Zespół Hortona – przyczyny, objawy i leczenie

Zespół Hortona (łac. cephalae Hortoni), inaczej klasterowy ból głowy (cluster headache) to dolegliwość, która podobnie jak migrena i napięciowy ból głowy należy do grupy pierwotnych, inaczej samoistnych, idiopatycznych bólów głowy. Często bywa mylona z migreną czy nerwobólem.

Ból klasterowy to dolegliwość rzadka. Uważa się ją za chorobę sporadyczną. Według specjalistów zmaga się z nią mniej niż 0,1% populacji osób dorosłych. Wiadomo, że częściej dotyczy mężczyzn. Ból klasterowy może rozpocząć się w każdym wieku, tak u dzieci, jak i seniorów. Badania wskazują na szczyt zachorowań, który przypada na wiek 20-40 lat.

Zarówno przyczyny zespołu Hortona, jak i mechanizmy, które odpowiadają za typowy dla niego ból, wciąż pozostają niejasne. Podejrzewa się, że epizody bólowe mają związek z zaburzeniami pracy podwzgórza i nerwu trójdzielnego. Zaobserwowano, że napadowi towarzyszy wzrost stężenia neuroprzekaźników w układzie nerwowym, w tym histaminy (stąd mówi się, że to ból histaminowy).

Wiadomo również, że do czynników ryzyka pojawienia się napadu w zespole Hortona zalicza się spożywanie alkoholu, palenie papierosów, chroniczny stres oraz przebywanie w warunkach wysokogórskich. Zespół Hortona może występować rodzinnie.

Istotę zespołu Hortona stanowią napady silnego, charakterystycznego bólu głowy, który:

• jest bardzo silny, nieprzyjemny i dokuczliwy (nie bez przyczyny mówi się „klasterowy ból głowy samobójcy”). Bardzo utrudnia codzienne funkcjonowanie, wypełnianie obowiązków szkolnych, zawodowych czy domowych,
• kłujący, świdrujący, palący czy żrący (wywołuje wrażenie, jakby ktoś wbijał ostrze w oko),
• lokalizuje się zawsze po jednej i tej samej stronie twarzy (zmiany stron obserwuje się bardzo rzadko),
• dotyczy głównie oczodołu, jego okolicy oraz przyległej skroni i czoła. Niekiedy może promieniować do szczęki, karku lub ramienia.

Co typowe, bólowi towarzyszą takie objawy jak obrzęk powieki, zaczerwienienie oka, łzawienie i wyciek surowiczy z nosa, uczucie zatkanego nosa, pocenie się okolicy czołowej. Pacjenci są pobudzeni, mogą być hałaśliwi i zachowywać się agresywnie.

Charakterystyczne dla tego rodzaju bólu głowy jest to, że napady występują okresowo. Co to znaczy? Atak w zespole Hortona trwa od kilkunastu minut do 3 godzin, najczęściej 45-60 minut, powtarza się kilka razy w ciągu doby, dając o sobie znać szczególnie w nocy lub nad ranem. Napady zwykle powracają o tej samej porze roku oraz o tej samej porze dnia.

Co znamienne, napady bólu pojawiają się codziennie, ale przez jakiś czas (tzw. klaster, które oznacza zgrupowanie, skupisko), co najczęściej trwa kilka tygodni lub miesięcy. Następnie obserwuje się przerwę, przy czym remisja może trwać miesiąc, ale i kilka lat. Potem znów pojawia się klaster. To tak zwana postać epizodyczna zespołu Hortona (episodic cluster headache – ECH).

W mniej więcej 10% przypadków rozpoznaje się przewlekłą postać klasterowego bólu (chronic cluster headache – CCH). W jej przebiegu remisje nie występują lub są bardzo krótkie.

Do stwierdzenia zespołu Hortona konieczne jest badanie przedmiotowe i podmiotowe oraz badania obrazowe, takie jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny, które pozwalają na wykluczenie innych przyczyny dolegliwości bólowych (np. zapalenie zatok).

Leczenie zespołu Hortona obejmuje trzy kierunki:

• doraźne zwalczanie napadów,
• przerywanie klasterów (tzw. leczenie zapobiegawcze),
• leczenie postaci przewlekłej.

Na klasterowy ból głowy domowe sposoby są nieskuteczne. Nie pomagają ani kompresy, ani napary ziołowe czy picie małymi łykami chłodnej wody. Doraźne leczenie napadu bólu klasterowego obejmuje: tryptany w zastrzykach, aerozolu do nosa, także inhalacje 100% tlenem przez 5-10 minut. Podstawą terapii są leki przeciwbólowe i przeciwmigrenowe z grupy tryptanów.

W leczeniu zapobiegawczym stosuje się leki doustne dostępne na receptę, takie jak:

• werapamil, ergotamina czy kwas walproinowy,
• preparaty z litem,
• glikokortykosteroidy.

W leczeniu przewlekłym stosuje się najczęściej werapamil. Leczenie powinno być zawsze prowadzone przez lekarza specjalistę od bólu głowy (najczęściej jest to neurolog).