Nieswoiste zapalenie jelit - wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest chorobą, u której podstaw leży rozlany proces zapalny dotyczący odbytnicy i okrężnicy, czyli jelita grubego, prowadzący do powstawania owrzodzeń w zajętych strukturach.

Dość ważną informacją, w kontekście autoimmunologicznej komponenty genezy tego nieswoistego zapalenia jelit, jest zwiększona częstość jej występowania w krajach wysoce rozwiniętych. Jest rzeczą powszechnie wiadomą, że nieporównywalnie częstsze występowanie chorób z tzw. autoagresji jest w krajach Europy Zachodniej czy USA niż krajach np. afrykańskich. Szczyt zachorowań przypada na 20–40. rok życia.

Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Pierwszymi, a zarazem najczęstszymi objawami tego rodzaju nieswoistego zapalenia jelit są biegunka i domieszka krwi w kale. W okresach zaostrzeń liczba wypróżnień może sięgać nawet dwudziestu na dzień. W konsekwencji prowadzi to do osłabienia i zmniejszenia masy ciała. Dodatkowo mogą wystąpić:

• gorączka,
• bóle brzucha,
• obrzęki,
• przyspieszona akcja serca, zwana tachykardią.

Objawy te występują gównie w wyniku licznych biegunek powodujących odwodnienie w okresach zaostrzeń. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego często łączy się z chorobami ze strony innych narządów i układów, mających także komponentę autoimmunologii. Można podzielić je na dwie grupy:

• choroby pojawiające się głównie w okresach zaostrzeń tytułowego schorzenia – zapalenia dużych stawów, zapalenia tęczówki, rumień guzowaty,
• choroby przebiegające niezależnie od progresji wrzodziejącego zapalenia jelita grubego – zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa oraz powikłania ze strony wątroby i dróg żółciowych, jak stłuszczenie wątroby, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych czy rak dróg żółciowych.

Przebieg wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego przebiega najczęściej pod postacią rzutów trwających od kilku tygodni do kilku miesięcy, podzielonych okresami pełnej remisji. Często ten typ nieswoistego zapalenia jelit ma cięższy przebieg u młodszych pacjentów.

Do postawienia rozpoznania konieczne jest wykonanie badania endoskopowego. Polega ono na obejrzeniu przez odbyt, przy pomocy przewodu ze światłowodem, wnętrza jelita. Dodatkowo można w ten sposób pobrać małe wycinki, które następnie lekarz patolog ocenia pod mikroskopem. Obraz endoskopowy i wynik badania histopatologicznego (czyli wspomnianych wycinków) jest zwykle wystarczający do postawienia rozpoznania.

Ponadto pomocne mogą być takie badania, jak: zdjęcie RTG (po uprzednim podaniu środka kontrastującego doodbytniczo), ultrasonografia jamy brzusznej czy tomografia komputerowa. Mogą wystąpić w tym nieswoistym zapaleniu jelit także zmiany w morfologii i biochemii krwi typowe dla stanu zapalnego.

Są to wzrost OB (odczyn Biernackiego), zwiększone stężenie CRP (C-reactive protein), zwiększona liczba leukocytów (białych krwinek)), niedokrwistość i wreszcie zaburzenia elektrolitowe w ciężkim przebiegu. W 60 proc. przypadków u chorych występują we krwi autoprzeciwciała nazywane pANCA , mające znaczenie w różnicowaniu wrzodziejącego zapalenia jelita z niżej opisaną chorobą Leśniowskiego-Crohna.

Leczenie zapalenia jelita grubego

Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego składa się z trzech elementów:

• leczenia niefarmakologicznego: unikanie stresów, leków przeciwbólowych i antybiotyków, zmiana diety (np. u niektórych chorych skuteczne jest wyeliminowanie mleka z diety),
• leczenia farmakologicznego: stosowanie takich preparatów, jak sulfasalazyna, mesalazyna czy glikokortykosteroidy o działaniu przeciwzapalnym, czy – w cięższych przypadkach – leków immunosupresyjnych, jak azatiopryna,
• leczenia operacyjnego: polegające na tzw. proktocolectomii, czyli wycięciu jelita grubego wraz z odbytnicą z wytworzeniem sztucznego odbytu na powłokach brzusznych. Inną, mniej drastyczną, możliwością jest wycięcie jelita grubego i połączenie jelita cienkiego (krętego) z odbytnicą – zabieg ten pozwala uniknąć sztucznego odbytu, jednak warunkiem jego podjęcia są niewielkie zmiany zapalne w odbytnicy.

