Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Joanna Gładczak

Tomografia komputerowa - wskazania, na czym polega i czy jest szkodliwa?

 Paula Komendarczuk
14.02.2023 13:22
Tomografia komputerowa jest wykonywana na zlecenie lekarza.
Tomografia komputerowa jest wykonywana na zlecenie lekarza. (123rf.com)

Tomografia komputerowa jest badaniem radiologicznym, które wykorzystuje promienie rentgena i pozwala uzyskać szczegółowe zdjęcia narządów oraz kości. Celem tomografii komputerowej jest ocena tkanek i wykrycie potencjalnych nieprawidłowości w ciele. Co to jest tomografia komputerowa i jakie są wskazania do wykonania badania? Na czym polega TK i jak się do niego przygotować? Czy tomografia jest szkodliwa i jakie środki kontrastowe są używane?

spis treści

1. Co to jest tomografia komputerowa?

Tomografia komputerowa (TK, CT) to metoda diagnostyczna, która umożliwia uzyskanie przekrojów badanego obiektu (tomogramów). Pierwszy tomograf, tzw. EMI scanner, został stworzony przez Godfreya Hounsfielda.

Zainstalowano go w szpitalu Atkinson Morley Hospital i używano go od 1971 roku. Był wówczas przeznaczony wyłącznie do badania mózgu, a głowę pacjenta musiała otaczać woda. Pierwszym tomografem do badania dowolnej części ciała był ACTA scanner zaprojektowany w 1973 roku.

Zobacz film: "Przebieg badania tomografii komputerowej"

Tomografia komputerowa to nic innego jak wykonanie kilku zdjęć przy użyciu promieni rentgenowskich. Obraz jest przesyłany do komputera za pomocą specjalistycznego oprogramowania, a badane miejsce można obejrzeć w technice 2D lub 3D.

Tomografia jest badaniem bezpiecznym, bardzo dokładnym, a jej wykonanie nie zajmuje wiele czasu. Jest podstawową metodą diagnostyczną w przypadku poważnych urazów ciała, ale jest także często wykorzystywana w dziedzinach medycyny, takich jak onkologia czy chirurgia.

2. Wskazania do wykonania badania

Niekiedy tomografia komputerowa wykonywana jest w trybie natychmiastowym. Ale często jest zlecana w celu oceny postępów leczenia lub podejrzenia chorób, wskazania to:

  • udar naczyniowy mózgowia,
  • urazy czaszkowo-mózgowe,
  • podejrzenia zmian niedokrwiennych mózgu,
  • podejrzanie guza mózgu,
  • zanik mózgu,
  • podejrzenie wad rozwojowych ucha zewnętrznego i środkowego,
  • podejrzenie przewlekłego zapalenia ucha środkowego,
  • choroba Alzheimera,
  • kontrola pooperacyjna,
  • nowotwór gruczołów ślinowych,
  • zapalenie zatok przynosowych,
  • polipy,
  • urazy,
  • nowotwory,
  • urazy głowy,
  • podejrzenia wad rozwojowych u dzieci,
  • niedokrwienie mózgu,
  • krwotok śródmózgowy,
  • zmiany kostne,
  • schorzenia nerek,
  • nowotwór trzustki,
  • nowotwór wątroby,
  • zapalenie trzustki,
  • zapalenie uchyłków jelita grubego,
  • zapalenia wyrostka robaczkowego,
  • niedrożność przewodu pokarmowego,
  • urazy jamy brzusznej,
  • zakrzepica żył wątrobowych,
  • krwawienie z przewodu pokarmowego,
  • przewlekłe i ostre zapalenia zatok,
  • guzy zatok i jamy nosowej,
  • urazy w obrębie zatok,
  • ocena drożności jam nosowych,
  • ocena leczenia chorób zatok,
  • tętniak aorty piersiowej,
  • podejrzenie wad rozwojowych,
  • wystąpienie objawów zapalenia płuc,
  • określenie lokalizacji oraz kształtu nowotworu,
  • ocena przerzutów nowotworowych,
  • ocena zaawansowania choroby nowotworowej,
  • guzy pęcherza moczowego,
  • nowotwory narządów rodnych,
  • nowotwory gruczołu krokowego,
  • zapalenie i urazy śledziony,
  • zapalenie trzustki i wątroby,
  • patologia nadnerczy,
  • nowotwory narządów wewnętrznych,
  • zapalenie nerek,
  • guzy;
  • wodonercze,
  • urazy,
  • wady nerek,
  • zwężenie tętnic nerkowych,
  • zapalenie i guzy żołądka, jelit i przełyku.

3. Na czym polega tomografia?

Tomograf składa się ze stołu i gantry. Aparat posiada jedną lub kilka lamp rentgenowskich, które obracają się z dużą prędkością wokół ciała.

Jednocześnie urządzenie przesuwa się w różnych płaszczyznach, by uzyskać wiele przekrojów obrazu. Każdy rodzaj tkanek osłabia promienie z inną siłą, a na podstawie tych pomiarów tomograf przedstawia dokładną strukturę narządów.

Kolejny krok wykonuje specjalistyczny program komputerowy, który porównuje uzyskane zdjęcia, łączy je i ustawia. Tomografia komputerowa jest w stanie przedstawić nieprawidłowości w ciele z dokładnością do 1 mm.

Zdjęcia można dowolnie powiększać, ustawiać w innych płaszczyznach, a nawet zamieniać na modele trójwymiarowe. Najbardziej zaawansowane urządzenia umożliwiają także badanie wnętrza narządów.

Podczas tomografii pacjent jest narażony na wielokrotnie większe promieniowanie (2 do 8 mSv) niż w trakcie tradycyjnego zdjęcia RTG (0,02 mSv). Jednak nie jest to duża dawka, ponieważ w ciągu całego życia pochłaniamy ok. 170 mSv z urządzeń codziennego użytku.

3.1. Na czym polega tomografia komputerowa z kontrastem?

Tomografia z kontrastem różni się od typowego badania podaniem środka cieniującego, czyli kontrastu. Jest to substancja na bazie związków jodu (jonowych lub niejonowych), która prawie całkowicie osłabia promieniowanie.

W związku z tym tkanki objęte środkiem stają się jasne, a ich wygląd łatwy do przeanalizowania. Kontrast można przyjąć dożylnie, doustnie lub doodbytniczo w zależności od badanej partii.

Z układu pokarmowego jest usuwamy w niezmienionej postaci, a z krwi pozbywają się go nerki. Przed tomografią należy sprawdzić ich pracę za pomocą określenia poziom kreatyniny we krwi.

Bardzo rzadko środek cieniujący powoduje nefropatię pokontrastową, ryzyko zwiększa niewydolność nerek, cukrzyca, podeszły wiek, odwodnienie i niedobór białek krwi.

4. Przygotowanie do badania

Tomografia komputerowa nie wymaga wyjątkowego przygotowania, wystarczy nie jeść na 6 godzin wcześniej i nie pić na 4 godziny przed rozpoczęciem badania.

Należy jednak zażyć stale przyjmowane leki w standardowych porach. Przed tomografią z kontrastem trzeba oznaczyć stężenie kreatyniny we krwi oraz TSH i wyniki mieć przy sobie.

Na dwa dni przed przyjęciem środka cieniującego należy pić co najmniej 2 litry płynów na dobę. W przypadku niewydolności nerek konieczne jest odpowiednie przygotowanie chorego i wykorzystanie innego rodzaju kontrastu.

Często w przypadku diagnostyki układu pokarmowego wypicie substancji jest konieczne na około 2 godziny przed badaniem. Zdarza się także, że pacjent musi oczyścić jelito grube dzień przed TK, jeżeli planowana jest wirtualna kolonoskopia.

Dokładne informacje przekazuje lekarz, warto je zanotować i przestrzegać w stu procentach. Tomografia komputerowa może być niekomfortowa dla osób z klaustrofobią oraz małych dzieci.

Często w takiej sytuacji podawane są środki uspokajające lub znieczulenie ogólne. Pacjent ponadto powinien posiadać teczkę z wykonanymi do tej pory badaniami obrazowymi.

Przed badaniem bezwzględnie należy poinformować lekarza o ciąży, alergii na konkretne leki lub środek cieniujący, choroby nerek, tarczycy oraz skłonność do krwawień.

Tomografia komputerowa nie wymaga zdjęcia ubrania, ale konieczne jest usunięcie wszystkich metalowych przedmiotów (biżuterii, sprzączek, zegarka) oraz odłożenie telefonu i portfela.

Pacjent musi położyć się na wąskim stole i pozostać nieruchomo. Osoba przeprowadzająca badanie będzie podawać wskazówki, na przykład prosić o wstrzymanie oddechu.

Zdecydowana większość aparatów posiada system komunikacji głosowej między pacjentem a personelem. Należy zgłaszać wszystkie objawy, takie jak uczucie klaustrofobii, duszności, nudności czy wrażenie opuchlizny na twarzy.

Tomografia komputerowa trwa od kilku do kilkudziesięciu minut w zależności od badanej części ciała. Warto tego dnia nie planować żadnych spotkań, ponieważ pobyt w pracowni może się wydłużyć.

Po otrzymaniu kontrastu należy przez kilkadziesiąt minut pozostać pod kontrolą personelu. Po badaniu pacjent może prowadzić samochód, wyjątkiem jest spożycie leków uspokajających lub znieczulenie ogólne. Wyniki TK są dostępne po kilku dniach.

5. Tomografia komputerowa jest szkodliwa?

Badanie TK jest bezbolesne i bezpieczne. Podczas badania używane jest promieniowanie rentgenowskie w stosunkowo dużej, ale bezpiecznej dawce. Jednak tomografia komputerowa nie powinna być powtarzana często.

Tyczy się to szczególnie kobiet w ciąży, osób starających się o dziecko oraz ludzi w podeszłym wieku. Zdarza się, że kontrast wywołuje reakcję alergiczną.

Najczęściej pojawiają się łagodne reakcje skórne i pokarmowe - zaczerwienienie skóry, pokrzywka, nudności i wymioty. Może wystąpić jednak spadek ciśnienia krwi, przyspieszony rytm pracy serca, skurcz oskrzeli z dusznością, a nawet zatrzymanie oddechu i pracy serca.

Opisane powikłania nie zależą od dawki i mogą wystąpić niezależnie od wszystkich podjętych środków ostrożności. Preparaty kontrastowe mogą mieć również działanie nefrotoksyczne.

Środek kontrastowy w badaniach radiologicznych może zostać podany doustnie, dożylnie, dotętniczo lub doodbytniczo. Podanie najczęściej jest wykonywane za pomocą strzykawki automatycznej, która umożliwia precyzyjne dawkowanie środka.

Obecnie stosowanym w tomografii komputerowej rodzajem kontrastów są jodowe środki kontrastowe. Nazwa ta pochodzi od pierwiastka zawartego w składzie chemicznym tych preparatów.

Obecnie na rynku dostępne są trzy grupy jodowych środków cieniujących:

  • wysokoosmolalne środki kontrastowe - jonowe środki kontrastowe, obciążone większą częstotliwością występowania działań niepożądanych,
  • niskoosmolalne środki kontrastowe - niejonowe środki kontrastowe ze znacząco mniejszą częstość wywoływania działań niepożądanych,
  • izoosmolalne środki kontrastowe - niejonowe środki kontrastowe o osmolalności zbliżonej do parametrów krwi.

Powikłania po podaniu środków kontrastowych dzielą się na 3 podstawowe typy: lekkie, umiarkowane i ciężkie. Większość skutków ubocznych pojawia się najczęściej w ciągu pierwszych 20 minut, ale zdarza się, że pojawiają się dopiero po 24-48 godzinach po wstrzyknięciu preparatu.

  • lekkie - nudności, wymioty, obfite pocenie, pokrzywka, świąd skóry, chrypka, kaszel, kichanie, uczucie ciepła,
  • umiarkowane - utrata przytomności, obfite wymioty, rozległa pokrzywka, obrzęk twarzy, obrzęk krtani, skurcz oskrzeli,
  • ciężkie - drgawki, obrzęk płuc, wstrząs, zatrzymanie oddechu, zatrzymanie krążenia.

Po badaniu mogą wystąpić również objawy grypopodobne, a także bóle rąk i skurcze mięśni. Stosowanie środków cieniujących może powodować także wystąpienie ostrej pokontrastowej nefropatii, czyli ostrej niewydolności nerek.

Czynniki ryzyka rozwoju pokontrastowej nefropatii to:

  • rozpoznana uprzednio niewydolność nerek,
  • cukrzyca,
  • nefropatia cukrzycowa,
  • podeszły wiek,
  • odwodnienie,
  • hipotonia,
  • zastoinowa niewydolność krążenia,
  • obniżenie frakcji wyrzutowej lewej komory serca,
  • ostry zawał mięśnia sercowego,
  • wstrząs kardiogenny,
  • szpiczak plazmocytowy,
  • stan po przeszczepie nerki,
  • hipoalbuminemia.

6. Rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa?

Rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa to dwie najbardziej popularne metody wykorzystywane w diagnostyce obrazowej (nie biorąc pod uwagę ultrasonografii).

W obu metodach diagnostycznych może być podawany kontrast, są to jednak odmienne preparaty – w tomografii zawsze oparte na substancjach jodowych.

W badaniu rezonansem magnetycznego nie są wykorzystywane promienie X, jest więc bezpieczniejsze, a także bardziej dokładne, ponieważ pozwala obejrzeć struktury w kilku przekrojach. Rezonans magnetyczny jest droższy i mniej przyjemny dla pacjenta, ponieważ urządzenie wydaje głośne dźwięki.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Następny artykuł: Ból oka
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze