Psychoterapia indywidualna - skuteczność i trudności w psychoterapii indywidualnej

Psychoterapię indywidualną można określić najprościej jako bezpośredni kontakt pacjenta z psychoterapeutą. Psychoterapia indywidualna to forma pracy przeciwstawna terapii grupowej. Kontakt „face to face” polega na szczerej i swobodnej rozmowie terapeutycznej bez udziału osób trzecich. Istnieje wiele kontrowersji wokół psychoterapii, a szczególnie wokół jej skuteczności jako metody leczenia. Przeciwnicy pytają zwykle, jak rozmowa z obcą osobą, na kształt rozmowy z przyjacielem czy partnerem, może przyczynić się do ustąpienia objawów chorobowych. W psychoterapii indywidualnej podkreśla się, że sam psychoterapeuta jest narzędziem pracy, a możliwość wyleczenia wynika z relacji terapeutycznej, a więc swoistej więzi, jaka powstaje między terapeutą a pacjentem podczas systematycznych spotkań.

1. Czy psychoterapia indywidualna jest skuteczna?

Psychoterapię uznaje się za formę leczenia, jednak istnieje wielu ludzi, którzy powątpiewają w jej skuteczność. Farmakoterapia umożliwia zejście symptomów chorobowych poprzez podanie pewnych substancji chemicznych (np. neuroleptyków, antydepresantów itp.), zabieg chirurgiczny sprowadza się często do wycięcia zmienionych patologicznie (np. przez nowotwór) tkanek, elektrowstrząsy oddziałują na mózg poprzez wyładowania elektryczne i regulują sposób ludzkich zachowań.

Jak natomiast może pomóc w chorobie rozmowa z drugim człowiekiem, oprócz tego, że wesprze na duchu? Nie docenia się roli psychoterapii, a jest to metoda o wiele lepsza niż leczenie farmakologiczne, które bazuje jedynie na redukcji objawów. Terapia indywidualna umożliwia natomiast analizę własnej historii życia i dotarcie do przyczyn leżących u podstaw patologicznych reakcji, np. zepchniętych do podświadomości lęków czy urazów z dzieciństwa.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Psychoterapia par - razem czy osobno?"

Aby psychoterapia indywidualna była skuteczna, trzeba mieć świadomość występowania pięciu kategorii zjawisk podczas sesji psychoterapeutycznych:

• wzajemne ustosunkowania w relacji pacjent-psychoterapeuta,
• opór pacjenta przed zmianą,
• rozładowywanie napięć emocjonalnych,
• uświadamianie, wgląd, modyfikacja schematów poznawczych,

• uczenie się. Powyższe kategorie zjawisk wpływają na jakość procesu psychoterapeutycznego. Dodatkowo o skuteczności psychoterapii przesądzają poniższe czynniki:

• osobowość, cechy, zachowania i podejście psychoterapeuty,

• nadzieja pacjenta na wyleczenie,
• wykorzystane techniki psychoterapeutyczne, np.: praca z ciałem, psychodrama, trans hipnotyczny, techniki modelowania, klaryfikacja, psychoedukacja, desensytyzacja, rysunek i analiza wytworów pacjenta, trening nowych wzorców zachowań itp.,
• norma intelektualna pacjenta (np. osobom z upośledzeniem umysłowym nie poleca się psychoterapii indywidualnej, gdyż nie są one w stanie osiągnąć wystarczającego wglądu w siebie, by zainicjować zmianę zachowań – w przypadku takich osób zaleca się raczej grupy wsparcia i inne formy pomocy psychologicznej),
• pozytywne podejście i motywacja do udziału w psychoterapii ze strony pacjenta (samodzielna inicjatywa i chęć poprawy jakości własnego życia jest najlepszym punktem wyjścia dla pracy psychoterapeutycznej; trudniej o efekty pracy, np. w przypadku przymusowej psychoterapii w ramach czynności resocjalizacyjnych podejmowanych w kierunku młodocianych przestępców),
• gotowość pacjenta do powierzenia sekretów oraz intymnych, nawet wstydliwych spraw z życia prywatnego i rodzinnego.

2. Trudności podczas psychoterapii indywidualnej

Sesje psychoterapii indywidualnej odbywają się zwykle w zamkniętym gabinecie. Muszą być zapewnione odpowiednie warunki, sprzyjające rozmowie psychoterapeutycznej, np. odpowiednia temperatura w pomieszczeniu, estetyka wnętrza, wygodne siedzenie, właściwa aranżacja przestrzeni, umożliwiająca zachowanie odpowiedniego dystansu między pacjentem a psychoterapeutą. Kiedy podczas sesji wykorzystywane są elementy pracy z ciałem (drama, ćwiczenia fizyczne, ćwiczenia relaksacyjne lub oddechowe, pantomima), należy zadbać o stosowne wyposażenie, np. materac, leżak, piłki itp. O ile źródłem korzystnych zmian u pacjenta jest relacja psychoterapeutyczna, o tyle ta sama więź stanowi ryzyko, że proces terapeutyczny może się nie powieść, co więcej – może nawet zaszkodzić, zarówno pacjentowi, jak i psychoterapeucie.

Gdzie tkwi niebezpieczeństwo kontaktu psychoterapeutycznego? W psychoterapii indywidualnej relacja pacjent-terapeuta trwa zwykle bardzo długo (od kilku tygodni do nawet kilku lat). Ponadto spotkania koncentrują się maksymalnie na relacji i dialogu między dwiema osobami. Dominuje atmosfera bezpieczeństwa, wsparcia, dyskrecji, zaufania (a przynajmniej tak być powinno). U pacjenta rodzi się stopniowo przekonanie, że psychoterapeuta jest jego sprzymierzeńcem, chce mu pomóc uporać się z problemami i że nie zdradzi powierzonych mu tajemnic z życia prywatnego. To wszystko decyduje o szczególnej więzi, jaka powstaje między pacjentem a psychoterapeutą.

Po stronie terapeuty leży odpowiedzialność za to, by relacja nie przybrała patologicznego wymiaru, tzn. nie przekształciła się w relację intymną lub wrogą, np. romans, współzawodnictwo itp. Terapeuta powinien dbać o odpowiedni dystans i granice między pacjentem oraz o to, by ich kontakty miały jedynie charakter podobny do relacji klient-usługodawca, chory-lekarz.

Trzeba być wyczulonym na wszelkie manipulacje czy nieświadome tendencje pacjentów, świadczące o chęci zagarnięcia dla siebie terapeuty, osaczenia go, testowania jego kompetencji, pokierowania relacją w kierunku zgodnym z osobistymi oczekiwaniami. Trzeba pamiętać, że długotrwała psychoterapia indywidualna stanowi potencjalne ryzyko, gdyż relacja z psychoterapeutą może być dla pacjenta najważniejszą relacją w jego życiu, przynoszącą ukojenie, zrozumienie, akceptację.

Terapeuta musi dbać o utrzymanie specyficznej relacji terapeutycznej i o to, by pacjent mógł czerpać satysfakcję z kontaktów z innymi ludźmi, nie tylko z relacji psychoterapeutycznej. Musi przepracować niepoprawne schematy funkcjonowania i wyposażyć w takie umiejętności, które podwyższą jakość życia klienta. Terapeuta pojawia się tylko na jakiś czas w życiu ludzi potrzebujących pomocy, a potem powinien zniknąć, by umożliwić im sprawne funkcjonowanie „na własną rękę” w oparciu o wskazówki wyniesione z psychoterapii. Przed błędami i nadmiernym zaangażowaniem emocjonalnym w problemy pacjenta chronią terapeutę kontrakt terapeutyczny oraz superwizja.

3. Leczenie depresji

Leczenie zaburzeń psychicznych jest procesem długotrwałym i skomplikowanym. Każda choroba ma swoje charakterystyczne objawy i przebieg, a dużą rolę w jej rozwoju oraz terapii odgrywa osobowość chorego i jego indywidualne predyspozycje. Również w odniesieniu do depresji należy wziąć pod uwagę przebieg choroby u pacjenta i dobrać odpowiednie metody leczenia, dostosowane do potrzeb chorego.

Zaburzenia depresyjne są poważnymi chorobami, które destabilizują funkcjonowanie chorego. Jedna z bardzo ważnych form pomocy w depresji to psychoterapia. Terapia psychologiczna jest celową interwencją. W pracy indywidualnej z klientem podstawową metodą oddziaływania jest słowo.

Psychoterapeuta może wykorzystywać szereg różnych technik, które mają na celu zmianę myślenia pacjenta, ukazanie mu błędów w jego sądach oraz urealnienie wizji rzeczywistości. Do podstawowych technik należą: udzielanie informacji, sugestie, przekonywanie, pobudzanie procesów kojarzenia, odbijanie (wybiórcze powtarzanie wypowiedzi lub ich fragmentów), interpretacje, zmiana postaw, modelowanie, stosowanie kar i nagród oraz doskonalenie zdolności rozwiązywania problemów.

Obecnie istnieje wiele modeli terapeutycznych i rodzajów terapii wywodzących się z różnych nurtów psychologicznych. Do głównych nurtów psychoterapeutycznych należą: podejście psychodynamiczne, poznawcze, behawioralne oraz humanistyczne. Każdy z tych nurtów ma charakterystyczne metody psychoterapeutyczne. Mimo iż założenia szkół psychoterapii się różnią, to wszystkie z nich mają na celu pomoc osobie chorej i poprawę jej samopoczucia.

4. Nurty psychoterapii

• Psychoanaliza

Podejście psychodynamiczne wywodzi się z koncepcji Zygmunta Freuda. Freud stworzył swój system, zwany psychoanalizą. Uważał, że każdy człowiek ma w swojej psychice nieświadome konflikty. Proces psychoanalizy miał na celu przywołanie ich do świadomości, ponieważ to one miały być przyczyną powstawania zaburzeń psychicznych. W trakcie terapii stosuje się metodę wolnych skojarzeń oraz analizę marzeń sennych, co według Freuda miało przenosić nieuświadomione treści do świadomości człowieka. Ten rodzaj terapii jest długotrwały i wymagający regularnych spotkań z terapeutą. Sprawdza się przede wszystkim w leczeniu zaburzeń lękowych (nerwicy).

• Podejście poznawcze

W podejściu poznawczym bardzo istotne jest zwrócenie uwagi na racjonalność procesów myślowych, które mają wywierać wpływ na zachowanie. W trakcie oddziaływań terapeutycznych wykorzystuje się techniki modelowania oraz naśladowania. W ten sposób wpływa się na zachowanie i myślenie pacjenta oraz stara się utrwalić pożądane cechy. To podejście zwraca szczególną uwagę na procesy myślowe – emocje, nastawienia, oczekiwania, odbiór i przetwarzanie informacji – oraz na zniekształcenia, jakie w tych procesach mogą wystąpić. Właśnie zniekształcenia poznawcze mają być przyczyną powstawania zaburzeń, dlatego w trakcie terapii chory uczy się prawidłowych wzorców i funkcjonowania.

• Terapia behawioralna

Behawioryzm związany jest przede wszystkim z zachowaniem oraz jego korektą. W nurcie tym można wyróżnić dwa główne modele, na podstawie których prowadzone są terapie. Pierwszy model oparty jest na warunkowaniu klasycznym, drugi – na modyfikacji zachowania. W procesie warunkowania klasycznego stosuje się techniki awersyjne (mające na celu zniechęcenie i odrzucenie pewnych zachowań ze względu na złe skojarzenia) oraz systematyczne odwrażliwianie (które pozwala pozbyć się irracjonalnych lęków i zachowań). Stosowanie modyfikacji zachowania polega na wzmacnianiu pożądanych zachowań i cech poprzez pozytywne komunikaty, natomiast osłabianie i w miarę możliwości eliminowanie cech i zachowań szkodliwych lub niepożądanych. Terapia behawioralna ma na celu zmianę zachowania, a przez to zmianę myślenia danej osoby. Często ten rodzaj terapii łączony jest z podejściem poznawczym, co w rezultacie daje lepsze wyniki leczenia.

• Terapie humanistyczne

Terapie humanistyczne skupiają się przede wszystkim na człowieku, jego przeżyciach oraz wewnętrznym świecie. Terapeuta ma na celu pobudzić jednostkę do rozwoju oraz stwarzać warunki odpowiednie do tego procesu. W tym rodzaju terapii zachęca się pacjenta do przejmowania kontroli i podejmowania samodzielnych decyzji. Dzięki rozwojowi pacjent może zmieniać swoje myślenie i zachowanie oraz poprawiać swój stan. Jest to rodzaj terapii, który koncentruje się na osobie.

Istnieją różne podejścia terapeutyczne oraz rodzaje oddziaływań. W zależności od przebiegu choroby oraz indywidualnych potrzeb pacjenta można dostosować oddziaływania terapeutyczne do jego oczekiwań. Terapia ma na celu pomóc pacjentowi. W trakcie psychoterapii pacjent jest aktywnym członkiem procesu leczenia i sam wpływa na wiele zagadnień, które są poruszane. Może również sam dobrać odpowiedni dla siebie rodzaj psychoterapii. Praca z terapeutą ma pomagać w odzyskaniu zdrowia i szybszy powrót do aktywnego życia.

5. Kontrakt terapeutyczny

Kontrakt psychoterapeutyczny jest ważną procedurą podczas każdej formy psychoterapii. Stanowi on rodzaj dokumentu, umowy podpisywanej (bądź zatwierdzonej ustnie) pomiędzy stronami – w przypadku psychoterapii indywidualnej między terapeutą a pacjentem. Kontrakt terapeutyczny określa wszelkie szczegóły dotyczące procesu terapeutycznego oraz sesji (spotkań) terapeutycznych. Zwykle zostaje ustalony na początku terapii. W kontrakcie znajdują się informacje dotyczące:

• celu psychoterapii,
• form pracy terapeutycznej,
• planowanego czasu trwania psychoterapii,
• miejsca psychoterapii,
• częstotliwości i długości sesji terapeutycznych,
• warunków odwoływania spotkania,
• wysokości i formy płatności za sesje,
• sposobów komunikowania się pomiędzy sesjami,
• wykorzystania aparatury, np. dyktafonu, kamery podczas sesji.

Kontrakt terapeutyczny nie jest wcale zbędną biurokracją, ale stanowi zabezpieczenie zarówno dla pacjenta, jak i dla terapeuty. W imię dbałości o komfort i jakość świadczonych usług każdy terapeuta i pacjent powinni na samym początku sporządzić kontrakt terapeutyczny wiążący obie strony i przez obie strony zaakceptowany. Zazwyczaj sesja terapii indywidualnej trwa około 50 minut, ale oczywiście istnieją wyjątki podyktowane potrzebą klienta albo wynikające z założeń poszczególnych szkół psychoterapii. Trzeba pamiętać, że samo zawieranie kontraktu i jego elementy pełnią funkcję terapeutyczną, gdyż pozwalają, np. zanalizować motywację pacjenta do pracy nad sobą. Kontrakt daje poczucie bezpieczeństwa i demaskuje oczekiwania pacjenta wobec spotkań z terapeutą.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.