Badanie moczu - wskazania, wyniki, posiew moczu
Badanie moczu jest jednym z podstawowych badań laboratoryjnych, którego wyniki umożliwiają wykrycie wielu chorób. Mocz może zawierać setki różnych substancji, które są efektem końcowym procesu przemiany materii. Podwyższony bądź obniżony poziom niektórych z nich lub obecność nieprawidłowych substancji jest wskaźnikiem infekcji. Badanie moczu bardzo często przeprowadza się rutynowo, chociaż wskazaniem do jego wykonania są niepokojące objawy u pacjenta. Jest to badanie proste, nieinwazyjne, tanie i ogólnodostępne, jednak mimo swojej prostoty może dostarczyć istotnych informacji o naszym stanie zdrowia.
- 1. Badanie moczu
- 2. Wskazania do wykonania badania moczu
- 3. Charakterystyka badania moczu
- 4. Parametry moczu analizowanie podczas badania
- 4.1. Kolor moczu
- 4.2. Przejrzystość moczu
- 4.3. Zapach moczu
- 4.4. Ciężar właściwy moczu
- 4.5. pH moczu
- 4.6. Białko w moczu
- 4.7. Cukier w moczu
- 4.8. Ciała ketonowe w moczu
- 4.9. Bilirubina w moczu
- 4.10. Azotany w moczu
- 4.11. Czerwone krwinki w moczu
- 4.12. Białe krwinki w moczu
- 5. Posiew moczu
1. Badanie moczu
Badanie moczu jest jednym z najbardziej podstawowych, bezbolesnych i najczęściej wykonywanych badań laboratoryjnych. Badanie moczu obejmuje różne parametry które pozwalają na wykrycie nieprawidłowości w pracy przede wszystkim nerek ale także dróg moczowych i wątroby.
Badanie moczu jest bardzo przydatne w diagnostyce takich dolegliwości jak:
- choroby dróg moczowych - kiedy w moczu pojawiają się krwinki czerwone, białe czy białko. Ponadto często występuje ból w podbrzuszu a także parcie na mocz i gorączka,
- kamica nerkowa - kiedy to złogi lub kamienie powodują pojawianie się w moczu krwinek czerwonych czy też białka. Dodatkowymi objawami są silne bóle okolicy nerek a także wymioty, wskazujące na konieczność wykonania badania moczu,
- cukrzycy,
- chorób nadnerczy,
- żółtaczki.
Badanie moczu bardzo często przeprowadza się rutynowo, chociaż wskazaniem do jego wykonania są niepokojące objawy. Lekarz może zlecić badanie moczu, jeśli podejrzewa u pacjenta nowotwór dróg moczowych, cukrzycę, chorobę wątroby, kłębuszkowe zapalenie nerek czy śródmiąższowe zapalenie nerek.
Zanim pacjent uzyska wynik badania moczu, laborant ocenia pewne parametry fizyczne moczu. Oceniane są m.in.:
- barwa moczu,
- ciężar właściwy,
- zapach moczu,
- pH,
- przejrzystość,
- objętość moczu.
Zadaniem laboranta jest zweryfikowanie czy w moczu występują białka, cukry czy ciała ketonowe.
2. Wskazania do wykonania badania moczu
Badanie moczu wykonuje się w ramach rutynowych badań lekarskich lub w przypadku podejrzenia zakażeń układu moczowego, o których świadczą takie objawy, jak:
- ból brzucha, zwłaszcza w okolicy podbrzusza,
- uczucie pieczenia lub bólu podczas oddawania moczu,
- częste oddawanie moczu,
- uczucie parcia na mocz,
- uczucie niepełnego oddania moczu,
- nykturia, czyli konieczność wstawania w nocy do toalety,
- trudności w oddawaniu moczu,
- gorączka,
- zmieniony kolor moczu.
Badanie moczu powinno się regularnie przeprowadzać u osób cierpiących na cukrzycę, kamicę moczową, niektóre choroby nerek i wątroby oraz nawracające zakażenia układu moczowego. Również podczas ciąży rutynowo powinno zostać wykonane badanie ogólne moczu.
3. Charakterystyka badania moczu
Aby przeprowadzić badanie moczu, konieczne jest pobranie jego próbki. W tym celu należy zaopatrzyć się w specjalny pojemnik, dostępny w aptece i laboratorium. Nigdy nie należy zbierać moczu do innych naczyń i pojemników, gdyż może to wypaczyć wyniki badania. Kubek powinno się otworzyć dopiero tuż przed pobraniem, a wieczka nie należy kłaść spodem do dołu, gdyż prowadzi to do zanieczyszczenia próbki. Przed badaniem moczu myjemy ręce.