Choroba Leśniowskiego i Crohna jest pełnościennym zapaleniem, które może dotyczyć każdego odcinka przewodu pokarmowego – od jamy ustnej po odbyt. Podobnie jak we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, geneza tego nieswoistego zapalenia jelit nie jest w pełni poznana, jednakże komponenta autoagresji jest niemalże pewna. Zachorowalność jest zdecydowanie większa w krajach wysoko uprzemysłowionych.

Do cech odróżniających tę jednostkę chorobową od wyżej wymienionej, oprócz lokalizacji zmian, jest ich odcinkowość (części zapalnie zmienione są położone naprzemiennie ze zdrowymi). Cechą charakterystyczną dla choroby Leśniowskiego i Crohna jest stopniowe zajmowanie całej ściany jelita, co w konsekwencji może prowadzić do perforacji, przewężeń i przetok.

Objawy choroby Leśniowskiego-Crohna

Objawy tego rodzaju nieswoistego zapalenia jelit występują pod postacią symptomów ogólnych, jak gorączka, osłabienie czy zmniejszenie masy ciała. Objawy miejscowe, związane z przewodem pokarmowym, są uzależnione od lokalizacji zmian. U większości chorych dominują ból brzucha i biegunka.

W rozpoznaniu choroby również niezastąpione znaczenie ma endoskopia oraz badanie pobranych wycinków. Jednakże w tym przypadku badanie powinno obejmować cały przewód pokarmowy, co następuje przez połączenie kolonoskopii, gastroskopii i coraz częściej endoskopii kapsułkowej (to kapsułka z mikrokamerą, która po połknięciu rejestruje obrazy z całej długości przewodu pokarmowego).

W badaniach laboratoryjnych też występują wykładniki stanu zapalnego pod postacią wzrostu OB, CRP, leukocytozy czy umiarkowanej niedokrwistości. W porównaniu do wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, nie występują w tym przypadku przeciwciała przeciwjądrowe pANCA , lecz przeciwciała zwane ASCA.

Leczenie choroby Leśniowskiego-Crohna

Leczenie tego nieswoistego zapalenia jelit składa się z następujących elementów:

• zalecenia ogólne i żywieniowe, takie jak: zaprzestanie palenia, profilaktyka chorób infekcyjnych, unikanie stresu, uzupełnianie niedoborów żywieniowych związanych z upośledzonym wchłanianiem przez zapalnie zmienione jelito cienkie,
• leczenie farmakologiczne opierające się głównie o stosowanie glikokortykosteroidów,
• leczenie immunosupresyjne za pomocą takich leków, jak azatiopryna czy metotreksat. Obecnie coraz prężniej rozwija się leczenie przy pomocy tzw. leków biologicznych, czyli np. przeciwciał przeciwko czynnikom zapalnym. Z tym rodzajem leczenia wiąże się duże nadzieje,
• leczenie operacyjne – stosowane głównie w przypadku powikłań choroby w postaci zwężeń jelita, przetok, krwotoków, perforacji. Polega głównie na resekcji, czyli wycięciu zmienionych odcinków, co z powodu nawracania choroby w innych odcinkach przewodu pokarmowego mocno ogranicza „działanie skalpela”.

Nieswoiste zapalenia jelit wiążą się z zaburzeniami działania układu immunologicznego. Niestety, nie istnieją żadne szczepienia ochronne wzmacniające odporność, które mogłyby ustrzec przed tymi schorzeniami, a leczenie może następować dopiero po zdiagnozowaniu objawów charakterystycznych dla chorób autoimmunologicznych.