Hipochondria – przyczyny, objawy, leczenie, kim jest hipochondryk
Hipochondria to nie wyimaginowana choroba, ale zaburzenie somatoformiczne, zaliczane do grupy silnych nerwic. Przejawia się poczuciem nieuzasadnionego lęku o własne zdrowie, przekonaniem o istnieniu ciężkiej choroby. Hipochondryk mimo zapewnień o dobrym stanie zdrowia, nie jest zdolny do zapanowania nad własnymi myślami i obawami. Co to jest hipochondria? Jak walczyć z chorobą? Jak pomóc hipochondrykowi? Jak leczyć schorzenie?
1. Czym jest hipochondria?
Hipochondria (łac. hypochondrium) to zaburzenie somatoformiczne, które przejawia się nieuzasadnionym lękiem oraz nadmierną koncentracją na własnym zdrowiu. Choremu towarzyszy przekonanie o istnieniu lub zbliżaniu się poważnej choroby. Jednak te obawy nie mają medycznego uzasadnienia.
Schorzenie zalicza się do silnych nerwic, określane jest często mianem nerwicy hipochondrycznej. Choroba może być powodem ogromnego cierpienia dotkniętych nią osób. Bezustanne obawy o własne zdrowie często bowiem uniemożliwiają pacjentom normalne funkcjonowanie w społeczeństwie.
2. Kim jest hipochondryk?
Kto to jest hipochondryk? Hipochondryk definiowany jest jako osoba przesadnie zainteresowana swoim zdrowiem, skarżąca się na liczne dolegliwości, które mają nieraz zmienny i krótkotrwały charakter. Bywają jednak i takie, które są bardzo utrwalone.
Hipochondryk to przykład chorego, który jest jednym z dowodów na wzajemne oddziaływanie psychiki i ciała. Często bowiem bywa tak, że hipochondryk ucieka w chorobę, co spowodowane jest niepowodzeniami lub brakiem satysfakcji życiowej. Ponadto u osób dotkniętych hipochondrią zaburzenie nerwicowe rzadko występuje samodzielnie, częściej towarzyszy na przykład depresji.
Zdiagnozowanie hipochondryka jest trudne i długotrwałe. Poprzedza je wiele szczegółowych badań, które mają na celu zlokalizowanie źródła bólu. Przez co często pacjent, zauważając troskę lekarza, nabiera pewności, że rzeczywiście jest ciężko chory. Takie postępowanie prowadzi do utrwalenia hipochondrii jako zaburzenia jatrogennego, czyli takiego, które jest spowodowane leczeniem.
3. Przyczyny hipochondrii
U hipochondryka występują dolegliwości somatyczne, które nie mają podstaw organicznych. Mimo iż lekarze stwierdzają, że hipochondryk jest zdrowy fizycznie, domaga się on kolejnych badań, które dostarczą informacji na temat przyczyn wystąpienia dolegliwości.
Takie hipochondryczne uporczywe zaburzenia urojeniowe mogą mieć związek z doświadczeniem przewlekłej choroby lub śmierci kogoś z otoczenia pacjenta. Należy przy tym dodać, że odczuwany przez hipochondryka dyskomfort nie jest tylko wytworem jego wyobraźni.
Na powstanie hipochondrii mogą mieć też wpływ zaburzenia percepcji własnego ciała, dotyczące zwłaszcza sfery seksualnej chorego, np. podczas dojrzewania oraz przekwitania. Mają też związek z brakiem satysfakcji z życia seksualnego oraz z zachwianym poczuciem własnej płci (niekiedy zaburzenia obrazu własnego ciała to wynik zbyt dużej koncentracji na swoim ciele w okresie dzieciństwa).
Inną przyczyną mogą być korzyści, które płyną z bycia hipochondrykiem – przyjęcie roli chorego może stanowić rodzaj tarczy przed niepowodzeniami i sposób na wzbudzenie większego zainteresowania i troskliwości w bliskich. Chorzy zwykle są nieświadomi tych mechanizmów.
Zaburzenia hipochondryczne mogą wynikać również z typu osobowości lękowej – dolegliwości mogą być sposobem na podświadome ukaranie się za popełnione błędy. Za przyczynę choroby uważa się również psychiczne wstrząsy w dzieciństwie.
Dotychczas nie udało się ustalić konkretnych przyczyn dolegliwości u hipochondryka. Przypuszcza się jednak, że mogą być one efektem odwrócenia zainteresowania od świata zewnętrznego i skierowania go na własną osobę.
4. Objawy hipochondrii
Objawy u hipochondryka mogą nasilać się zarówno w przypadku, gdy lekarze zachowują się zbyt skrupulatnie, szukając przyczyn wystąpienia dolegliwości, jak i wtedy, gdy lekceważą problemy pacjenta. Symptomy nerwicowe zwykle stają się bardziej dokuczliwe, gdy chory spotyka się z zarzutem, że symuluje chorobę.
Objawy występujące u hipochondryka są następujące:
- niepokój, lęk o zdrowie, strach przed chorobami,
- objawy depresyjne,
- nadmierne wsłuchiwanie się we własny organizm,
- usilne doszukiwanie się symptomów choroby,
- obsesyjna potrzeba badań, konsultacji lekarskich,
- zbytnie zainteresowanie funkcjonowaniem ciała,
- zadręczanie się myślami o chorobie,
- dolegliwości bólowe mają charakter zmienny,
- poszukiwanie źródła problemów w obszarach poza zdrowiem psychicznym,
- czasem lęk ma charakter fobii przed chorobami.
Z jednej strony hipochondryk odczuwa strach i lęk przed chorobą, z drugiej przez cały czas ma poczucie, że jest chory. Hipochondryk odczuwa niepokój na myśl o poważnej chorobie, a w niektórych przypadkach jest przekonany, że już ją ma. Czasami lęk przed chorobą u hipochondryka ma charakter fobii, np. przed zachorowaniem na AIDS.
Typową cechą hipochondryków jest to, że dolegliwości występują u nich na krótko w różnych miejscach. Rzadko zdarza się, by miały związek z rzeczywistymi zaburzeniami narządów, ale ból może być bardzo silny. Brak konkretnych informacji na temat dolegliwości sprawia, że hipochondryk usilnie chce poddać się badaniom i wyjaśnić przyczynę dolegliwości. Diagnoza choroby staje się dla niego celem wszelkich działań.
Im dłużej hipochondryk nie zna przyczyny swoich dolegliwości, tym większy lęk odczuwa. Wówczas koncentracja hipochondryka na swoim ciele staje się coraz większa, zaczyna obserwować ruchy jelit, wsłuchiwać się w pracę serca, a także zastanawiać się, czy dana potrawa mu nie zaszkodzi.
5. Hipochondria – diagnostyka
Diagnoza hipochondrii jest trudnym zadaniem i wymaga współpracy lekarzy chorób wewnętrznych oraz psychiatry. Pierwszym krokiem jest przede wszystkim wykluczenie choroby somatycznej. Pacjenci w zależności od zgłaszanych dolegliwości poddawani są specjalistycznym badaniom.
W diagnostyce hipochondrii niezbędny jest także szczegółowy wywiad psychiatryczny. Do rozpoznania zaburzenia konieczne jest spełnienie przez chorego określonych kryteriów. Jednym z nich jest utrzymywanie się przekonania o poważnych chorobach somatycznych przez co najmniej 6 miesięcy.
6. Leczenie hipochondrii
W leczeniu hipochondryka najważniejsze jest odwrócenie uwagi pacjenta od jego dolegliwości. Poprzez rozmowę na tematy inne niż zdrowotne lekarz może lepiej zrozumieć hipochondryka i potencjalne przyczyny jego dolegliwości.
Korzystne efekty w leczeniu hipochondrii zanotowano dzięki stosowaniu środków antydepresyjnych. Jednak czasem hipochondrycy nie stosują leków w obawie przed skutkami ubocznymi.
Hipochondryków poddaje się też psychoterapii behawioralno-poznawczej. Działania terapeutyczne przy hipochondrii mają na celu wytworzenie u hipochondryka nowego podejścia do choroby i reagowania na nią. Uświadomienie sobie mechanizmów, którymi rządzi się nerwica hipochondryczna, jest niezbędne, by wyjść z tej choroby. Wówczas objawy nerwicy mogą ustąpić.
Dobre efekty obserwuje się w przypadku połączenia przeciwdepresyjnych leków dla hipochondryków wraz z psychoterapią.
Co utrudnia leczenie hipochondrii?
Leczenie hipochondrii utrudniają dwie podstawowe rzeczy. Po pierwsze, hipochondryk jest głęboko przekonany o tym, że jego dolegliwości wynikają z choroby ciała i dlatego nie akceptuje sugestii lekarza o konieczności psychoterapii indywidualnej lub rozmowy z psychiatrą.
Po drugie, zachowania u hipochondryka, choć nieakceptowane społecznie, pomagają pacjentowi zachować pewien rodzaj równowagi psychicznej. Próby usunięcia przyczyn jego dolegliwości są odbierane jako usiłowanie zaburzenia tej równowagi.
Pacjentów z hipochondrią uważa się za szczególnie ciężkie przypadki. Lekarze, wiedząc, że nie są w stanie pomóc, bagatelizują skargi chorych i ciągłe próby odnalezienia w sobie choroby. Czasem personel medyczny jest też zmęczony natrętnymi pacjentami. W takiej sytuacji istnieje ryzyko przegapienia jakiegoś rzeczywistego schorzenia.
7. Jak funkcjonować z hipochondrią – postępowanie
Jak wygrać z hipochondrią? Przede wszystkim osoby ze zdiagnozowaną hipochondrią powinny zgłosić się na terapię, która pozwoli dotrzeć do pierwotnej przyczyny silnego lęku i uczyć się z nim żyć. Konieczne jest trzymanie się planu leczenia i współpraca z terapeutą.
W codziennym życiu warto stosować niektóre techniki relaksacyjne oraz wykonywać rutynowe czynności z pełną uwagą, co pozwoli skupić się na czymś innym niż choroba i uniknąć ciągłego zamartwiania się. Ważne jest także zadbanie o zdrowe otoczenie, które nie będzie bezustannie poruszało tematu zdrowia.
W procesie zdrowienia istotna jest także stopniowa zmiana nawyków związanych z ciągłym sprawdzaniem ciała i poszukiwaniem niepokojących objawów. Wmawianie sobie chorób może być konsekwencją ciągłego szukania informacji o potencjalnych dolegliwościach oraz samodiagnozowania. Dlatego należy tego unikać.
Niekiedy chorym zaleca się prowadzenie dziennika, w którym mogą po jednej stronie spisywać swoje obawy, a po drugiej bardziej racjonalne przekonania.
Bardzo istotną kwestią jest także aktywność fizyczna. Codzienny, regularny ruch, dopasowany do indywidualnych potrzeb bardzo korzystnie wpływa na stan psychiki.
Jak postępować z hipochondrykiem?
Osoby, które nie do końca wiedzą, co to hipochondria, często bagatelizują problem. Uważają, że hipochondrycy celowo sobie wymyślają choroby. Przez co pacjenci zmagający się z problemem są nierzadko zawstydzani i stają się obiektem drwin, co może nasilać objawy chorobowe. Dlatego też ważne, by otoczenie wykazywało się dużą empatią.
Oczywiście nerwica i ciągłe myślenie o chorobach może być uciążliwe nie tylko dla chorego, ale też dla jego otoczenia. Jak zatem pomóc hipochondrykowi?
Sposobem na wsparcie w chorobie może być:
- unikanie rozmów na tematy związane ze zdrowiem,
- pomoc w oswajaniu lęku, sięganie po racjonalne argumenty,
- nakłonienie chorego na leczenie,
- nieuczestniczenie w omawianiu kolejnych objawów i dolegliwości.
Bliscy chorych nierzadko szukają pomocy i porad na różnorodnych forach. Objawy somatyczne nerwicy hipochondrycznej często są bowiem łatwiej zauważalne dla otoczenia niż chorego.
W ocenie sytuacji pomocne mogą być specjalnie opracowane testy na nerwicę hipochondryczną. Takie kwestionariusze można znaleźć w sieci. Zawierają one szereg pytań, które pomagają zauważyć objawy zaburzeń hipochondrycznych. Testy jednak mają na celu tylko i wyłącznie ocenę pewnych zachowań, nigdy nie zastępują wizyty u lekarza.
Zobacz także:
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.