Dostępne rodzaje szczepionek
Szczepienia są formą ochronny przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. Dzięki nim organizm zyskuje umiejętność obrony przeciw zakażeniom. Układ odpornościowy gromadzi dane o zarazkach, a przy wtórnym kontakcie efektywnie i szybko reaguje na intruza, broniąc przed chorobą. Są różne rodzaje szczepionek. Dzieli się je w zależności od typu antygenu, który pobudza układ immunologiczny do działania.
- 1. Czym jest szczepionka?
- 2. Skład szczepionki
- 3. Rodzaje szczepionek
- 3.1. Podział szczepionek ze względu na rodzaj antygenu szczepionki
- 3.2. Podział szczepionek ze względu na ich skład
- 4. Co wpływa na skuteczność szczepionek?
- 5. Szczepienia ochronne przeciwko grypie
- 6. Szczepionka przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV)
1. Czym jest szczepionka?
Mianem szczepionki określa się preparat biologiczny, w skład którego wchodzą antygeny bakteryjne i wirusowe. Antygeny zawarte w szczepionce pobudzają swoistą odporność, pozostawiając pamięć immunologiczną (zawdzięczamy jej szybką reakcję organizmu na drobnoustroje lub przypominającą dawkę szczepionki). Pamięć immunologiczna pozwala skutecznie bronić się po zetknięciu z wrogiem. Układ odpornościowy wzmacnia się po przebytej chorobie, zakażeniu czy infekcji. Jeżeli organizm nie miał wcześniejszej styczności z wirusem, wówczas nie ma wyrobionych przeciwciał.
Przeciwwskazaniami do szczepień są:
- nadwrażliwość na skład szczepionki (na białko jaj kurzych, czynniki konserwujące),
- nadmierna reakcja na poprzednią dawkę szczepionki,
- schorzenia przewlekłe (niedobory immunologiczne, choroby nowotworowe).
2. Skład szczepionki
Produkcja szczepionek to lata długoletnich badań i ocen. Przed wypuszczeniem produktu na rynek, naukowcy muszą się upewnić, że jest on całkowicie bezpieczny. Dawniej do szczepionek dodawano tiomersal, w którym znajdowały się śladowe ilości rtęci. Więcej jej już było w konserwach rybnych. Mimo to zakłady farmaceutyczne odeszły od dodawania tiomersalu. Skład szczepionki podany jest na ulotce.
Poszczególne szczepionki, w zależności od producenta, mogą różnić się od siebie aktywnością i zawartością nieczynnych składników. Jednak wszystkie szczepionki ochronne zawierają 4 podstawowe składniki. Są to:
- środki konserwujące, substancje, które rozpuszczają preparat szczepionki (np. woda), nośnik antygenu - substancje te odpowiadają za stabilność szczepionki, dzięki nim szczepionka nie ulega zanieczyszczeniom,
- antygeny drobnoustrojów - antygeny wchodzące w skład szczepionkimogą przybrać formę żywych drobnoustrojów, zabitych drobnoustrojów, oczyszczonych fragmentów komórek drobnoustrojów, produktów metabolizmu bakterii, antygenów rekombinowanych,
- fragmenty komórek drobnoustrojowych,
- anatoksynę (toksyny bakteryjne pozbawione właściwości toksycznych).
3. Rodzaje szczepionek
Istnieje kilka rodzajów szczepionek, które można podzielić ze względu na:
- rodzaj antygenu szczepionkowego,
- rodzaj drobnoustroju,
- zakres działania uodparniającego,
- postać,
- zawartość,
- pochodzenie antygenu szczepionkowego.
Jest podział podstawowy, a poszczególne typy dzielą się na kilka innych rodzajów.
3.1. Podział szczepionek ze względu na rodzaj antygenu szczepionki
Szczepionki żywe - zawierają drobnoustroje, które mają znikome właściwości chorobotwórcze lub są ich pozbawione. Taka szczepionka jest wytworzona z żywego, lecz osłabionego wirusa, który jest niezdolny do wywołania choroby. Czasami sama szczepionka może wywołać objawy choroby, lecz w ten sposób wywołane symptomy zawsze są dużo łagodniejsze, niż te podczas prawdziwej choroby.
Szczepionki żywe dzieli się na:
- bakteryjne, np. szczepionka BCG,
- wirusowe, szczepionka przeciwko różyczce, śwince, odrze.
Szczepionki zabite - zawierają drobnoustroje zabite przy użyciu ciepła, substancji chemicznych lub promieniowania. Te szczepionki nie wywołują symptomów choroby, jedynie wzmacniają układ immunologiczny. Ten rodzaj szczepienia jest bezpieczniejszy. Jednak nie jest aż tak skuteczny jak szczepionki żywe. Wymagane są zazwyczaj powtórzenia. Toksyny bakteryjne, które nie ma już właściwości toksycznych, dzięki obróbce chemicznej, to anatoksyny. Szczepienia bakteryjne to np. szczepionka przeciw durowi brzusznemu, szczepionka przeciwko krztuścowi, wściekliźnie, kleszczowemu zapaleniu opon, szczepionka przeciw grypie.
Anatoksyny - są to szczepionki przeciwko toksynie tężcowej, błoniczej.