Przed oddaniem moczu konieczne jest dokładne umycie okolic cewki moczowej i narządów płciowych – w tym celu używamy ciepłej wody z mydłem. Kobiety powinny rozszerzyć wargi sromowe jedna ręką, a drugą przemyć okolicę pochwy i ujścia cewki moczowej wacikiem, od przodu do tyłu, tak aby nie zabrudzić ujścia cewki bakteriami z odbytu. Mężczyźni powinni odprowadzić napletek i przemyć żołądź prącia wacikiem. Czynność ta jest obowiązkowa, jej niewykonanie może zaburzyć wyniki badania moczu, co w efekcie może poskutkować niepotrzebnym włączeniem leków.
Do badania moczu pobieramy środkowy strumień moczu. To znaczy, że mikcję należy rozpocząć do muszli klozetowej, po czym po kilku sekundach pod nieprzerwany strumień ustawia się pojemnik i napełnia go do poziomu około 50 ml. Po czym pozostałą część moczu oddaje się ponownie do muszli klozetowej. Należy zwrócić szczególną ostrożność, aby do pojemnika z pobraną próbką nie dostały się fragmenty papieru toaletowego, włosy łonowe, kał, krew menstruacyjna ani inne substancje. Po pobraniu próbki zamyka się pojemnik i w jak najkrótszym czasie dostarcza go do laboratorium analitycznego.
Generalnie podczas miesiączki pobieranie próbek moczu jest odradzane, gdyż wynik badania może zostać zafałszowany. Badanie moczu nie jest związane z żadnymi powikłaniami. Po wypełnieniu pojemnika, należy go szczelnie zamknąć i w ciągu dwóch godzin dostarczyć do laboratorium bakteriologicznego. Jest to bardzo ważne, bowiem jeżeli przez dłuższy czas mocz będzie znajdować się w temperaturze pokojowej, bakterie w nim zawarte mogą się namnożyć, a tym samym sprawić, że wyniki badania nie będą wiarygodne.
W przypadku, gdy tak szybkie dostarczenie próbki moczu do laboratorium nie jest możliwe, pojemnik można przechowywać do kilkunastu godzin w temperaturze około czterech stopni Celsjusza.
Niekiedy konieczne jest przeprowadzenie badania moczu wydzielanego przez nerki w danej chwili. W tym celu pęcherz opróżnia się do toalety, a następnie w przeciągu 30-40 minut wypija duże ilości płynów.
Warto również zwrócić uwagę na ilość wydalanego dobowo moczu. Prawidłowo ilość powinna mieścić się w zakresie 900-1800 ml na dobę. Zarówno zmniejszenie, jak i zwiększenie objętości oddawanego moczu jest stanem niepokojącym i wymaga konsultacji lekarskiej. Do pomiaru ilości wydalanego moczu służą specjalne słoje z naniesioną miarką. Niekiedy konieczne jest również wprowadzenie cewnika do pęcherza moczowego celem wykonania dokładnego pomiaru. W przypadku gdy ilość wydalanego moczu się zmniejsza, mówimy o skąpomoczu lub bezmoczu. Aby usunąć z organizmu zbędne toksyny, konieczne jest wydalenie około 400 ml moczu na dobę.
Gdy ilość oddawanego moczu wzrasta, mamy do czynienia z wielomoczem stan ten może świadczyć o poważnych schorzeniach, nieleczony może prowadzić do groźnych powikłań. Na ilość oddawanego moczu ma wpływ wiele czynników, między innymi oprócz wydolności nerek istotne jest, ile zostało w danym okresie przyjętych płynów, czy jest obecna gorączka, biegunka, wymioty. Również podczas upalnych dni letnich, kiedy dochodzi do znacznej utraty wody przez skórę, może dochodzić do zmniejszenia diurezy.
4. Parametry moczu analizowanie podczas badania
Mocz w znacznej większości (ponad 90%) składa się z wody. Pozostałe jego składowe to mocznik, sole mineralne i barwniki żółciowe. Podczas badania moczu sprawdza się szereg parametrów - ocenia się cechy fizyczne, biochemiczne oraz morfologiczne moczu.
4.1. Kolor moczu
W czasie badania moczu sprawdza się kolor moczu – powinien być słomkowy. Prawidłowa barwa moczu mieści się w przedziale od moczu przezroczystego do ciemnożółtego. Duży wpływ na nią ma zagęszczenie moczu – jasny mocz jest rozcieńczony, a ciemny mocz– zagęszczony. Na intensywność zabarwienia wpływa ilość przyjętych płynów - gdy jest ich dużo, mocz jest bardziej przeźroczysty, i odwrotnie gdy ilość przyjętych płynów jest mała, zabarwienie moczu jest bardziej intensywne. Jasna barwa moczu wskazuje na nieprawidłową pracę nerek zaś ciemna może być oznaką odwodnienia.
Na zabarwienie wpłynąć mogą również spożyte produkty (jeżyny, buraki, niektóre leki – na przykład witaminy z grupy B). Czerwona barwa może także sugerować obecność krwi w moczu, co zawsze wymaga konsultacji z lekarzem.
4.2. Przejrzystość moczu
W badaniu moczu ocenia się też przejrzystość moczu – ten parametr ocenia, czy mocz jest przejrzysty, czy mętny. Prawidłowy mocz jest przejrzysty, jednak może się to zmienić pod wpływem pewnych czynników. Najczęściej zmętnienie w badaniu moczu jest powodowane przez:
- obecność białych krwinek w dużych ilościach (tak zwany ropomocz),
- zakażenie pałeczką ropy błękitnej,
- zakażenia wirusowe lub grzybicze,
- zakażenia chlamydią,
- obecność kryształów,
- duże ilości śluzu czy nabłonków,
- obecność krwi,
- obecność spermy.
4.3. Zapach moczu
Badanie moczu obejmuje też zapach moczu – prawidłowy jest lekko orzeźwiający. Przy różnych chorobach może się on zmienić. Nieprzyjemny, cuchnący zapach może wskazywać na zakażenie bakteriami E. coli, a słodki lub owocowy – na cukrzycę. Również zażywane leki mogą wpłynąć na zapach moczu, podobnie jak niektóre produkty spożywcze, na przykład szparagi.
4.4. Ciężar właściwy moczu
Ciężar właściwy moczu, to kolejny parametr oceniany w badaniu moczu. Prawidłowo wynosi od 1005 do 1035. Im cięższe substancje są rozpuszczone w moczu, tym wyższy ciężar właściwy moczu – do sytuacji takiej dochodzi na przykład w zdekompensowanej cukrzycy, gdzie cukier przedostaje się do moczu. Innymi składnikami, które mogą wpłynąć na wynik są białko oraz mannitol. Natomiast gdy wynik jest zbyt niski, może wskazywać to na choroby miąższu nerek czy moczówkę prostą.
W stanach zbytniego nawodnienia organizmu obserwuje się rozrzedzenie moczu i jego mniejszy ciężar w badaniu moczu. Z kolei w sytuacjach kiedy występuje odwodnienie (np. na skutek wymiotów) mocz jest zagęszczony a jego ciężar jest większy.
4.5. pH moczu
Badanie moczu sprawdza też pH moczu – oznacza kwasowość lub zasadowość moczu. W przypadku pH 7 mówimy o obojętnym, poniżej tej wartości mocz jest kwaśny, powyżej zasadowy. Odczyn pH określa zawartość jonów wodorowych w moczu. Prawidłowa wartość pH mieści się w przedziale od 4,5 do 8,0. Duży wpływ na ten parametr moczu mają przyjmowane produkty spożywcze, leki, ale również niektóre schorzenia. Nieprawidłowe pH może wpływać na tworzenie się kamieni nerkowych.
Nieprawidłowości w wartościach pH w badaniu moczu mogą wystąpić u pacjentów dotkniętych poważnymi chorobami płuc, odwodnieniem, cukrzycą. Nieprawidłowości w pH mogą wystąpić także u pacjentów spożywających duże ilości alkoholu. Wysoki poziom pH w badaniu moczu obserwuje się gdy pojawiają się wymioty, astma a także w chorobach nerek i zakażeniach dróg moczowych.
4.6. Białko w moczu
Białko w moczu – u zdrowej osoby nie wykrywa się go. Jego obecność podczas badania moczu może być wynikiem gorączki, czy forsownego wysiłku i niektórych chorób, w szczególności niewydolności serca, chorób miąższowych nerek.
