Trwa ładowanie...

Znamiona (pieprzyki) – rodzaje, badania, leczenie i profilaktyka

Znamiona (pieprzyki) zaleca się badać u dermatologa przynajmniej raz w roku
Znamiona (pieprzyki) zaleca się badać u dermatologa przynajmniej raz w roku (Adobe Stock)

Znamiona (pieprzyki) manifestują się najczęściej na skórze jako małe, ciemniejsze plamy. Mogą przybierać różne kolory i kształty. Na ogół są łagodne, ale pod wpływem różnorodnych czynników niektóre z nich mogą zmieniać swój charakter. Dlatego też należy od czasu do czasu kontrolować je dermatologicznie. Jak powstają znamiona? Jak odróżnić niegroźny pieprzyk od czerniaka?

spis treści

1. Co to są znamiona (pieprzyki)?

Znamię (łac. naevus) to zmiana na skórze, która najczęściej różni się od jej naturalnego koloru i faktury. Może mieć ono zróżnicowaną formę, kształt oraz kolor. Może też występować na różnych częściach ciała, pojawiać się z czasem lub być wrodzone. Istnieje wiele rodzajów znamion, najczęstszymi są jednak znamiona barwnikowe, potocznie nazywane pieprzykami.

Pieprzyki to największa grupa znamion, a jednocześnie dość niebezpieczna. Znamiona barwnikowe mogą bowiem, w przypadku podrażnienia mechanicznego lub promieniowania UV, ulegać modyfikacji i przekształcić się w raka skóry. Zdecydowana większość z nich jest jednak na szczęście neutralna dla zdrowia.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Czym jest ból?"

Pieprzyki są niewielkimi plamkami skórnymi, które na swoim ciele ma niemal każdy człowiek. Najczęściej są okrągłe lub owalne i niewielkie, o zabarwieniu od jasno do ciemnobrunatnego. Czasem ich barwa może być nawet niebieskawa.

2. Znamiona – rodzaje

Zmiany barwnikowe najogólniej można podzielić na znamiona melanocytowe i niemelanocytowe (komórkowe). Znamiona melanocytowe nie wywołują żadnych dolegliwości. Mogą mieć różnego rodzaju barwy i kształty, są płaskie i powiększają się wraz ze wzrostem ciała. Liczniej pojawiają się latem, bądź w okresie przekwitania. Do najgroźniejszych zmian melanocytowych skóry zalicza się czerniak.

Znamiona komórkowe z kolei na ogół nie grożą zmianami złośliwymi. Mogą przybierać różne kształty – od małych guzków, poprzez uwypuklenia, brodawki, owłosienia, aż po płaskie plamki.

Rodzaje znamion na skórze klasyfikuje się także w oparciu o inne kryteria. Ze względu na czas powstania wyróżnia się, chociażby dwa rodzaje pieprzyków – znamiona barwnikowe wrodzone i nabyte.

Inny podział klasyfikuje je natomiast w oparciu o charakter zmian.

Pieprzyki – rodzaje:

  • zmiany barwnikowe łagodne – regularna budowa, symetryczny kształt,
  • zmiany barwnikowe atypowe – znamiona te są asymetryczne, rozrastające się, o nieregularnej budowie; są wskazaniem do konsultacji z dermatologiem.

Wyróżnia się także następujące rodzaje znamion na skórze:

  • znamię błękitne (blue nevus) – niewielka zmiana o niebieskim kolorze,
  • znamię Beckera – brunatna plamka z włosami obecnymi na powierzchni,
  • znamię Spitz – na zdjęciach widać, że zmiana tego rodzaju najczęściej występuje pojedynczo, ma grudkową powierzchnię i zabarwienie różowe, brązowe lub brązowo-czerwone; mogą zdarzyć się jednak formy szaroniebieskie (wówczas nazywane są znamieniem Reeda),
  • znamię Suttona (znamię „halo”) – wokół znamienia pojawia się obwódka odbarwiona, niemal biała; pieprzyk jest natomiast jasno- lub ciemnobrązowy,
  • znamię Clarka – wyniosłe, znamiona o brodawkowatej strukturze i zabarwieniu jasnobrązowym lub ciemnobrązowym.

3. Jak powstają znamiona?

Pieprzyki można podzielić na wrodzone i nabyte. W pierwszym przypadku powstają już w okresie płodowym, można zaobserwować wówczas pieprzyki u dzieci zaraz po urodzeniu. Z czasem mogą stawać się ciemniejsze lub jaśniejsze. Powiększają się wraz ze wzrostem skóry, odpowiednio do wzrostu ciała.

Natomiast znamiona nabyte pojawiają się wraz z wiekiem pod wpływem różnych czynników zewnętrznych, najczęściej promieniowania ultrafioletowego. Wystawianie skóry na działanie słońca prowadzi do nadaktywności melanocytów. Gdy melanocyty namnażają się, produkują intensywnie melaninę, która ma chronić skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania UV. W wyniku wytwarzania zbyt dużej ilości barwnika mogą pojawiać się pieprzyki.