Specyficzne fragmenty organizmów bakteryjnych - są to szczepionki otrzymane w wyniku inżynierii genetycznej jako szczepionki przeciwko wirusowi Hepatitis B.
3.2. Podział szczepionek ze względu na ich skład
Szczepionki monowalentne - zawierają jeden drobnoustrój (ewentualnie jego fragment), uodparniając przeciw tylko jednej chorobie (np. gruźlicy, szczepionka przeciwko tężcowi).
Szczepionki poliwalentne - takie szczepionki zawierają kilka podtypów tego samego wirusa lub bakterii. Chronią one tylko przed jedną chorobą. Przykładem tego rodzaju szczepionki jest szczepionka przeciwko grypie, lub przeciwko HPV.
Szczepionki skojarzone (wieloskładnikowe) zapewniają ochronę przed wieloma chorobami. Wystarczy wykonać tylko jeden zastrzyk. Szczepionki ograniczają liczbę ukłuć i związany z nimi ból, więc zalecane są szczególnie w przypadku dzieci.
Większość rodzajów szczepień jest podawana podskórnie lub domięśniowo (jako zastrzyk), choć niektóre podaje się doustnie (np. szczepienie przeciwko rotawirusom).
4. Co wpływa na skuteczność szczepionek?
Bez wątpienia na skuteczność szczepionek ma wpływ moment, w którym zostały one wykonane. Nie bez powodu należy ściśle przestrzegać dat w kalendarzu szczepień i wykonywać je w momentach zalecanych przez lekarzy. Jednak poza tymi ściśle ustalonymi terminami szczepionki wykonuje się z związku z określonymi sytuacjami życiowymi i nieprzewidzianymi zdarzeniami. Należą do nich:
- głębokie skaleczenie i zranienie - wtedy wykonuje się szczepionkę przeciw tężcowi, a na skuteczność tej szczepionki wpływa zastosowanie odpowiedniej dawki w zależności od czasu, jaki upłynął od ostatniego szczepienia,
- pogryzienie przez psa, lisa lub inne zwierzę – pogryziony otrzymuje wtedy bezpłatną szczepionkę przeciw wściekliźnie, niezależnie czy zwierzę było zarażone czy nie,
- wykrycie przypadku WZW typu B w najbliższej rodzinie – bliscy z otoczenia osoby chorej na WZW typu B otrzymują darmową szczepionkę,
- praca w służbie zdrowia i nauka na w szkołach medycznych – pracownikom służby zdrowia i studentom kierunków medycznych przysługuje darmowe szczepienie ochronne przeciw WZW typu B ze względu na podwyższone ryzyko zarażenia się szczepem wirusa HBV,
- sezon zachorowań na grypę.
5. Szczepienia ochronne przeciwko grypie
Współcześnie coraz więcej mówi się o konieczności wykonywania szczepień ochronnych przeciwko grypie, choć niestety, jak pokazują badania, tylko niewielki procent naszego społeczeństwa korzysta z tej możliwości. Ciągle zbyt mało osób uświadamia sobie, jak groźne są powikłania po tej chorobie. Co więcej szczepionki przeciwko grypie są płatne i nie refunduje ich państwo. Skuteczność tej szczepionki w dużej mierze zależy od momentu jej wykonania, toteż powinieneś sprawdzić, kiedy najlepiej jest ją wykonać.
Szczepionki nie można natomiast wykonać w kilku przypadkach:
- nadwrażliwości na któryś ze składników szczepionki,
- nadwrażliwości na białko kurze,
- reakcji alergicznej przy wcześniejszych szczepieniach,
- gorączki i ostrej infekcji.
Szczepionkę przeciwko grypie najlepiej przed sezonem grypowym, choć można ją wykonać także w okresie epidemii. Należy tylko pamiętać, że odporność po szczepieniu ochronnym przeciwko grypie uzyskuje się dopiero w terminie od 7 do 14 dni po wykonaniu zabiegu.
6. Szczepionka przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV)
Zakażenie wirusem HPV ma związek z pojawieniem się komórek rakowych w szyjce macicy kobiety. Prawie wszystkie chore na raka szyjki macicy są nosicielkami wirusa. HPV jest przenoszony drogą płciową, dlatego jednym ze sposobów profilaktyki jest stosowanie prezerwatyw. Inny sposób to szczepionka przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego. Szczepionka jest zlecana nieaktywnym seksualnie kobietom, w wieku od 9 do 26 lat. Najlepszy wiek to 11-12 lat. Chroni ona przed wirusem, a tym samym przed rakiem szyjki macicy. Szczepienie jest podawane w trzech dawkach, w ciągu kilku miesięcy. Szczepionka przeciwko HPV chroni także przed pojawieniem się brodawek, które mimo iż bardzo niebezpieczne dla zdrowia nie są, jednak stanowią duży dyskomfort.
Szczepionka chroni przed:
- wirusem HPV typu 16, 18 - (odpowiadający za 70% przypadków wystąpienia raka szyjki macicy),
- wirusem HPV typu 6, 11 - (odpowiadający za 90% przypadków wystąpienia brodawek).
Jest to szczepionka monowalentna, zawierająca oczyszczone białko dla każdego wymienionego typu wirusa, nie wywyołuje symptomów choroby.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.