Odporność nieswoista – mechanizmy obronne, podział, działanie

Odporność nieswoista stanowi bezpośrednią i natychmiastową linię obrony organizmów przed patogenami. Swoim zakresem obejmuje wiele elementów. To odporność wrodzona. Aby organizm mógł ją wytworzyć, nie jest potrzebny wcześniejszy kontakt z patogenem. Co warto wiedzieć?

1. Co to jest odporność nieswoista?

Odporność nieswoista (odpowiedź odpornościowa nieswoista, odpowiedź immunologiczna nieswoista) to odporność wrodzona, która jest uwarunkowana genetycznie. Oznacza to, że nie może być kształtowana ani czynnikami środowiskowymi, ani żadnymi działaniami. Odporność wrodzona obejmuje pierwsze mechanizmy obronne organizmu dziedziczone z pokolenia na pokolenie. Z tego powodu receptory rozpoznające antygen pozostają niezmienione. Ten typ odporności nie wykazuje swoistości w stosunku do konkretnego antygenu. Celem działania tego typu odporności jest uniemożliwienie bakteriom, wirusom oraz innym patogenom wniknięcie do organizmu. Gdy obrona zawiedzie, kolejnym zadaniem odporności nieswoistej jest unieszkodliwienie patogenu, zanim ten wyrządzi szkody. Najważniejszą cechą tego typu obrony jest fakt, że reakcja odpornościowa rozpoczyna się bardzo szybko i nie wymaga wstępnej aktywacji.

2. Nieswoiste mechanizmy obronne

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Dlaczego warto robić screening?"

Na odporność nieswoistą składa się kilka elementów. To:

• bariery mechaniczne, do których zalicza się skóra oraz błony śluzowe dróg oddechowych, przewodu pokarmowego oraz układu moczowo-płciowego,
• bariery czynnościowe, do których zalicza się czynności organizmu, mające na celu usunięcie drobnoustrojów z organizmu. To na przykład: kichanie, biegunka, wymioty, łzawienie, perystaltyka jelit, kaszel, aktywność aparatu rzęskowego dróg oddechowych, wydzielanie śluzu przez nabłonek,
• bariery chemiczne, do których należą wszelkie substancje wydzielane przez organizm, mające działanie przeciwdrobnoustrojowe. Zalicza się do nich pepsynę oraz kwas solny (w żołądku), kwas mlekowy i chlorek sodu (zawarte w pocie), lizozym (zawarty w ślinie, łzach oraz śluzie), kwasy tłuszczowe (obecne na powierzchni skóry), oraz inne substancje, które nadają odczyn kwaśny (w pocie, łoju, śluzie pochwy, soku żołądkowym).
• bariery mikrobiologiczne, które to stanowi fizjologiczna mikroflora bakteryjna,
• bariera immunologiczna, która polega na wytwarzaniu przeciwciał IgM przez limfocyty B1 obecne w wydzielinie śluzowo-surowiczej nabłonka,
• komórki układu odpornościowego obecne w płynach ustrojowych oraz narządach limfatycznych. To: komórki żerne, zwalczające drobnoustroje na drodze fagocytozy oraz komórki NK mające zdolność zabijania obcych komórek bez wcześniejszego kontaktu z nimi.

3. Podział odporności nieswoistej

Wyróżnia się odporność nieswoistą bierną i czynną. Za bierną odporność nieswoistą odpowiadają mechanizmy, które by spełnić funkcję bariery ochronnej nie wymagają pobudzenia. To wszelkie bariery anatomiczne, chemiczne oraz mikrobiologiczne. Nie dochodzi do zaangażowana układu immunologicznego. Ta podstawowa bariera ma za zadanie uniemożliwić przedostanie się drobnoustrojów do wnętrza organizmu.

Z kolei za nieswoistą odporność czynną odpowiada głównie ten układ, który umożliwia eliminowanie elementów należących do innego organizmu. Odporność nieswoista nie jest zależna od kontaktu bądź braku wcześniejszej ekspozycji na dany antygen. Do mechanizmów czynnej odporności nieswoistej zalicza się te mechanizmy, które biorą aktywny udział w usuwaniu drobnoustrojów, ale i zapobiegają pojawieniu się zakażenia. To bariery czynnościowe czy wywoływanie stanu zapalnego, który wpływa na podwyższenie temperatury ciała oraz przyspieszenie metabolizmu czy aktywność komórek układu immunologicznego w zakresie fagocytozy przez makrofagi.

4. Odporność swoista

Za prawidłową pracę układu immunologicznego odpowiadają różne mechanizmy odpornościowe, które się wzajemnie uzupełniają. Część z nich nabywana jest w ciągu całego życia, inne są obecne od narodzin. Układ immunologiczny odpowiada za:

• obronę przed zagrożeniem,
• rozpoznawanie własnych i obcych antygenów,
• usuwanie zmienionych komórek własnych,
• usuwanie zmienionych komórek obcych.

Nie wolno zapomnieć, że mówiąc o odporności organizmu, mamy na myśli jej dwa rodzaje. To dlatego obok odporności nieswoistej pojawia się odporność swoista, czyli taka, która powstaje wskutek bezpośredniego kontaktu z patogenami.

Układ odpornościowy ma zdolność do wytwarzania komórek, których zadaniem jest zniszczenie intruzów. Są to monocyty (powstające w szpiku kostnym), limfocyty T (powstające grasicy), limfocyty B (powstające w szpiku kostnym, śledzionie i węzłach chłonnych).

To kolejna linia obrony, która uaktywnia się w sytuacji, gdy odporność nieswoista nie poradziła sobie z infekcją. Buduje się ją poprzez przechodzenie chorób, ale i szczepienia, dzięki którym organizm zapamiętuje dany drobnoustrój i uczy się, jak reagować, gdy w przyszłości się z nim spotka. Tego rodzaju odporność buduje się również poprzez wstrzyknięcie surowicy odpornościowej z przeciwciałami. W przeciwieństwie do odporności nieswoistej, ten typ odporności przyczynia się do wytworzenia pamięci immunologicznej. Mechanizmy swoiste uruchamiają mechanizmy nieswoiste.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.