Ciała ketonowe w moczu
Ciała ketonowe to związki chemiczne stanowiące pośredni metabolit tłuszczów. Obecne w moczu oznaczają, że organizm zużywa tłuszcz do produkowania energii, zamiast wykorzystywać do tego celu glukozę. Przyczyną takiego stanu jest niedobór insuliny koniecznej do procesu przemiany glukozy w energię. Podwyższony poziom tych związków chemicznych najczęściej notuje się u osób cierpiących na cukrzycę typu 1, u których chorobowy proces autoimmunologiczny prowadzi do niszczenia produkujących insulinę komórek beta wysp trzustkowych.
1. Przyczyny obecności glukozy w moczu
Prawidłowo w moczu nie powinno się wykrywać glukozy. Wynika to z mechanizmu produkcji moczu przez nerki. W początkowej fazie przez kłębuszek nerkowy (podstawowa struktura, budująca nerki) zostaje przefiltrowana krew. Powstaje tzw. mocz pierwotny, który przedostaje się do dalszej części kłębuszka – kanalika (cewki) pierwszego rzędu. Mocz pierwotny ma prawie taki sam skład jak surowica krwi (jedynie białek ma znacznie mniej). Poziom glukozy w tym przesączu jest identyczny jak we krwi.
Obecność ciał ketonowych w moczu, zwłaszcza u chorych z cukrzycą, zawsze powinna być powodem zgłoszenia się do lekarza, gdyż może być objawem ciężkich powikłań cukrzycy. Ciała ketonowe mogą również pojawić się w moczu w następstwie głodzenia.
Ponieważ glukoza to podstawowe źródło energii dla każdej komórki w naszym ciele, organizm nie może sobie pozwolić na jej utratę. W kanaliku cała glukoza, jaka się do niego dostała z moczem pierwotnym, powinna zostać wchłonięta z powrotem. Po resorpcji ponownie dostaje się do krwiobiegu, skąd przedostaje się do komórek. W przypadku przedłużającego się, wyczerpującego wysiłku fizycznego lub niedoboru pokarmu - np. w trakcie głodzenia albo stosowania drakońskich diet organizm korzysta ze źródła energii jakim są wolne kwasy tłuszczowe. Związki te zbudowane są z długich łańcuchów, które podobnie jak cząsteczki glukozy rozdrabniane są na krótkie, dwuwęglowe cząsteczki i następnie spalane. W wypadku przedłużającego się korzystania z tego źródła energii cząsteczki te "zapychają" swoje szlaki metaboliczne i gromadzą się. Gdy ich stężenie rośnie wykazują tendencję do łączenia się w cząsteczki zawierające 4 atomy węgla - tak powstaje najprostszy przedstawiciel ciał ketonowych - kwas acetyloocotwy. Jako, że spalanie kwasów tłuszczowych ma miejsce w wątrobie, również ketogeneza (powstawanie ciał ketonowych) odbywa się w tym narządzie. Pozostałe dwie cząsteczki powstają z kwasu acetyloocotowego, przy czym co ciekawe, kwas beta-hydroksymasłowy może zostać wykorzystany przez niektóre tkanki jako źródło energii.
Jednak kanaliki nerkowe mają pewną granicę wydolności przy wchłanianiu zwrotnym glukozy. Są w stanie wychwycić cały cukier, jeżeli jego stężenie nie przekracza 180 mg/dl (10mmol/l). Jest to tak zwany próg nerkowy dla resorpcji glukozy. Gdy we krwi (a więc i w moczu pierwotnym) ilość cukru przekracza powyższe wartości, kanaliki nerkowe nie nadążają z jej wchłanianiem i pozostała ilość glukozy przedostaje się do moczu ostatecznego (czyli tego, jaki wydalamy przez cewkę moczową). Wynika z tego, że glukozę w moczu wykrywa się, gdy jej stężenie w surowicy przekracza próg nerkowy, czyli 180mg/dl. Najczęściej taka sytuacja ma miejsce w cukrzycy. U pacjentów chorych na cukrzycę dochodzi do podwyższenia się poziomu glukozy we krwi, co jest skutkiem niedoboru (cukrzyca typu 2 lub braku (cukrzyca typu 1) insuliny. Jako, że u pacjentów z cukrzycą typu 2 niedobór insuliny jest "względny", tzn. jest ona produkowana, ale w zbyt małej ilości, rozkład kwasów tłuszczowych i ketogeneza nie są tak nasilone jak u pacjentów z całkowitym brakiem insuliny (cukrzyca typu 1). U takich pacjentów gdy nasilone powstawanie ciał ketonowych prowadzi do zakwaszenia organizmu (obniżenia pH). Obniżenie pH jest znacznym rozchwianiem równowagi metabolicznej i chociaż organizm posiada mechanizmy mające na celu jego wyrównanie, duża ilość ciał ketonowych wywołuje najpierw osłabienie, potem śpiączkę i utratę przytomności, a w niektórych przypadkach śmierć.
To musisz wiedzieć
- Obecność ciał ketonowych w moczu zwykle oznacza cukrzycę typu 1.
- Ciała ketonowe pojawiają się w moczu także przy zaburzeniach odżywiania lub diecie ubogiej w węglowodany.
- Badanie ciał ketonowych w moczu wykonuje się przy częstych nudnościach, wymiotach.
Znacznie rzadziej glikozuria (wydalanie glukozy z moczem) ma miejsce przy prawidłowym poziomie cukru we krwi. Dzieje się tak, gdy dochodzi do uszkodzenia cewek nerkowych i powikłań nerkowych w cukrzycy. Chore kanaliki nie resorbują glukozy, która przedostaje się do moczu ostatecznego. Przyczyną są tzw. tubulopatie – dziedziczne choroby kanalików nerkowych. Z moczem traci się od kilku do kilkunastu gramów glukozy dziennie. W surowicy natomiast jej stężenie jest prawidłowe lub obniżone.
Obecność glukozy w moczu prowadzi do zwiększonego wydalania wody i niektórych elektrolitów. Poza tym, mocz ma większy ciężar właściwy (z powodu glukozy). Tylko w przypadku izolowanej glikozurii w chorobach cewek nerkowych nie stwierdza się żadnych dodatkowych zaburzeń.
Inne przyczyny obecności ciał ketonowych w moczu to:
- anoreksja,
- nieprawidłowa dieta,
- zaburzenia metaboliczne,
- choroby o ostrym przebiegu,
- oparzenia,
- gorączka,
- nadczynność tarczycy,
- karmienie piersią,
- ciąża,
- przebyta operacja,
- częste wymioty.
2. Wskazania do badania ciał ketonowych w moczu
Obecnie badanie wydalania glukozy z moczem straciło na znaczeniu. Nie ma już specjalnych wskazań do jego wykonywania. Kiedyś stanowiło podstawę do oceny wyrównania cukrzycy. Cukrzycy kilka razy na dobę badali mocz za pomocą testów paskowych w celu wykrycia glukozy. W chwili obecnej kryteria wyrównania cukrzycy zostały zaostrzone. W żadnym wypadku poziom glukozy we krwi nie powinien przekraczać 180mg/dl. Dlatego badanie poziomu glukozy we krwi jest mało przydatne. Obecnie samokontrola cukrzycy prowadzona jest za pomocą glukometrów, badających stężenie glukozy we krwi.
ROZWIĄŻ TESTY I SPRAWDŹ:
Dlatego badanie na obecność glukozy w moczu wykonuje się właściwie tylko przy okazji badania ogólnego moczu. Przy przypadkowym wykryciu glikozurii rozszerza się diagnostykę. Kolejnym elementem jest badanie stężenia glukozy w surowicy i czynne poszukiwanie cukrzycy.
Badanie ciał ketonowych w moczu zleca lekarz bazujący na takich objawach, jak:
- poziom glukozy we krwi powyżej 300 mg/dl,
- nudności, wymioty i ból brzucha,
- objawy wskazujące na grypę lub przeziębienie,
- chroniczne zmęczenie,
- suchość w ustach i ciągłe pragnienie,
- zaczerwienienie skóry,
- trudności z oddychaniem,
- owocowy zapach z ust,
- uczucie zagubienia.
Objawy te mogą wskazywać na spalanie tłuszczów zamiast cukru, a co za tym idzie na obecność ciał ketonowych w moczu i we krwi. Jeśli lekarz zleci badanie moczu, konieczne może być zastosowanie odpowiedniej diety oraz odstawienie wszelkich dotychczas stosowanych leków, które mogą zniekształcić wyniki badania. Wpływ na poziom ciał ketonowych mają również hormony, w tym glukagon, epinefryna oraz hormon wzrostu. Mogą one sprawiać, że kwasy tłuszczowe uwalniane są z tkanki tłuszczowej do krwiobiegu. Wzrost poziomu tych hormonów notuje się podczas głodówki, przy niekontrolowanej cukrzycy oraz wielu innych chorobach i dolegliwościach.
3. Badanie ciał ketonowych w moczu
Pomiaru poziomu ciał ketonowych w moczu dokonuje się w laboratorium analitycznym na podstawie przedstawionej przez pacjenta próbki moczu. Osoba badana musi się zaopatrzyć w specjalny wyjałowiony pojemnik na mocz do badań. Nie należy go otwierać aż do momentu pobierania próbki. Przed tym należy dokładnie umyć okolice narządów płciowych wodą z mydłem. Oddawanie moczu należy rozpocząć do muszli klozetowej, a dopiero po chwili pod strumień moczu podstawia się pojemnik. Następnie należy szczelnie zamknąć pojemnik i jak najszybciej dostarczyć go do laboratorium. Tam osoba przeprowadzająca zanurzy w próbce specjalny pasek pokryty substancją wchodzącą w reakcje z ciałami ketonowymi. Jeśli pasek zmieni kolor, oznacza to obecność ciał ketonowych w moczu.
Prawidłowy wynik badania jest negatywny – brak ciał ketonowych w moczu. Poziom ciał ketonowych dzieli się na trzy kategorie:
- niski:
- średni: 20-40 mg/dl,
- wysoki: > 40 mg/dl.
Śladowe lub niewielkie ilości ketonów w moczu mogą oznaczać, iż rozpoczęło się gromadzenie tych związków chemicznych w organizmie. Badanie należy powtórzyć po kilku godzinach. Niebezpieczne są średnie i duże ilości ciał ketonowych w moczu, gdyż mogą doprowadzić do zaburzenia równowagi chemicznej krwi i zatruć organizm. Wysoki poziom glukozy we krwi w połączeniu z wysokim poziomem ketonów może wskazywać na źle kontrolowaną cukrzycę.
PYTANIA I ODPOWIEDZI EKSPERTÓW NA TEN TEMAT
Zobacz interpretacje rożnych wyników tego badania:
- Ciała ketonowe i azotyny w moczu - odpowiada lek. Daniel Lewczak
- Ciała ketonowe w badaniu moczu - odpowiada lek. Marta Hat
- Obecność ciał ketonowych w moczu a ból nerek - odpowiada lek. Rafał Gryszkiewicz
- Ciała ketonowe w wyniku badania moczu a rygorystyczna dieta - odpowiada Patrycja Sankowska
- Ciała ketonowe w moczu w 9. tygodniu ciąży - odpowiada dr n. med. Ryszard Hanecki
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.