Ból fantomowy - przyczyny, objawy, leczenie bólu po amputacji
Ból fantomowy to nieprzyjemne zjawisko po amputacji, które charakteryzuje się odczuwaniem dolegliwości w obrębie nieistniejącej już części ciała. Objawy mogą dotyczyć nawet 80 procent chorych, mają negatywny wpływ na samopoczucie i codzienne funkcjonowanie. U części osób ból ustępuje samoistnie, w innych przypadkach wymaga specjalistycznego leczenia. Czym charakteryzuje się ból fantomowy?
1. Co to jest ból fantomowy?
Po amputacji kończyny mogą pojawić się trzy różne odczucia:
- ból fantomowy - ból w miejcu amputowanej części ciała, który utrzymuje się przez długi czas,
- odczucia fantomowe - bezbolesne doznania czuciowe, które tworzą iluzję, że nieobecna część ciała nie została usunięta (niewygoda, ciepło, zimno, swędzenie, ucisk),
- ból kikuta - ból w miejscu rany lub blizny po zabiegu.
Ból fantomowy to objawy odczuwane w części ciała usuniętej na skutek amputacji. Pacjenci skarżą się na dotkliwy ból, który przypomina pieczenie i rażenie prądem.
Może utrzymywać się przez kilka godzin, tygodni, miesięcy, a nawet lat, występować nieprzerwanie lub jedynie późnym wieczorem i nocą. Dolegliwości te znacznie obniżają komfort życia, mają również negatywny wpływ na stan psychiczny pacjenta.
2. Przyczyny bólu fantomowego
Ból fantomowy kojarzony jest z amputacją kończyny górnej lub dolnej, choć może pojawić się również w każdym innym miejscu. Rozpoznawano go u kobiet po zabiegu mastektomii i osób po resekcji odbytnicy.
Wśród czynników ryzyka wymienia się podeszły wiek, a także długotrwałę chorobę, która wywoływała silne dolegliwości. Ból fantomowy jest wynikiem utrwalonych połączeń nerwowych, choć może być też skutkiem naruszenia tkanek i zmian w strukturze ukrwienia, stanu zapalnego, niedopasowanej protezy, bolesnych blizn, zapalenia kości lub podrażnienia miejsca po amputacji.
3. Jak rozpoznać ból fantomowy?
Ból fantomowy może mieć zróżnicowany charakter, występować stale lub napadowo, na całej długości nieobecnej kończyny lub jedynie w jednym miejscu, na przykład w kolanie nogi po amputacji.
Dolegliwości bólowe można opisać jako piekące, palące, miażdżące i ściskające, choć niektóre osoby odczuwają kłucie, a nawet uczucie rażenia prądem. Ból fantomowy u około 40 proc. chorych ma bardzo silne natężenie, natomiast u 20 proc. umiarkowane.
Zwykle największa intensywność objawów ma miejsce wieczorem lub w środku nocy, ból może być wyzwalany poprzez dotknięcie kikuta, zmianę pogody, zdenerwowanie, kaszel, ciepło lub zimno, a nawet oddawanie stolca czy moczu. Zjawisko często współwystępuje z problemami ze snem, niepokojem, nadmiernym zmęczeniem i wzmożoną potliwością ciała.
4. Leczenie bólu fantomowego
Leczenie bólu fantomowego to wyzwanie dla lekarza, ponieważ nie istnieje jeden schemat postępowania i terapia musi być dostosowywana indywidualnie. Leczenie powinno być kompleksowe, stosuje się metody farmakologiczne, psychologiczne, fizjoterapeutyczne, a nawet chirurgiczne:
- mobilizacja blizny - masowanie i rozciąganie śladu po amputacji, by zmniejszyć ryzyko powstania bolesnych i twardych zrostów,
- farmakoterapia - leki przeciwbólowe, przeciwdepresyjne i preparaty znieczulające miejscowo,
- fizjoterapia - metoda TENS, ultradźwięki, zabiegi z zakresu ciepłolecznictwa, kąpiele wirowe, masaże, prądolecznictwo,
- psychoterapia - ułatwia pogodzenie się ze stratą, zmniejsza poczucie winy, lęk, apatię i stany depresyjne, a także umacnia poczucie, że amputacja nie zmniejsza samodzielności ani zdolności motorycznych,
- grupy wsparcia - niezwykle korzystny wpływ na psychikę pacjenta mają spotkania z osobami, które doświadczyły podobnych przeżyć i zmagają się z wieloma problemami.
W przypadku bólu fantomowego skuteczne okazują się również domowe sposoby, takie jak ciepłe okłady na szczycie kikuta połączone z delikatnym masażem, stosowanie maści ziołowych oraz dbanie o komfort cieplny kończyny po amputacji.
Bardzo dobre rezultaty przynosi terapia lustrzana, która polega na ustawieniu lustra w taki sposób, by pacjent widział odbicie zdrowej nogi lub ręki w miejscu tej nieobecnej. Ma to na celu przekonanie układu nerwowego, że przyczyna bólu zniknęła, a kończyna jest w pełni sprawna.
Podobny efekt można uzyskać za pomocą rozszerzonej rzeczywistości (AR), która za pomocą komputerowej symulacji pozwala patrzeć na rzeczywistość z nieistniejącymi elementami.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.