Przeciwciała monoklonalne – rodzaje i zastosowanie
Przeciwciała monoklonalne to duże cząsteczki białek, które są złożone z dwóch ciężkich i dwóch lekkich łańcuchów, między którymi znajdują się wiązania dwusiarczkowe tworzące literę Y. Produkcja mAb, w przeciwieństwie do innych przeciwciał, wytwarzanych w organizmie, ma miejsce w laboratorium. Gdzie znajdują zastosowanie?
1. Co to są przeciwciała monoklonalne?
Przeciwciała monoklonalne (mAbs) to leki stosowane w leczeniu chorób o podłożu immunologicznym i w onkologii, a także w terapii oraz profilaktyce zakażeń. Są wytwarzane przez człowieka z zamiarem rozpoznawania określonych typów komórek. Powstają z jednego klonu limfocytów B. Po raz pierwszy w 1975 roku otrzymał je Cesar Milsteina i Georges Koehler, a w 1986 roku zostały dopuszczone do użytku klinicznego.
Przeciwciała (inaczej immunoglobuliny) stanowią element naturalnej obrony organizmu przed infekcjami. To cząsteczki białkowe o kształcie litery Y, które są wykorzystywane przez układ odpornościowy do zwalczania patogenów: rozpoznawaniu antygenów, neutralizowaniu ich i wpływają na odpowiedź immunologiczną organizmu. Rozpoznają uszkodzone komórki i niszczą je. Przeciwciała dzieli się na pięć klas: IgA, IgD, IgE, IgG i IgM.
Immunoglobuliny są wydzielane przez limfocyty B, które aktywowane są przez antygeny (antygenem może być np. specyficzne białko na powierzchni szkodliwej komórki). Każdy pobudzony przez antygen limfocyt B tworzy klony komórek w śledzionie oraz węzłach chłonnych.
2. Właściwości przeciwciał monoklonalnych
Przeciwciała mAbs charakteryzują się wysoką specyficznością, co oznacza, że mogą łączyć się tylko z jednym konkretnym fragmentem (tzw. epitopem) antygenu.
Limfocyty B mogą pochodzić z organizmu zwierzęcego (zwykle pobierane są ze śledziony myszy) lub z organizmu ludzkiego. Ze względu na technologię produkcji, przeciwciała monoklonalne dzieli się na mysie, chimeryczne, humanizowane i ludzkie. Tak zaprojektowane cząsteczki mogą wykrywać białka stanowiące cel terapeutyczny w leczeniu różnych chorób człowieka.
3. Jakie są przeciwciała monoklonalne?
Nazwy wszystkich przeciwciał monoklonalnych zawierają w sobie końcówkę „mab” oraz określenie typu przeciwciała. I tak:
- przeciwciała mysie mają w nazwie „o” (np. ibritumomab),
- przeciwciała chimeryczne – „xi” (np. cetuximab),
- przeciwciała humanizowane – „zu” (np. trastuzumab),
- przeciwciała w pełni ludzkie – „u” (np. panitumumab).
Pierwszym przeciwciałem monoklonalnym stosowanym w onkologii był rytuksymab (ang. rituximab). Lek ten skierowany jest przeciwko antygenowi CD20. To białko obecne na ponad 90% komórek chłoniaków z limfocytów B i przewlekłej białaczki limfatycznej. Przeciwciało wiąże się z antygenem i prowadzi do rozpadu komórek nowotworowych. Rytuksymab może być stosowany w samodzielnej terapii (w monoterapii) lub w skojarzeniu z innymi lekami chemioterapeutycznymi.
Do nowszych leków będących przeciwciałami monoklonalnymi należy też pertuzumab, stosowany w leczeniu HER2-dodatniego raka piersi. Przeciwciało to przyłącza się do białka HER2 obecnego na powierzchni komórek rakowych i hamuje wytwarzanie sygnałów wpływających na wzrost komórek.
4. Zastosowanie przeciwciał monoklonalnych
Przeciwciała monoklonalne znalazły zastosowanie w różnych dziedzinach medycyny: w onkologii, w transplantologii, dermatologii, kardiologii.
Terapia za pomocą przeciwciał monoklonalnych jest obecnie najpopularniejszą metodą immunoterapii, stosowaną zarówno w leczeniu rozrostów nowotworowych, jak i innych chorób. Wykorzystuje się je w:
- terapii nowotworów, np. ostrej białaczki szpikowej czy chłoniaków nieziarniczych; wówczas przeciwciała monoklonalne wykorzystywane są do namierzania i niszczenia limfocytów,
- terapii osteoporozy,
- immunosupresji w transplantologii,
- immunosupresji w chorobach o podłożu zapalnym,
- blokowaniu krzepnięcia krwi pacjentów po angioplastyce,
- neutralizacji toksyn z użyciem przeciwciał monoklonalnych,
- badań diagnostycznych w laboratorium analitycznym (testy ELISA i RIA),
- oczyszczania substancji z użyciem kolumn wypełnionych neutralną substancją opłaszczoną mAb.
Przeciwciała monoklonalne podawane są w kroplówce (dożylnie), zazwyczaj w trybie ambulatoryjnym.
5. Skutki uboczne przeciwciał monoklonalnych
Przeciwciała monoklonalne powodują podobne skutki uboczne, do których zalicza się na przykład gorączka, drgawki, wysypka, spadek ciśnienia krwi lub mdłości. Przy jednoczesnym podawaniu przeciwciał monoklonalnych i leków chemioterapeutycznych lub gdy przeciwciała monoklonalne są znakowane radioaktywnie, obserwuje się obniżenie liczby płytek krwi.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.