Zaburzenia myślenia

Zaburzenia psychiczne czy możemy sobie poradzić sami manifestują się przeważnie w mowie i patologii komunikacji osoby chorej psychicznie z otoczeniem. Wyróżnia się jakościowe zaburzenia myślenia, które dotyczą treści myśli oraz formalne zaburzenia myślenia, odnoszące się do toku myślenia. Do najbardziej znanych zaburzeń myśli należą m.in.: urojenia, myśli natrętne, neologizmy, sałata słowna, myślenie magiczne lub symboliczne. Najczęściej dysfunkcje myślenia utożsamia się z zaburzeniami psychotycznymi, np. schizofrenią. Co to jest rezonerstwo? Czy rozkojarzenie można uznać za zaburzenia myślenia? Na czym polega mutyzm? Jak zdefiniować myślenie paralogiczne?

1. Zaburzenia treści myślenia

Zaburzenia myślenia nie stanowią odrębnej jednostki nozologicznej, tylko zespół objawów świadczących o patologii funkcjonowania psychicznego. Zaburzenia treści myślenia to jakościowe zaburzenia zdolności poznawczych. Ich obecność u jednostki zawsze świadczy o wystąpieniu choroby psychicznej. Do zaburzeń treści myślenia zalicza się:

Zaburzenia myślenia

Kiedy u jakiejś osoby pojawiają się zaburzenia psychiczne to problem ten nie tylko negatywnie wpływa...

zobacz galerię

• myśli natrętne – natrętne przypominanie sobie rozmów, słów; sprawdzanie, czy dana czynność została prawidłowo wykonana, np. czy zamknięto drzwi, wyłączono żelazko itp.; obsesje, że stanie się coś złego; natrętne stawianie sobie pytań;
• idee nadwartościowe – sądy traktowane jako rzecz nadrzędna; człowiek ma bardzo silny stosunek emocjonalny do owych myśli, ale nie są one absurdalne, tzn. nie mają charakteru urojeniowego; myśli nadwartościowe cechuje znaczne zabarwienie uczuciowe, stają się one główną osnową życia psychicznego pacjenta, który uzależnia się i podporządkowuje się im; osoba owładnięta myślami nadwartościowymi traci często poczucie rzeczywistości, jest fanatyczna, radykalna, jej zachowanie mało elastyczne; myśli nadwartościowe występują u osób zdrowych (np. artystów, uczonych), najczęściej jednak diagnozuje się je u pacjentów z zaburzeniami osobowości, np. u psychotyków;
• urojenia – sądy niezgodne z rzeczywistością, absurdalne, niedorzeczne, niepodlegające korekcie i wynikające z patologicznych powodów; sądy urojeniowe są nielogiczne, bardzo trwałe, silnie przeżywane emocjonalnie; wyróżnia się wiele rodzajów urojeń, np. urojenia wielkościowe, urojenia prześladowcze, urojenia paranoidalne albo ksobne (odnoszące);
• automatyzmy psychiczne – przekonania bez udziału świadomości, myśli bezrefleksyjne;
• myślenie magiczne – pojawia się u dzieci w okresie myślenia przedoperacyjnego, w zaburzeniach schizofrenicznych albo nerwicy natręctw; osoba utożsamia myślenie z działaniem, np. twierdzi, że jeżeli pomyśli, żeby zapaliła się latarnia za rogiem, tak też się stanie; myślenie magiczne wiąże się czasem z wiarą w zabobony albo myśleniem życzeniowym.

2. Zaburzenia toku myślenia

Formalne zaburzenia myślenia obejmują zaburzenia toku, struktury i funkcji myśli. Do tych zaburzeń zalicza się:

• gonitwa myśli – znaczne przyspieszenie toku myślenia, które objawia się najczęściej w sposobie formułowania wypowiedzi i patologicznej gadatliwości; tworzą się coraz nowe skojarzenia myślowe, myśli chorego przeskakują z tematu na temat, kojarzenia są powierzchowne, często spotyka się aliteracje i rymy; przyspieszony tok myślenia pojawia się w zaburzeniach maniakalnych, w początkowym okresie zatrucia alkoholowego i psychozie maniakalno-depresyjnej; na szczycie podniecenia maniakalnego może dochodzić do objawów splątania myślowego, kiedy kojarzenia zaczynają się rwać i zatracają się związki między słowami;
• zwolnienie toku myślenia – myślenie bardzo powolne, rozwlekłe, aż do skrajnego zahamowania myślenia; pacjentowi trudno oderwać się od jednego tematu; przy zwolnionym myśleniu mogą pojawić się perseweracje – ciągłe wracanie, powtarzanie myśli oraz słów ostatnio zasłyszanych lub przyswojonych; redukcja tempa myślenia występuje w depresji, padaczce lub otępieniu starczym;
• werbigeracje – stereotypie słowne występujące często ze stereotypiami ruchowymi, np. wystukiwanie rytmu, które nie jest powiązane z wcześniejszą wypowiedzią; werbigeracje występują często w zaburzeniach organicznych;
• rezonerstwo – puste dowodzenie oczywistych pojęć, pseudofilozofowanie; myślenie autystyczne, dereistyczne (odrealnione), które dotyczy wyłącznie wewnętrznych przeżyć chorego; pacjent gubi wątki w wyjaśnianiu, nie liczy się z rzeczywistością, aktywnie ją odrzucając i zamykając się w swoim świecie marzeń;
• zatamowanie myśli – otamowanie myślenia, zapory myślowe, krótkotrwałe przerwy w toku myślenia, objawiające się przerywaniem wypowiedzi w pół zdania; zapory myślowe są charakterystyczne dla myślenia schizofreników;
• myślenie symboliczne – chory operuje pojęciami, które nabierają swoistego, tylko jemu znanego znaczenia;
• myślenie paralogiczne – pacjent wyciąga wnioski nierozsądne, sprzeczne z elementarną logiką; chory próbuje często zachować pozory logiki w swoich wypowiedziach;
• myślenie katatymiczne – charakterystyczne dla dzieci do lat 7.; myślenie sterowane uczuciami, a nie przesłankami rozumowymi;
• rozkojarzenie – niezrozumiały, często nielogiczny wątek myślowy; styl i myśli stają się dziwaczne, jak gdyby chory bawił się słowami; zbaczanie tematyczne, przeskoki i niespójność myśli, mówienie „obok”, kiedy chory odpowiada bez związku z zadanym pytaniem; rozkojarzenie występuje u schizofreników i nie łączy się z zaburzeniami świadomości;
• splątanie myślenia – inkoherencja, sałata słowna, brak logiki myślenia, kojarzenie powierzchowne; występuje u pacjentów z zaburzeniami świadomości; lekkie stany splątania mogą wystąpić u ludzi zdrowych przy zmęczeniu pracą umysłową.

Zaburzenia myślenia objawiają się również w postaci mutyzmu (uporczywego milczenia), tworzenia neologizmów albo lepkości myślenia, kiedy trudno przełączyć się z tematu na temat. U chorych z zaburzeniami myślenia mowa jest niekomunikatywna, zdania nieskładne, wątki porozrywane, a wypowiedzi nieadekwatne do sytuacji.