4. Przyczyny powstawania znamion

Znamiona barwnikowe wrodzone mają podłoże genetyczne. Tego rodzaju zmiany zanikają bardzo rzadko.

Z kolei do powstawania znamion barwnikowych nabytych przyczyniają się zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Do czynników środowiskowych zalicza się przede wszystkim eksponowanie skóry na promieniowanie ultrafioletowe i nadmierne narażanie jej na działanie słońca. Znamiona tego rodzaju mogą być następstwem nieodpowiedzialnego opalania.

Inne czynniki, które mogą mieć wpływ na powstawanie znamion to choroby ogólnoustrojowe, ale też zaburzenia hormonalne (głównie estrogenów i melatoniny).

5. Znamiona a ryzyko nowotworu

Uważa się, że im więcej pieprzyków na ciele, tym większe szanse na rozwój nowotworu. Oczywiście nie oznacza to, że każda osoba, która ma dużo pieprzyków, na niego zachoruje. Ryzyko zezłośliwienia występuje przede wszystkim w przypadku zmian atypowych, wrodzonych.

Niektóre z nich mogą przekształcić się nawet w czerniaka złośliwego. Wiele tego rodzaju groźnych nowotworów skóry tworzy się na podłożu istniejącej już zmiany barwnikowej (pieprzyk).

Czerniak rozwija się jednak najczęściej pod wpływem działania promieni słonecznych, dlatego tak ważna jest ochrona pieprzyków przed ich szkodliwym wpływem. Co istotne, wcześnie wykryty czerniak jest uleczalny w 90 proc. przypadków.

6. Jak rozpoznaje się znamiona?

Jak określić, czy pieprzyk jest niebezpieczny? Pieprzyki o zabarwieniu jednolitym, płaskie, symetryczne o regularnych brzegach i równej, gładkiej powierzchni najczęściej nie stanowią powodu do niepokoju.

Nieprawidłowe, niepokojące pieprzyki można rozpoznać, gdy:

  • znamię na skórze pojawiło się nagle,
  • jest asymetryczne, ma nieregularne brzegi,
  • powiększa się,
  • zmienia się jego kształt,
  • pojawia się świąd i krwawienie, zaczerwienienie, zgrubienie,
  • znamię znacząco różni się od pozostałych,
  • ma perłowy połysk, niejednolity kolor.

W przypadku zaobserwowania atypowych cech znamienia wskazany jest bezzwłoczny kontakt z lekarzem.

7. Badanie znamion

Pieprzyk a czerniak to częsty problem, z którym pacjenci zgłaszają się do lekarza. Aby ocenić, czy znamiona na skórze są niebezpieczne, lekarz przeprowadza specjalistyczne, bezbolesne badanie dermatoskopowe. Dermatolog ogląda dobrze oświetlone znamię w dużym powiększeniu (mikroskopia powierzchniowa) i ocenia jego powierzchnię. Zwraca uwagę na asymetrie, brzegi, kolor, średnicę i strukturę znamienia.

Jeżeli jakieś znamiona i pieprzyki budzą wątpliwości, profilaktycznie usuwa się je i zleca badanie histopatologiczne, które pozwala je rozróżnić.

7.1. Metoda ABCD

Jak wykazują dane statystyczne, niemal w 40 proc. przypadków raka skóry czerniak powstaje w obrębie już istniejących znamion barwnikowych. Znamiona można badać samodzielnie, korzystając z badania ABCDE ("alfabet czerniaka").

ABCDE czerniaka:

  • A oznacza asymetrię (ang. asymmetry) – jedna połowa znamienia nie powinna różnić się od drugiej,
  • B oznacza brzegi (ang. border) – niebezpieczne znamiona mają nieregularne krawędzie, nieostrości,
  • C oznacza kolor (ang. color) – niepokojąca jest niejednolita barwa znamienia,
  • D oznacza średnicę (ang. diameter) – niebezpieczne są wszystkie znamiona, których średnica przekracza 6 mm (warto jednak pamiętać, że pieprzyk rakowy może mieć także mniejszą średnicę),
  • E oznacza ewolucję (ang. evolution, elevation) – zastrzeżenia budzą znamiona, które zmieniają się w czasie, ulegają uwypukleniu, zwiększają się, zmieniają kolor, krwawią, swędzą bądź są obrzęknięte.

7.2. Metoda „brzydkiego kaczątka”

W diagnostyce dermatologicznej znamion skórnych wykorzystuje się nie tylko schemat ABCDE, ale także metodę "brzydkiego kaczątka". Za "brzydkie kaczątko" uznaje się znamię, które nie przystaje do pozostałych znamion u danej osoby. Różni się od nich kształtem, kolorem, czy wielkością. Taka zmiana może być potencjalnie niebezpieczna.

8. Znamiona – profilaktyka

Większość pieprzyków jest nieszkodliwa. Jednak niektóre z nich mogą potencjalnie być lub stać się złośliwe. Dlatego też ważna jest odpowiednia profilaktyka.

Aby znamiona barwnikowe nie przeobraziły się w nowotwór złośliwy, warto ograniczać ekspozycję skóry na słońce w godzinach szczytowego nasłonecznienia. Jeśli to niemożliwe należy zakrywać skórę ubraniem, nosić kapelusze (znamię na twarzy, znamiona na głowie) i okulary przeciwsłoneczne oraz ochraniać brodawkujące znamiona (np. zaklejać plastrem).

Ważne jest także, by unikać opalania się, stosować kremy z filtrami ochronnymi (przez cały rok) oraz ograniczać korzystanie z solarium. Należy także wykonywać regularne samobadanie skóry. Obserwować rozmiar, kolor, ale i kształt pieprzyków.

9. Jakie są objawy związane z niebezpiecznymi znamionami?

Nietypowe znamiona skórne są najczęściej większe niż pozostałe pieprzyki, a ich średnica przekracza 6 mm. Groźne pieprzyki mają także zwykle nieregularny kształt oraz odmienną fakturę od pozostałych zmian. Ich kolor bywa niejednorodny, może też zmieniać się z czasem.

Niebezpiecznym znamionom może towarzyszyć swędzenie, zaczerwienienie, przeczulica, nadwrażliwość na dotyk. Czasem pojawia się także owrzodzenie, krwawienie lub wydzielina.

Niepokojącym objawem jest także pojawienie się strupków na znamieniu i jego zapalny charakter. Czujność powinien wzbudzić także pieprzyk z obwódką, która robi wrażenie „unoszącej się”.

10. Jakie są czynniki ryzyka związane z rozwojem niebezpiecznych znamion?

Rak skóry może pojawić się u każdego, ale w grupie zwiększonego ryzyka znajdują się osoby:

  • z uwarunkowaniami genetycznymi – liczne znamiona, czerniak w rodzinie,
  • o jasnym fototypie skóry – jasna karnacja, blond włosy, niebieskie oczy,
  • mające dużo piegów i znamion barwnikowych na ciele,
  • często korzystające z solarium,
  • o obniżonej odporności, przyjmujące leki immunosupresyjne,
  • w podeszłym wieku,
  • narażone na promieniowanie ultrafioletowe (UVA, UVB), poparzenia słoneczne.

11. Jakie są zalecenia dotyczące monitorowania i samokontroli znamion?

Zaleca się, by znamiona kontrolować samodzielnie średnio co 1-2 miesiące. Co istotne, należy sprawdzać całe ciało, także pieprzyki na plecach i owłosionej skórze głowy. W przypadku zaobserwowania niepokojących zmian, objawów lub nowych pieprzyków, zaleca się kontakt z dermatologiem. Z lekarzem należy skonsultować także te zmiany, które ulegają uwypukleniu (znamiona wypukłe).

W tym celu pieprzyki warto fotografować, a następnie porównywać wykonane zdjęcia znamion barwnikowych z ich aktualnym stanem.

Badanie dermatoskopowe zaleca się z kolei wykonywać przynajmniej raz w roku, zwłaszcza po okresie letnim (intensywna ekspozycja na słońce). W przypadku osób z grupy ryzyka wizyty kontrolne u dermatologa powinny być częstsze.

12. Leczenie niebezpiecznych znamion

Najczęściej leczenie dużych, podejrzanych pieprzyków i znamion dysplastycznych polega na ich usunięciu zmian z niewielkim marginesem niezmienionej makroskopowo skóry, zanim jeszcze ulegną transformacji w czerniaka. Wyciętą tkankę przesyła się do badania mikroskopowego.

Na późniejszym etapie usunięcie czerniaka staje się trudniejsze. Metody leczenia dobiera się tu w zależności od stopnia zaawansowania i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Zwykle jednak leczy się go chirurgicznie, poprzez wycięcie wraz z marginesem skóry zdrowej. W niektórych przypadkach konieczne może być wdrożenie innych metod, jak radioterapia, chemioterapia, terapia celowana, czy immunoterapia.

13. Czy znamiona mogą być dziedziczne?

Skłonność do powstawania znamion może być dziedziczna. Uwarunkowania genetyczne mogą wpływać na większą tendencję do tworzenia się pieprzyków.

Warto jednak pamiętać o tym, że większość zmian pojawia się jednak pod wpływem promieniowania ultrafioletowego. Dlatego też osoby, które chcą zmniejszyć ryzyko powstania nowych znamion, powinny stosować właściwą profilaktykę.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze