porze nocnej. W przebiegu niewydolności serca dochodzi do zalegania krwi w obrębie narządów i naczyń krwionośnych, skutkiem czego jest puchnięcie kończyn dolnych. Pacjenci dotknięci tym problemem zdrowotnym mogą uskarżać się także na powiększenie obwodu brzucha, duszność oraz zmęczenie.

Obrzęki pochodzenia wątrobowego to częsty problem pacjentów chorujących na niewydolność wątroby. O chorzeniu mogą świadczyć takie objawy jak: spuchnięta okolica brzucha (tzw. żabi brzuch), dolegliwości bólowe prawej strony brzucha, zła tolerancja tłuszczów i alkoholu, obniżony apetyt, wzdęcia, nudności, nieprzyjemne odbijanie po spożyciu posiłku.

Opuchnięta dłoń po uderzeniu, spuchnięta noga po uderzeniu, opuchlizna wokół kostek po upadku – te popularny dolegliwości są obrzękami pourazowymi. Obrzęki po urazie zazwyczaj wywołują dyskomfort i ból. Na skutek uszkodzenia tkanek podskórnych może dojść również do podskórnego wylewu tzw. krwiaka. Po upadku czy silnym uderzeniu pacjent może zaobserwować u siebie także zmniejszoną ruchomość stawu czy problemy z chodzeniem.

Obrzękowi ciążowemu mogą towarzyszyć wrażenie drętwienia i mrowienia w obrębie kończyn, uczucie ciężkich nóg, szybka męczliwość.

8. Czy obrzęk może być spowodowana alergią lub reakcją na pokarmy?

Tak, obrzęk może być spowodowany alergią polekową czy reakcją alergiczną na produkty żywnościowe. Jest to jedna z reakcji, które mogą wystąpić po spożyciu lub kontakcie z alergenem pokarmowym.

Obrzęk naczynioruchowy jest wynikiem uwolnienia histaminy i innych mediatorów zapalnych w odpowiedzi na alergen. Te substancje powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych i przeciekanie płynów do tkanek, co prowadzi do obrzęku. W niektórych przypadkach może wystąpić także trudność w oddychaniu, co jest sytuacją nagłą i wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.

Obrzęk alergiczny może występować wraz z:

  • silnym zaczerwieniem skóry,
  • pokrzywką, plamami,
  • uczuciem swędzenia skóry.

Dlaczego opuchlizna swędzi? W trakcie reakcji alergicznej dochodzi do poszerzenia naczyń krwionośnych, co skutkuje pojawieniem się obrzęków alergicznych. Dodatkowo uwalniane są substancje, które mogą stymulować receptory czucia, co prowadzi do nasilenia uczucia swędzenia. Obrzęk alergiczny może objawiać się w postaci swędzącego obrzęku grzbietu dłoni, zaczerwienionych, opuchniętych przedramion, zaczerwienionej opuchlizny na szyi (obrzęku szyi) oraz wysypki pokrzywkowej.

9. Czy obrzęk (opuchlizna) zawsze jest objawem problemów zdrowotnych?

Obrzęki dłoni, spuchnięte przedramiona, obrzęki stóp, obrzęki podudzi – czy te dolegliwości zawsze związane są z problemami zdrowotnymi? Okazuje się, że nie. Kobiety ciężarne mogą uskarżać się na opuchliznę twarzy, spuchnięte dłonie, obrzęki na nogach, puchnięcie stóp. Jest to całkowicie normalny objaw zatrzymywania wody w tkankach, który pojawia się zwykle w trzecim trymestrze ciąży. Opuchnięte ciało u kobiet w ciąży jest wynikiem zmian hormonalnych, które mogą prowadzić do zatrzymywania płynów w organizmie.

Przyczyną puchnięcia rąk i nóg u kobiet może być nadmiar wody w organizmie. Ta sama przyczyna może wpływać także na pojawienie się problemu puchnięcia dłoni u mężczyzn. W niektórych sytuacjach obrzęki te nie są spowodowane schorzeniami, ale złymi nawykami żywieniowymi.

10. Obrzęk — leczenie

W zapobieganiu obrzękom niezmiernie ważna jest odpowiednia dieta. Przede wszystkim warto wzbogacić swoje posiłki o duże ilości białka i potasu. W tym celu należy spożywać chude mięso, twaróg oraz zielone warzywa.

Nie możemy zapominać o regularnym piciu wody mineralnej o niskiej zawartości sodu. Należy unikać kupowania słonych produktów, takich jak konserwy, zupki w proszku, solone paluszki itp.

W codziennej diecie nie powinno również zabraknąć świeżych owoców będących źródłem potasu, który zapobiega zatrzymywaniu wody w organizmie. Bardzo ważna jest także aktywność fizyczna.

Regularne ćwiczenie wpływa pozytywnie na pracę układu krążenia i pobudzają przepływ krwi. W przypadku obrzęku nóg dobrym pomysłem jest ich wymoczenie w roztworze wody i soli kuchennej.

Można również stosować specjalne żele i maści, które uszczelniają naczynia i zapobiegają przedostaniu się wody na zewnątrz. Warto także zaopatrzyć się w odpowiednie rajstopy lub pończochy przeciwuciskowe.

W przypadku, gdy wszystkie metody okazują się nieskuteczne, a opuchlizna nie zmniejsza się, należy bezzwłocznie udać się do lekarza rodzinnego. Może się bowiem okazać, że są one przyczyną poważniejszych schorzeń, które wymagają podjęcia natychmiastowego leczenia.

11. Jakie obszary ciała są najczęściej dotknięte opuchlizną?

Pacjenci zwykle zgłaszają w trakcie wizyty u lekarza takie dolegliwości jak:

  • obrzęk kończyny dolnej np. obrzęki stóp, obrzęk podudzi, spuchnięte udo, opuchliznę wokół kostki
  • obrzęk ręki, np. obrzęk przedramienia,
  • opuchnięcie brzucha,
  • uczucie opuchnięcia twarzy,
  • obrzęk szyi.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze