Trwa ładowanie...

Ciała ketonowe w moczu

Ciała ketonowe w moczu
Ciała ketonowe w moczu (Zdjęcie próbki moczu w laboratorium / Shutterstock)

Ciała ketonowe to związki chemiczne stanowiące pośredni metabolit tłuszczów. Obecne w moczu oznaczają, że organizm zużywa tłuszcz do produkowania energii, zamiast wykorzystywać do tego celu glukozę. Przyczyną takiego stanu jest niedobór insuliny koniecznej do procesu przemiany glukozy w energię. Podwyższony poziom tych związków chemicznych najczęściej notuje się u osób cierpiących na cukrzycę typu 1, u których chorobowy proces autoimmunologiczny prowadzi do niszczenia produkujących insulinę komórek beta wysp trzustkowych.

spis treści

1. Przyczyny obecności glukozy w moczu

Prawidłowo w moczu nie powinno się wykrywać glukozy. Wynika to z mechanizmu produkcji moczu przez nerki. W początkowej fazie przez kłębuszek nerkowy (podstawowa struktura, budująca nerki) zostaje przefiltrowana krew. Powstaje tzw. mocz pierwotny, który przedostaje się do dalszej części kłębuszka – kanalika (cewki) pierwszego rzędu. Mocz pierwotny ma prawie taki sam skład jak surowica krwi (jedynie białek ma znacznie mniej). Poziom glukozy w tym przesączu jest identyczny jak we krwi.

Obecność ciał ketonowych w moczu, zwłaszcza u chorych z cukrzycą, zawsze powinna być powodem zgłoszenia się do lekarza, gdyż może być objawem ciężkich powikłań cukrzycy. Ciała ketonowe mogą również pojawić się w moczu w następstwie głodzenia.

Zobacz film: "Badanie moczu na ciała ketonowe"

Ponieważ glukoza to podstawowe źródło energii dla każdej komórki w naszym ciele, organizm nie może sobie pozwolić na jej utratę. W kanaliku cała glukoza, jaka się do niego dostała z moczem pierwotnym, powinna zostać wchłonięta z powrotem. Po resorpcji ponownie dostaje się do krwiobiegu, skąd przedostaje się do komórek. W przypadku przedłużającego się, wyczerpującego wysiłku fizycznego lub niedoboru pokarmu - np. w trakcie głodzenia albo stosowania drakońskich diet organizm korzysta ze źródła energii jakim są wolne kwasy tłuszczowe. Związki te zbudowane są z długich łańcuchów, które podobnie jak cząsteczki glukozy rozdrabniane są na krótkie, dwuwęglowe cząsteczki i następnie spalane. W wypadku przedłużającego się korzystania z tego źródła energii cząsteczki te "zapychają" swoje szlaki metaboliczne i gromadzą się. Gdy ich stężenie rośnie wykazują tendencję do łączenia się w cząsteczki zawierające 4 atomy węgla - tak powstaje najprostszy przedstawiciel ciał ketonowych - kwas acetyloocotwy. Jako, że spalanie kwasów tłuszczowych ma miejsce w wątrobie, również ketogeneza (powstawanie ciał ketonowych) odbywa się w tym narządzie. Pozostałe dwie cząsteczki powstają z kwasu acetyloocotowego, przy czym co ciekawe, kwas beta-hydroksymasłowy może zostać wykorzystany przez niektóre tkanki jako źródło energii.

Jednak kanaliki nerkowe mają pewną granicę wydolności przy wchłanianiu zwrotnym glukozy. Są w stanie wychwycić cały cukier, jeżeli jego stężenie nie przekracza 180 mg/dl (10mmol/l). Jest to tak zwany próg nerkowy dla resorpcji glukozy. Gdy we krwi (a więc i w moczu pierwotnym) ilość cukru przekracza powyższe wartości, kanaliki nerkowe nie nadążają z jej wchłanianiem i pozostała ilość glukozy przedostaje się do moczu ostatecznego (czyli tego, jaki wydalamy przez cewkę moczową). Wynika z tego, że glukozę w moczu wykrywa się, gdy jej stężenie w surowicy przekracza próg nerkowy, czyli 180mg/dl. Najczęściej taka sytuacja ma miejsce w cukrzycy. U pacjentów chorych na cukrzycę dochodzi do podwyższenia się poziomu glukozy we krwi, co jest skutkiem niedoboru (cukrzyca typu 2 lub braku (cukrzyca typu 1) insuliny. Jako, że u pacjentów z cukrzycą typu 2 niedobór insuliny jest "względny", tzn. jest ona produkowana, ale w zbyt małej ilości, rozkład kwasów tłuszczowych i ketogeneza nie są tak nasilone jak u pacjentów z całkowitym brakiem insuliny (cukrzyca typu 1). U takich pacjentów gdy nasilone powstawanie ciał ketonowych prowadzi do zakwaszenia organizmu (obniżenia pH). Obniżenie pH jest znacznym rozchwianiem równowagi metabolicznej i chociaż organizm posiada mechanizmy mające na celu jego wyrównanie, duża ilość ciał ketonowych wywołuje najpierw osłabienie, potem śpiączkę i utratę przytomności, a w niektórych przypadkach śmierć.

To musisz wiedzieć

Znacznie rzadziej glikozuria (wydalanie glukozy z moczem) ma miejsce przy prawidłowym poziomie cukru we krwi. Dzieje się tak, gdy dochodzi do uszkodzenia cewek nerkowych i powikłań nerkowych w cukrzycy. Chore kanaliki nie resorbują glukozy, która przedostaje się do moczu ostatecznego. Przyczyną są tzw. tubulopatie – dziedziczne choroby kanalików nerkowych. Z moczem traci się od kilku do kilkunastu gramów glukozy dziennie. W surowicy natomiast jej stężenie jest prawidłowe lub obniżone.