Niektóre nowotwory wydzielają specyficzne białka, które mogą być wydzielane z moczem (na przykład w przebiegu szpiczaka mnogiego). Białko w moczu wykrywane jest niejednokrotnie u kobiet ciężarnych (w stanach przedrzucawkowych).
4.7. Cukier w moczu
Cukier w moczu – prawidłowo badanie moczu nie powinno go wykazać. U osób zdrowych glukoza jest resorbowana z kanalików nerkowych. Niewielkie ilości tego cukru są dozwolone u kobiet w ciąży. W pozostałych przypadkach obecność cukru w badaniu moczu wskazuje na choroby takie jak: zdekompensowana cukrzyca, schorzenia nerek, choroby mózgu.
4.8. Ciała ketonowe w moczu
Ciała ketonowe w moczu – jest to kolejna substancja, której nie powinno być u osób zdrowych. Ich obecność podczas badania moczu oznacza, że organizm wykorzystuje tłuszcz jako źródło energii. Dzieje się tak przy głodzeniu się, stosowaniu diety z niską zawartością cukrów lub skrobi, a także w wyniku uporczywych wymiotów, odwodnienia. Duże ilości ciał ketonowych świadczą o stanie zwanym kwasicą ketonową. Ponadto, obecność ciał ketonowych w moczu może sygnalizować zatrucie alkoholem izopropanolowym.
4.9. Bilirubina w moczu
Bilirubina jest końcowym produktem przemiany hemu (barwnik krwi) uwolnionego w procesie niszczenia czerwonych ciałek krwi. We krwi bilirubina występuje głównie w połączeniu z albuminą i w tej postaci nie przesącza się przez kłębki nerkowe. Bilirubina w moczu może świadczyć o hemolizie, zapaleniu wątroby, żółtaczce mechanicznej.
Urobilinogen powstaje z bilirubiny w jelicie. Może znajdować się w moczu u osób zdrowych w ilości poniżej 1 mg/dobę. Nieprawidłowe wartości wykazane w badaniu moczu mogą świadczyć o żółtaczce mechanicznej, miąższowej, wirusowym zapaleniu wątroby lub marskości wątroby.
4.10. Azotany w moczu
Azotany w moczu występują, jeśli w moczu znajdują się bakterie posiadające zdolności redukcyjne (np. E. coli lub inne bakterie Gram-ujemne), zatem ich obecność w badaniu moczu może świadczyć o zakażeniu dróg moczowych.
Mocz poddawany jest również ocenie mikroskopowej jest to badanie osadu moczu, w tym celu preparat jest odwirowywany. Badanie mikroskopowe osadu moczu ocenia się z preparatu 20-krotnie zagęszczonego moczu. W pierwszej kolejności preparat oglądany jest pod mniejszym powiększeniem, a następnie pod większym. W tym badaniu moczu ocenia się wszystkie składniki morfotyczne obecne w moczu – czyli nabłonki, ciałka krwi, składniki mineralne, obecność bakterii, grzybów, pasożytów oraz śluzu.
4.11. Czerwone krwinki w moczu
Czerwone krwinki w moczu (erytrocyty) – prawidłowo w osadzie może znajdować się 3-5 krwinek czerwonych w polu widzenia. Większa ich liczba wykryta podczas badania moczu wskazuje na nieprawidłowości w obrębie układu wydalniczego: stan zapalny, choroby, uszkodzenie nerek, moczowodów lub pęcherza moczowego. Mogą pojawiać się również w przypadku kamicy, szczególnie podczas napadu kolki nerkowej.
Również niektóre leki przeciwkrzepliwe (szczególnie stosowanie heparyn lub pochodnych kumaryny) może doprowadzać do zwiększenia liczby erytrocytów w moczu konieczna jest wówczas modyfikacja terapii. Gdy ilość krwinek podczas badania moczu jest zwiększona, ale nie widać zmian w zabarwieniu moczu, mówimy o krwinkomoczu. Jeżeli widoczna jest zmiana zabarwienia moczu (różowy lub nawet czerwony), mówimy o krwiomoczu.
4.12. Białe krwinki w moczu
Białe krwinki w moczu (leukocyty) – prawidłowo w osadzie może znajdować się 3-5 krwinek białych w polu widzenia. Zwiększona ich liczba wykazana podczas badania moczu najczęściej świadczy o infekcji, może się jednak pojawiać w chorobach nerek czy podczas stosowania niektórych leków. Gdy zwiększona ilość białych ciałek nie ma swojego odbicia w wyglądzie moczu, mówimy o leukocyturii, natomiast gdy zwiększona liczba limfocytów powoduje zmianę wyglądu moczu, mówimy o ropomoczu.
Nabłonki płaskie, wałeczki i kryształy mogą w małej ilości występować w prawidłowym wyniku badania ogólnego moczu. Większa ich ilość wskazuje na obecność rozwijającej się choroby.
5. Posiew moczu
Posiew moczu – pozwala stwierdzić ewentualną obecność bakterii. Badanie bakteriologiczne polega na posianiu próbki moczu w celu hodowli bakterii, które mogą się znajdować w preparacie. Po dostarczeniu preparatu do laboratorium daje się go na specjalną płytkę z pożywką dla bakterii, dzięki której się namnażają i tworzą kolonie. Posiew moczu trwa kilka dni. Najczęściej spotykanymi rodzajami bakterii są Escherichia coli, Proteus, Klebsiella, enterokoki.
Posiew moczu jest badaniem moczu bardzo przydatnym, gdyż nie tylko określa rodzaj ewentualnego patogenu wywołującego infekcję, ale również ich wrażliwość na stosowane preparaty antybiotykowe. Wynik badania zawiera nazwę bakterii, informacje o jej stężeniu w mililitrze moczu i o wrażliwości na pewne rodzaje antybiotyków. Pozwala to na dobranie terapii celowanej, czyli dobraniu antybiotyku, na który dana bakteria jest wrażliwa, co umożliwia wyleczenie choroby.
Badanie moczu, jakim jest posiew moczu, wykonuje się w przypadku stwierdzenia nieprawidłowych wyników badania ogólnego moczu. Jeśli wskazują one na zakażenie układu moczowego, a u pacjenta występują także inne objawy z nim związane, przeprowadzenie posiewu moczu jest konieczne w celu podjęcia decyzji o dalszym leczeniu.
Objawy, które wskazują na zakażenie układu moczowego:
- trudności z oddawaniem moczu;
- uczucie bolesnego parcia na pęcherz;
- bardzo częste oddawanie moczu;
- uczucie niecałkowitego oddania moczu po opróżnieniu pęcherza;
- krwiomocz.
Dopuszczalną granicą obecności bakterii w moczu jest tysiąc bakterii na jeden mililitr moczu. Jeżeli badanie moczu wykaże, że jest ich więcej niż dziesięć tysięcy, należy poddać się kolejnym badaniom, które wykażą powód ich występowania. Przy liczbie drobnoustrojów, która przekracza sto tysięcy, infekcja wymaga niezwłocznego leczenia. W przypadku podejrzenia infekcji grzybiczej lub spowodowanej przez prątki gruźlicy, konieczne jest podczas posiewu moczu zastosowanie innego rodzaju podłoża.
Badanie moczu to prosty sposób na wykrycie infekcji dróg moczowych. Niekiedy pomagają również wykryć inne schorzenia, w tym choroby nowotworowe.
Innym rodzajem badania moczu jest dobowa zbiórka moczu. W niektórych przypadkach konieczne jest również pobranie moczu poprzez założony cewnik do pęcherza moczowego.
Interpretacja badania moczu jest zadaniem lekarza. Poszczególne laboratoria analityczne obierają różne wartości jako normy, z tego względu na wynikach badania zazwyczaj podawane są wartości referencyjne. Wyniki badania moczu zaburzyć mogą przyjmowane leki, w szczególności witamina C stosowana razem z antybiotykami.
W efekcie dochodzi do podwyższenia poziomu cukru, ciał ketonowych, białka i zwiększenia ilości tworzących się kryształów, co może błędnie wskazywać na chorobę. O wszelkich przyjmowanych lekach należy poinformować osobę przeprowadzającą badanie.
Wpływ na wynik badania moczu może mieć również intensywny wysiłek fizyczny poprzedzający oddanie próbki moczu, ilość wypitych płynów, spożywana przez nas dieta. Z tego powodu najlepiej, aby interpretacja wyniku badania moczu była wykonywana przez lekarza, który ma również możliwość zbadania chorego i dokładnego zebrania wywiadu. Ważne jest również odpowiednie pobranie próbki oraz jak najszybsze dostarczenie jej do laboratorium.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.