Leki immunosupresyjne - kiedy stosować, rodzaje i skutki uboczne leczenia immunosupresyjnego

Immunosupresja jest to wyciszanie odpowiedzi immunologicznej organizmu poprzez hamowanie procesu wytwarzania przeciwciał oraz komórek odpornościowych przez różne czynniki zwane immunosupresorami. Takimi czynnikami są obecnie przede wszystkim leki immunosupresyjne, w przeszłości było to promieniowanie rentgenowskie. Co to immunosupresja? Co to są leki immunosupresyjne? Na czym polega leczenie immunosupresyjne?

1. Leki immunosupresyjne

Co to są immunosupresanty? Leki immunosupresyjne to produkty lecznicze, które stosuje się w celu obniżenia odpowiedzi immunologicznej organizmu, czyli osłabienia układu odpornościowego. Immunosupresanty są stosowane w profilaktyce odrzucenia przeszczepu, ale również w przebiegu chorób autoimmunologicznych czy nowotworowych.

Spośród najczęściej stosowanych leków immunosupresyjnych można wymienić glikokortykosteroidy, leki alkilujące (cyklofosfamid, chlormetynę), antymetabolity (metotreksat, azatioprynę), cyklosporynę A oraz mykofenolan mofetylu.

2. Jakie są główne cele stosowania leków immunosupresyjnych?

Zobacz film: "Jedzenie na lepszą odporność"

Działanie immunosupresyjne leków przynosi korzyści w wielu różnych sytuacjach, zwłaszcza że preparaty działają w różny sposób, niektóre hamują jedynie określoną część odpowiedzi odpornościowej, natomiast inne ograniczają różne części układu immunologicznego jednocześnie.

Wskazania do stosowania leków immunosupresyjnych to:

• choroby autoimmunologiczne (choroby immunosupresyjne),
• przeszczep narządu,
• przeszczep komórek macierzystych,
• nowotwory.

2.1. Leki immunosupresyjne a choroby autoimmunologiczne

Leki immunosupresyjne są jedną z metod leczenia chorób autoimmunologicznych, które powodują nadaktywność określonych części układu odpornościowego. Wśród schorzeń wymagających leczenia tego typu preparatami wymienia się:

• reumatoidalne zapalenie stawów,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• toczeń,
• łuszczycę,
• stwardnienie rozsiane,
• zapalenie naczyń, zespół Sjögrena,
• twardzinę układową.

Lista leków immunosupresyjnych wykorzystywanych w tym przypadku to kortykosteroidy, imuran, cyklosporyna, metotreksat, plaquenil i sulfasalazyna. Niedawno do tego grona dołączyły również leki biologiczne, które podaje się za pomocą iniekcji lub wlewów immunologicznych.

Skutki uboczne leków biologicznych przypominają objawy grypy, najczęstsze skutki uboczne leczenia biologicznego to ból mięśni, gorączka, dreszcze i złe samopoczucie.

2.2. Immunosupresja w przeszczepach narządów

Preparaty immunologiczne są podstawową metodą zapobiegania odrzuceniu przeszczepu. Wyciszenie części układu odpornościowego znacznie obniża ryzyko uszkodzenia nowego organu.

Leki immunologiczne wprowadza się niemal natychmiast po zakończonej procedurze, zażywanie leków po przeszczepie w odpowiedniej kombinacji musi być kontynuowane do końca życia. Przykłady leków immunosupresyjnych stosowanych po przeszczepieniu narządu to inhibitory kalcyneuryny (nazwa leku to np. Prograf), inhibitory mTOR, środki antyproliferacyjne oraz kortykosteroidy (np. prednizon).

2.3. Immunosupresja a przeszczep szpiku kostnego

Leki immunosupresyjne są również podstawowym etapem przeszczepu komórek macierzystych (szpiku kostnego), czyli leczenia chorób, takich jak białaczka, chłoniak, szpiczak mnogi i anemia sierpowata.

Przed przeszczepieniem pacjent poddawany jest intensywnej terapii immunosupresyjnej w celu zabicia komórek macierzystych występujących w szpiku kostnym.

2.4. Leki immunosupresyjne a nowotwory

Osłabienie układu immunologicznego nie jest metodą postępowania w przypadku nowotworów, ale immunosupresja jest częstym efektem różnych rodzajów leczenia raka, na przykład chemio- i radioterapii.

Chemioterapia, prowadząc do obumarcia komórek nowotworowych uszkadza jednocześnie komórki odpornościowe, zwiększając tym samym ryzyko zachorowania na różnego rodzaju infekcje.

3. Jakie są grupy leków immunosupresyjnych?

Leki immunosupresyjne należą do sześciu podstawowych grup:

• inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, cyklosporyna),
• inhibitory kinazy serynowo-treoninowej (sirolimus, ewerolimus),
• przeciwciała monoklonalne (basiliksimab),
• leki cytostatyczne (cyklofosfamid, azatiopryna),
• glikokortykosteroidy (prednizon, metyloprednizolon, przednizolon),
• pozostałe leki immunosupresyjne (mykofenolan mofetilu, mykofenolan sodu).

4. Dawkowanie leków immunosupresyjnych

Dawkowanie immunosupresantów jest ustalane przez lekarza prowadzącego w zależności od diagnozy, aktualnego stanu zdrowia, wyników badań oraz celu terapii. Dodatkowo dawki leków są stale modyfikowane, podobnie jak kombinacje stosowanych preparatów. Nie istnieje standardowy sposób postępowania, który byłby odpowiedni dla każdego pacjenta.

5. Mechanizm działania leków immunosupresyjnych

Leki immunosupresyjne, w zależności od mechanizmu działania, hamują reakcję odpornościową na różnych jej etapach, dlatego też różnią się wskazaniami klinicznym w różnych jednostkach chorobowych. Oto kilka głównych mechanizmów działania leków immunosupresyjnych:

• inhibicja proliferacji limfocytów T - cyklosporyna, takrolimus i inhibitory kinazy mTOR hamują aktywność limfocytów T poprzez powstrzymanie ich proliferacji,
• zmniejszenie produkcji cytokin - cytokiny są białkami regulującymi działanie układu odpornościowego, niektóre leki immunosupresyjne zmniejszają ich produkcję, co ogranicza aktywność limfocytów T i hamuje procesy zapalne,
• zaburzenie funkcji komórek B - leki immunosupresyjne mogą wpływać na aktywność komórek B, które produkują przeciwciała, jest to istotne w przypadku chorób autoimmunologicznych,
• hamowanie aktywności komórek dendrytycznych - komórki dendrytyczne są kluczowe w aktywacji limfocytów T, ograniczenie ich aktywności powoduje spadek odpowiedzi immunologicznej,
• inhibicja produkcji przeciwciał - leki immunosupresyjne, takie jak azatiopryna, mogą hamować produkcję przeciwciał poprzez zakłócanie syntezy DNA w komórkach produkujących przeciwciała,
• zaburzenie funkcji komórek cytotoksycznych - komórki cytotoksyczne są odpowiedzialne za niszczenie zainfekowanych lub zmienionych nowotworowo komórek, leki immunosupresyjne mogą hamować ich aktywność.
• inhibicja sygnałów zapalnych - niektóre leki immunosupresyjne mogą blokować sygnały zapalne, co przeciwdziała procesom zapalnym w tkankach,
• redukcja liczby limfocytów T - niektóre leki mogą prowadzić do obniżenia liczby limfocytów T w organizmie, co zmniejsza odpowiedź immunologiczną.

6. Skutki uboczne leczenia immunosupresyjnego

Leki immunosupresyjne poza znoszeniem nadmiernej odpowiedzi immunologicznej w konkretnych, zamierzonych przypadkach, prowadzą do ogólnej supresji układu immunologicznego. Niestety wiąże się to z poważnymi konsekwencjami, takimi jak: częste zakażenia, odmienny przebieg kliniczny chorób, a także zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworów złośliwych (np. mięsaków i chłoniaków). Ponadto wiele leków ma własne, niezależne działania uboczne, np. uszkodzenie wątroby, serca czy też płuc.

W związku z powyższym decyzja lekarza o zastosowaniu immunosupresji musi być poprzedzona wnikliwą analizą stanu klinicznego chorego, wskazań i przeciwwskazań konkretnego leku oraz potencjalnych efektów ubocznych.

7. Jakie są czynniki ryzyka związanego z długotrwałym stosowaniem leków immunosupresyjnych?

U niektórych pacjentów po przeszczepie narządu lub w przebiegu chorób autoimmunologicznych konieczne jest stałe przyjmowanie immunosupresantów. Długotrwałe stosowanie tych preparatów może wiązać się z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Leki immunosupresyjne - skutki uboczne:

• zwiększona podatność na infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze i pasożytnicze,
• wzrost ryzyka rozwoju nowotworów,
• nadciśnienie tętnicze,
• uszkodzenie nerek,
• uszkodzenie wątroby,
• cukrzyca,
• hiperlipidemia,
• otyłość,
• osteoporoza,
• zaburzenia neurologiczne,
• trądzik,
• rumień,
• wysypka,
• zaburzenia psychiczne,
• upośledzenie gojenia ran,
• problemy trawienne,
• niedokrwistość,
• zaburzenia hormonalne,
• ból mięśni i stawów,
• zwiększone ryzyko krwotoków,
• problemy z układem oddechowym, takie jak duszności lub kaszel.

Ważne jest, aby pacjenci stosujący leki immunosupresyjne byli pod stałą opieką medyczną. Lekarz może wówczas w razie potrzeby modyfikować dawkowanie preparatów, minimalizując tym samym ryzyko wystąpienia skutków ubocznych.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.