Obecność glukozy w moczu prowadzi do zwiększonego wydalania wody i niektórych elektrolitów. Poza tym, mocz ma większy ciężar właściwy (z powodu glukozy). Tylko w przypadku izolowanej glikozurii w chorobach cewek nerkowych nie stwierdza się żadnych dodatkowych zaburzeń.

Inne przyczyny obecności ciał ketonowych w moczu to:

  • anoreksja,
  • nieprawidłowa dieta,
  • zaburzenia metaboliczne,
  • choroby o ostrym przebiegu,
  • oparzenia,
  • gorączka,
  • nadczynność tarczycy,
  • karmienie piersią,
  • ciąża,
  • przebyta operacja,
  • częste wymioty.
Badanie moczu na glukozę
Badanie moczu na glukozę

Badanie ogólne moczu na obecność glukozy wykonywane jest metodami półilościowymi, jak np. domowe testy

zobacz galerię

2. Wskazania do badania ciał ketonowych w moczu

Obecnie badanie wydalania glukozy z moczem straciło na znaczeniu. Nie ma już specjalnych wskazań do jego wykonywania. Kiedyś stanowiło podstawę do oceny wyrównania cukrzycy. Cukrzycy kilka razy na dobę badali mocz za pomocą testów paskowych w celu wykrycia glukozy. W chwili obecnej kryteria wyrównania cukrzycy zostały zaostrzone. W żadnym wypadku poziom glukozy we krwi nie powinien przekraczać 180mg/dl. Dlatego badanie poziomu glukozy we krwi jest mało przydatne. Obecnie samokontrola cukrzycy prowadzona jest za pomocą glukometrów, badających stężenie glukozy we krwi.

ROZWIĄŻ TESTY I SPRAWDŹ:

Dlatego badanie na obecność glukozy w moczu wykonuje się właściwie tylko przy okazji badania ogólnego moczu. Przy przypadkowym wykryciu glikozurii rozszerza się diagnostykę. Kolejnym elementem jest badanie stężenia glukozy w surowicy i czynne poszukiwanie cukrzycy.

Badanie ciał ketonowych w moczu zleca lekarz bazujący na takich objawach, jak:

  • poziom glukozy we krwi powyżej 300 mg/dl,
  • nudności, wymioty i ból brzucha,
  • objawy wskazujące na grypę lub przeziębienie,
  • chroniczne zmęczenie,
  • suchość w ustach i ciągłe pragnienie,
  • zaczerwienienie skóry,
  • trudności z oddychaniem,
  • owocowy zapach z ust,
  • uczucie zagubienia.

Objawy te mogą wskazywać na spalanie tłuszczów zamiast cukru, a co za tym idzie na obecność ciał ketonowych w moczu i we krwi. Jeśli lekarz zleci badanie moczu, konieczne może być zastosowanie odpowiedniej diety oraz odstawienie wszelkich dotychczas stosowanych leków, które mogą zniekształcić wyniki badania. Wpływ na poziom ciał ketonowych mają również hormony, w tym glukagon, epinefryna oraz hormon wzrostu. Mogą one sprawiać, że kwasy tłuszczowe uwalniane są z tkanki tłuszczowej do krwiobiegu. Wzrost poziomu tych hormonów notuje się podczas głodówki, przy niekontrolowanej cukrzycy oraz wielu innych chorobach i dolegliwościach.

3. Badanie ciał ketonowych w moczu

Pomiaru poziomu ciał ketonowych w moczu dokonuje się w laboratorium analitycznym na podstawie przedstawionej przez pacjenta próbki moczu. Osoba badana musi się zaopatrzyć w specjalny wyjałowiony pojemnik na mocz do badań. Nie należy go otwierać aż do momentu pobierania próbki. Przed tym należy dokładnie umyć okolice narządów płciowych wodą z mydłem. Oddawanie moczu należy rozpocząć do muszli klozetowej, a dopiero po chwili pod strumień moczu podstawia się pojemnik. Następnie należy szczelnie zamknąć pojemnik i jak najszybciej dostarczyć go do laboratorium. Tam osoba przeprowadzająca zanurzy w próbce specjalny pasek pokryty substancją wchodzącą w reakcje z ciałami ketonowymi. Jeśli pasek zmieni kolor, oznacza to obecność ciał ketonowych w moczu.

Prawidłowy wynik badania jest negatywny – brak ciał ketonowych w moczu. Poziom ciał ketonowych dzieli się na trzy kategorie:

  • niski:
  • średni: 20-40 mg/dl,
  • wysoki: > 40 mg/dl.

Śladowe lub niewielkie ilości ketonów w moczu mogą oznaczać, iż rozpoczęło się gromadzenie tych związków chemicznych w organizmie. Badanie należy powtórzyć po kilku godzinach. Niebezpieczne są średnie i duże ilości ciał ketonowych w moczu, gdyż mogą doprowadzić do zaburzenia równowagi chemicznej krwi i zatruć organizm. Wysoki poziom glukozy we krwi w połączeniu z wysokim poziomem ketonów może wskazywać na źle kontrolowaną cukrzycę.

PYTANIA I ODPOWIEDZI EKSPERTÓW NA TEN TEMAT

Zobacz interpretacje rożnych wyników tego badania:

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze