Pień mózgu - budowa, funkcje, choroby, śmierć pnia mózgu

Pień mózgu należy do ośrodkowego układu nerwowego i obejmuje wszystkie twory leżące w podstawie czaszki. Łączy mózg i rdzeń kręgowy. Pozwala na kontrolowanie wszystkich procesów ruchowych, czuciowych, a także funkcjonowanie układów i narządów. Uszkodzenie pnia mózgu może dawać wiele objawów i wymaga leczenia. Jakie są choroby pnia mózgu i jak sobie z nimi radzić? Za co odpowiada pień mózgu?

1. Czym jest pień mózgowy?

Pień mózgu (pień nerwowy, twór siatkowaty, rdzeń mózgowy) to struktura, która łączy mózg z rdzeniem kręgowym. Należy do ośrodkowego układu nerwowego. Znajdują się w nim ośrodki odpowiedzialne za podtrzymanie najważniejszych funkcji życiowych.

1.1. Budowa pnia mózgu

Pień mózgu znajduje się u podstawy czaszki. Zbudowany jest z rdzenia przedłużonego, śródmózgowia oraz mostu. Czasem do części składowych pnia mózgu zalicza się także jądra kresomózgowia oraz międzymózgowie.

Zobacz film: "Jak pracuje mózg w ostatnich chwilach życia?"

Sam pień przypomina grubą łodygę, która rozciąga się w części potylicznej i ciemieniowej głowy. Łączy się z rdzeniem kręgowym poprzez tzw. rdzeń przedłużony - najniższą część pnia mózgu. Z drugiej strony struktura przylega bezpośrednio do mózgu.

Każda z tych części ma swoje określone funkcje i jest otoczona błonami łącznotkankowymi, czyli oponami. Ich zadaniem jest oddzielenie pnia mózgu od czaszki.

Rdzeń przedłużony posiada jądro pasma samotnego, czyli strukturę, która odbiera i przetwarza wiele cennych informacji, np. na temat przepływu krwi. Dzięki temu reguluje szereg funkcji życiowych oraz warunkuje prawidłową pracę układu sercowo-naczyniowego. Znajduje się w nim także ośrodek oddechowy.

Powyżej rdzenia przedłużonego znajduje się most pnia mózgu. Rzeczywiście, swoim wyglądem przypomina nieco zaokrąglony most i łączy rdzeń ze śródmózgowiem. Dzięki włóknom zwanym konarami łączy się także z móżdżkiem.

W moście znajdują się nerwy czaszkowe, odpowiedzialne za odczucia dotykowe, ruchowe oraz za regulację temperatury. Znajduje się w nim także ośrodek równowagi, możliwe jest także produkowanie łez czy połykanie.

Ostatnią częścią pnia, która łączy się bezpośrednio z mózgiem, jest śródmózgowie. To skomplikowana struktura, która u góry posiada dwie wypustki: tzw. wzgórki dolne i górne. Pierwsze z nich odpowiedzialne są za odruchy słuchowe, a drugie – wzrokowe (np. ruchy gałek ocznych).

W śródmózgowiu znajduje się także istota czarna – jądro bogate w neurony dopaminergiczne. Odpowiada ona za ruchy motoryczne.

Pień mózgu zawiera także liczne ścieżki nerwowe, które regulują funkcjonowanie całego organizmu. To przede wszystkim:

• droga rdzeniowo-wzgórzowa (odpowiada za sygnały czuciowe)
• droga korowo-rdzeniowa (odpowiada za ruchy mięśni)
• droga rdzeniowo-móżdżkowa (odpowiada za pozycję ciała).

2. Pień mózgu – funkcje

Najważniejsze funkcje pnia mózgu to kontrola podstawowych odruchów, równowagi i odbieranie bodźców czuciowych. Znajduje się w nim wiele ośrodków odpowiedzialnych za utrzymanie prawidłowych funkcji życiowych, w tym:

• oddychanie
• poruszanie kończynami
• pracę serca
• ciśnienie krwi
• temperaturę ciała
• metabolizm
• wzrok i słuch
• bodźce ruchowe i czuciowe

Dodatkowo pień mózgowy odpowiada także za podtrzymanie stanu czuwania oraz świadomości, a także warunkuje zdolność do wybudzania się (np. ze śpiączki). W pniu mózgu znajdują się także ośrodki odpowiedzialne za wiele odruchów, między innymi:

• wymiotowanie
• kichanie i kaszel
• żucie, ssanie, przełykanie
• mruganie
• pocenie się
• przemianę materii.

W pniu mózgu znajduje się również przysadka mózgowa, która odpowiada za produkcję hormonów sterujących pracą pozostałych gruczołów.

3. Pień mózgu – choroby

Choroby pnia mózgu są bardzo niebezpiecznie i mogą skończyć się śmiercią. Do uszkodzenia pnia mózgu mogą doprowadzić m.in. urazy głowy, ale także niektóre schorzenia neurologiczne, demineralizacyjne czy genetyczne.

Uszkodzenie konkretnych części pnia mózgu daje konkretny zestaw objawów. Ważne jest to, iż urazy nie muszą być poważne, aby doszło do znacznego upośledzenia określonych funkcji w organizmie.

Pień mózgu może zostać uszkodzony podczas urazu głowy. Może on powstać w wyniku uderzenia, złamania otwartego czaszki albo postrzału w głowę. W niektórych przypadkach możliwy jest także zanik pnia mózgu.

4. Objawy uszkodzenia pnia mózgu

Jeśli zostanie uszkodzony pień mózgu albo któraś jego część, najczęściej pojawiają się:

• zawroty głowy
• zaburzenia równowagi
• nudności i wymioty
• bóle głowy
• zaburzenia ruchu gałek ocznych
• zaniki pamięci
• problemy z połykaniem
• osłabienie czucia po jednej stronie ciała

5. Choroby wpływające na pień mózgu

Niektóre schorzenia i choroby, które same w sobie nie pochodzą od pnia mózgu, mogą stanowić dla niego zagrożenie i wpływać na funkcjonowanie organizmu. Są to przede wszystkim:

• udar mózgu
• stwardnienie rozsiane (demielinizacja może wpływać na istotę białą pnia mózgu)
• podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe (może uciskać pień mózgu)
• choroba Parkinsona (wpływa na istotę czarną)
• tętniak i guz mózgu (wywołuje ucisk)

5.1. Udar pnia mózgu

Udar mózgu może powodować zaburzenia funkcjonowania pnia mózgu, zarówno w postaci krwotocznej i niedokrwiennej.

Udar mózgu niedokrwienny pojawia się wskutek zwężenia lub zamknięcia światła tętnic. Do odciętego obszaru mózgu przestaje dopływać krew. Nieleczony udar prowadzi do śmierci.

W przypadku udaru krwotocznego dochodzi do przerwania ciągłości naczyń krwionośnych i wylewu krwi do mózgu. Krew gromadzi się w okolicach pnia mózgu i może prowadzić do paraliżu lub śmierci.

Na skutek udaru pnia mózgu może dojść do rozwoju zespołu Wallenberga (porażenie nerwów czaszkowych) lub zespołu Webera (porażenie nerwu okoruchowego).

5.2. Krwotok Dureta

Krwotokiem Dureta nazywa się wylew krwi wprost do pnia mózgu. To bardzo poważny stan zagrażający życiu. Dochodzi do niego najczęściej na skutek podwyższonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Jest zjawiskiem wtórnym do wklinowania pnia mózgu.

Przyczyny krwotoku Dureta to najczęściej guzy mózgu, urazy głowy i ropnie albo krwiaki wewnątrzczaszkowe. Objawy choroby to przede wszystkim:

• zawroty i silne bóle głowy
• napady drgawkowe
• zaburzenia równowagi
• zwężenie źrenic lub nieprawidłowa reakcja na światło
• zaburzenia świadomości.

5.3. Wgłobienie pnia mózgu

Przyczyną uszkodzenia pnia mózgu może być też wgłobienie. To stan, w którym dochodzi do przemieszczenia jednej z części ośrodkowego układu nerwowego w inne miejsce. Może się tak dziać wskutek wzmożonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego, zapalenia opon mózgowcyh, obrzęku pnia mózgu, krwotoku wewnątrzczaszkowego lub nowotworu.

6. Rak pnia mózgu

Nowotwory pnia mózgu pojawiają się bardzo rzadko. Zaliczamy do nich: gwiaździaki włosowatokomórkowe, wyściółczaki i gwiaździaki o niskich stopniach dojrzałości.

Rak pnia mózgu pojawia się zwykle u osób młodych. W trakcie rozwoju guza pnia mózgu dochodzi do wzrostu objętości tkanek, które uciskają na inne struktury. Powoduje to obrzęk mózgu i wzrost ciśnienia śródczaszkowego.

Objawy nowotworów pnia mózgu są niespecyficzne. Zaliczamy do nich m.in. bóle i zawroty głowy. Symptomy zależą od umiejscowienia guza.

Może on powodować zaburzenia widzenia, sztywność karku, opadanie powieki, zaburzenia mowy, senność, niedowłady, problemy z oddychaniem lub połykaniem.

Nowotwory pnia mózgu leczy się w zależności od stopnia zaawansowania i umiejscowienia.

7. Jak rozpoznać uszkodzenie pnia mózgu?

Żeby rozpoznać uszkodzenia pnia mózgu, zwykle wystarczą objawy przedstawione przez pacjenta. W diagnostyce pomocny jest również wywiad medyczny. Jeśli doświadczył on ostatnio urazu głowy, prawdopodobieństwo uszkodzenia pnia mózgu jest bardzo duże.

Uszkodzenie pnia mózgu i jego objawy diagnozowane jest również poprzez wykonanie badań obrazowych. Zwykle jest to rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa głowy. Te badania pozwolą stwierdzić zmiany niedokrwienne lub krwotoczne w obrębie pnia mózgu, a także ewentualne zmiany demielinizacyjne. Ważne są także podstawowe badania neurologiczne – ocena odruchów, równowagi, etc.

Często zaleca się także badanie wzroku oraz badanie VNG, mające na celu ustalić funkcjonowanie błędnika.

8. Leczenie chorób pnia mózgu

Leczenie uszkodzeń pnia mózgu zależy od jego przyczyny. W niektórych przypadkach możliwy jest całkowity powrót do zdrowia. Czasem konieczne jest leczenie farmakologiczne lub rehabilitacja.

W wyniku uszkodzenia pnia mózgu może dojść do jego śmierci, a wtedy niemożliwe jest wyleczenie pacjenta i przywrócenie mu funkcji życiowych.

Jeśli uszkodzenie powstało w wyniku udaru niedokrwiennego lub krwotocznego konieczna jest szybka interwencja lekarska. W przypadku udaru leczenie należy podjąć w ciągu 30 minut od wystąpienia objawów. Ważna jest również rehabilitacja po udarze, dzięki której chory może odzyskać jak największą sprawność.

8.1. Rokowania

Uszkodzenie pnia mózgu rokowanie ma różne w zależności od przyczyny wywołania zaburzenia. Niektóre zmiany są odwracalne. W przypadku nowotworów konieczne będzie ustalenie stopnia zaawansowania choroby oraz lokalizacja guza – jeśli możliwe jest jego usunięcie, rokowania będą pomyślne.

9. Profilaktyka chorób pnia mózgu

Aby zachować dobrą kondycję pnia mózgu i cieszyć się zdrowiem fizycznym oraz intelektualnym przez długi czas, warto prowadzić zdrowy tryb życia. Trudno jest uchronić się przed niektórymi uszkodzeniami pnia mózgu, niemniej jednak warto zadbać o zdrową dietę, rzucić palenie i ograniczyć spożycie alkoholu.

Ważne jest także regularne trenowanie mózgu poprzez rozwiązywanie krzyżówek, łamigłówek oraz układanie puzzli. Jest to istotne szczególnie u osób starszych.

Sprawne ciało również korzystnie wpływa na pracę pnia mózgu, dlatego warto zadbać o regularną aktywność fizyczną oraz zdrowy, regeneracyjny sen.

10. Śmierć pnia mózgu

Nieodwracalne uszkodzenie pnia mózgu, czyli tzw. obumieranie pnia mózgu oznacza, że zatrzymane zostały wszystkie funkcje pełnione przez pień mózgu, co prowadzi do śmierci pacjenta.

Orzeczenie o śmierci pnia mózgu jest ostatnim etapem stwierdzenia śmierci mózgu. Śmierć pnia mózgu oznacza brak odruchów takich jak:

• odruch oczno-mózgowy,
• odruch rogówkowy,
• reakcja źrenic na światło,
• reakcja na bodziec bólowy,
• odruch wymiotny i kaszlowy,
• spontaniczny ruch gałek ocznych.

Śmierć pnia mózgu musi jednomyślnie stwierdzić komisja składająca się z lekarzy następujących specjalizacji: anestezjologii i intensywnej terapii, neurologii i neurochirurgii, a także medycyny sądowej.

Dopiero po stwierdzeniu przez nich śmierci mózgowej, można potwierdzić zgon pacjenta.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.