Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Kamila Drozd

Paranoja - rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie

Paranoja to ciężkie zaburzenie psychiczne
Paranoja to ciężkie zaburzenie psychiczne (Zdjęcie autorstwa sprout_creative / CC BY 2.0)

Paranoja to ciężkie zaburzenie psychiczne, powodujące szereg urojeń, które uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Chorym wydaje się, że ktoś ich śledzi, chce wyrządzić im krzywdę, ukochana osoba ich zdradza lub są stale obserwowani. Czasem są przekonani o własnej wielkości i wyższości nad innymi ludźmi, innym razem twierdzą, że są chorzy, mimo że nie ma na to żadnych medycznych dowodów. Jakie są rodzaje paranoi? Czy istnieją leki na paranoje?

spis treści

1. Co to jest paranoja?

Definicja paranoi wskazuje, iż jest to zaburzenie psychiczne, charakteryzujące się występowaniem silnego strachu przed zagrożeniem lub prześladowaniem. Lęk wywołują niekompletne lub błędne informacje, dodatkowo pacjent nie obdarza nikogo zaufaniem i w łatwy sposób oskarża wszystkich dookoła.

Paranoicy są przekonani, że przypadkowe wydarzenia to zaplanowane działania, których celem jest wyrządzenie im krzywdy. Paranoik boi się i widzi ogromne niebezpieczeństwo w sytuacjach, które nie stanowią żadnego zagrożenia.

Zobacz film: "Zaburzenia psychiczne czy możemy sobie poradzić sami"

Paranoja bywa rozpoznawana już u osób w wieku 30 lat, cechuje ją fałszywy odbiór rzeczywistości. Choroba dzieli się na różne zaburzenia, w zależności od natężenia i zróżnicowania objawów. Najczęściej spotykana odmiana paranoi to lęk społeczny, natomiast najcięższa postać to schizofrenia paranoidalna.

2. Rodzaje urojeń

Zaburzenia urojeniowe to złożone przeżycia. Chory ma na jakiś temat fałszywe przekonanie, co wiąże się z ogromnymi emocjami i ekstremalnymi zachowaniami. Urojenia można podzielić na kilka rodzajów:

  • urojenia prześladowcze – choremu wydaje się, że inni są do niego wrogo nastawieni,
  • urojenia wielkościowe – wiążą się ze zbyt wysoką samooceną i nadmierną wiarą we własne możliwości,
  • urojenia somatyczne – przekonanie o swojej poważnej chorobie, mimo braku jakichkolwiek medycznych dowodów,
  • urojenia erotyczne – chory wyobraża sobie, że jest kochany przez jakąś znaną mu osobę,
  • urojenia zazdrości – przekonanie chorego, że partner go zdradza,
  • urojenia niespecyficzne – występowanie różnych urojeń, bez przewagi jednego tematu.
Jak wyglądają choroby psychiczne? Psycholog na fotografiach ukazał problemy swoich pacjentów
Jak wyglądają choroby psychiczne? Psycholog na fotografiach ukazał problemy swoich pacjentów [8 zdjęć]

W Polsce coraz więcej osób cierpi z powodu depresji. W 2016 roku odnotowano, że Polacy wzięli 9,5 mln

zobacz galerię

3. Przyczyny paranoi

Paranoja choroba psychiczna pojawia się zwykle u osób dorosłych, choć istnieje podejrzenie, że jej przyczyną są przeżycia z dzieciństwa. Chory za swoje życiowe niepowodzenia nigdy nie wini siebie. Odpowiedzialne są zawsze siły zewnętrzne, na które on nie ma żadnego wpływu. Inne przyczyny urojeń to:

  • guzy mózgu,
  • choroba Parkinsona,
  • choroba Alzheimera,
  • depresja,
  • alkoholizm,
  • choroba nadnerczy i tarczycy,
  • niektóre leki,
  • ciężkie niedobory żywieniowe.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

4. Osobowość paranoiczna

Osobowość paranoiczna (paranoiczne zaburzenie osobowości) to poważne zaburzenie struktury osobowości, które wpływa negatywnie na funkcjonowanie w społeczeństwie.

Sprawia, że osoba chora ma ogromne podejrzenia wobec innych i jest przekonana, że otoczenie planuje wyrządzić jej krzywdę. Na każdym kroku próbuje znaleźć dowody, że inni ją wykorzystują lub szkodzą jej dobru.

Pacjent z paranoicznym zaburzeniem osobowości nie ufa ludziom, nie rozmawia o sobie ani o swoich problemach, jest niezwykle ostrożny w kontaktach międzyludzkich.

Nie ma skrupułów przed zerwaniem nawet wieloletniej relacji, gdy tylko odniesie wrażenie, że został oszukany. Nie jest też w stanie wybaczyć, długo chowa w sobie urazę i analizuje usłyszane słowa krytyki.

Objawy osobowości paranoidalnej to również duża potrzeba walki o swoje prawa, nawet jeśli nie ma takiej potrzeby, wysokie poczucie własnej wartości i przekonanie, że partner jest niewierny i nie warto darzyć go zaufaniem.

Osobowość paranoiczna pomimo typowych objawów bardzo często nie jest diagnozowana ani leczona. Osoby chore uważają, że wszystko jest z nimi w porządku i nie myślą nad wizytą u specjalisty.

Paranoiczne zaburzenie osobowości diagnozowane jest u 0,5-2,5% ludzi, częściej u mężczyzn. Pierwsze objawy pojawiają się zwykle w okresie dorastania lub u młodych dorosłych.

5. Rodzaje paranoi

Najpopularniejsze rodzaje zaburzeń paranoidalnych to paranoja alkoholowa, prześladowcza, zazdrości, pieniacza, hipochondryczna oraz indukowana. Poniżej przedstawiamy najbardziej charakterystyczne objawy paranoi, związane z konkretną odmianą zaburzenia psychicznego.

5.1. Paranoja alkoholowa

Paranoja alkoholowa to efekt regularnego picia dużych ilości alkoholu, charakteryzujący się występowaniem urojeń. Osobie uzależnionej wydają się one prawdziwe i nie wątpi w nie, nawet pomimo logicznej rozmowy z inną osobą.

Co ciekawe, paranoja po alkoholu może utrzymywać się również w okresie bycia trzeźwym. Omamy mają wyłącznie charakter słuchowy, paranoik słyszy nieistniejące głosy.

Urojenia sprawiają, że czuje się on zagrożony i stale obserwowany. Może zdarzyć się również tak, że głosy zachęcają do wykonania konkretnych działań, na przykład zaatakowania kogoś czy popełnienia samobójstwa.

Paranoja alkoholowa wymaga leczenie farmakologicznego, często chorzy są umieszczani w szpitalu, ze względu na silne myśli na temat odebrania sobie życia lub przejawów agresji.

5.2. Paranoja prześladowcza

Paranoja prześladowcza to przekonanie o byciu obserwowanym i wiara, że pewne organizacje, realne lub fikcyjne osoby działają na naszą niekorzyść. Chory jest pewien, że jego wrogowie podjęli spisek, śledzą go i podsłuchują, mają na celu zaszkodzenie, pozbawienie godności, odebranie dóbr osobistych, a nawet pozbawienie życia czy zdrowia.

Urojenia prześladowcze sprawiają, że pacjent odczuwa lęk, niepokój i poczucie zagrożenia nawet we własnym mieszkaniu. Może on zrywać kontakty z ludźmi, rezygnować z pracy, zasłaniać okna, szukać podsłuchów i wyrzucać sprzęt elektroniczny.

Stany paranoidalne mogą również wywołać agresję wobec osób, które paranoik uważa za działające na jego niekorzyść. Charakterystycznym objawem paranoi prześladowczej jest też izolacja od świata zewnętrznego.

Niestety pomoc w manii prześladowczej jest bardzo trudna, ponieważ osoba chora podejrzewa wszystkich o złe zamiary, nikomu nie wierzy i zrywa każdą formę kontaktu z innymi.

5.3. Paranoja zazdrości

Paranoja zazdrości dotyczy osoby w związku, która jest przekonana i prawie pewna, że partner ją zdradza. W celu zdobycia potwierdzenia próbuje kontrolować ukochaną, śledzić ją, sprawdzać telefon, może nawet zatrudnić detektywa.

Objawy paranoi zazdrości to również robienie zdjęć z ukrycia, sprawdzanie bielizny i ubrań. Dla osoby chorej dowodem zdrady może być nawet paragon lub bilet autobusowy. Wierzy ona w swoje przekonania do tego stopnia, że niemożliwe jest wytłumaczenie jej błędu.

Paranoja zazdrości prowadzi do toksycznej kontroli, osaczenia drugiej osoby i ciągłych kłótni. Większość związków się rozpada, ponieważ nikt nie jest w stanie znieść braku zaufania i podejrzewania o zdradę na każdym kroku.

5.4. Paranoja pieniacza

Paranoja pieniacza (obłęd pieniaczy, pieniactwo) to zaburzenie psychiczne, prowokujące osobę chorą do ataku na instytucje publiczne ze względu na subiektywne poczucie niesprawiedliwego traktowania.

Osoba chora określana jest mianem kwerulanta sądowego, dąży ona do udowodnienia swoich racji, ma silną postawę roszczeniową. Osobowość pieniacza może być spowodowana chorobą psychiczną lub specyfiką osobowości, tzw. warcholstwem.

Pieniacz bardzo często odwołuje się od wyroków sądowych, tyle razy ile jest to możliwe, przedłużając sprawę i utrudniając pracę urzędom. Jest to jego sposób na zemstę za niewłaściwe w jego mniemaniu potraktowanie.

5.5. Paranoja hipochondryczna

Paranoja hipochondryczna to urojenia, dotyczące ciężkiej, wymagającej leczenia choroby. Paranoik tak mocno wierzy swoim subiektywnym odczuciom, że nie bierze pod uwagę słów lekarzy ani wyników badań, nawet jeżeli wykluczają jakiekolwiek schorzenia.

Bardzo często lęki paranoidalne przed pogorszeniem stanu zdrowia czy śmiercią zmuszają go do wprowadzenia leczenia na własną rękę. Zdarza się również, że paranoja hipochondryczna wywołuje urojenia, dotyczące absurdalnych chorób, które nie mogą istnieć w danym momencie.

Pacjent może twierdzić, że jego serce nie bije, a żołądek przestał funkcjonować wiele lat temu. Paranoik wierzy tylko sobie, jego zdania nie zmienią przeprowadzone badania, wypowiedzi specjalistów ani bliskich osób.

5.6. Paranoja indukowana (udzielona)

Paranoja indukowana (paranoja udzielona, obłęd udzielony) to stan, kiedy najbliższa osoba chorego zaczyna wierzyć w jego myśli i przejmuje objawy urojeniowe.

Przeniesienie choroby na inną osobę obserwowane jest zwykle w relacjach rodzic-dziecko, w małżeństwach lub rodzeństwie. Wystąpieniu paranoi indukowanej sprzyja dominacja emocjonalna i intelektualna osoby chorej oraz izolacja społeczna. Zazwyczaj objawy paranoi udzielonej ustępują po rozdzieleniu osób chorych.

6. Leczenie paranoi

Objawy paranoi nie zawsze są rozpoznawane, ponieważ - oprócz urojeń - chorzy normalnie wykonują swoje obowiązki, często są przykładnymi rodzicami i pracownikami. Ich wyobrażenia wydają się niekiedy prawdopodobne, dlatego bliscy, a czasem także lekarze, nie rozpoznają symptomów choroby.

Paranoja charakteryzuje się przede wszystkim brakiem zaufania do innych osób. Chorym wydaje się, że inni chcą ich oszukać i im zaszkodzić. Bardzo niechętnie zwierzają się ze swoich podejrzeń. Czasem nawet nieistotna uwaga może zostać przez nich zinterpretowana jako pogróżka.

Osobowość paranoiczna odznacza się permanentną podejrzliwością, tendencją do zniekształcania codziennych doświadczeń, sztywnym poczuciem własnych praw oraz spiskowymi teoriami na temat różnych wydarzeń. Zazwyczaj paranoicy długotrwale przeżywają przykrości, jakie inni im zadali, nawet nieświadomie. Są po prostu nadmiernie wrażliwi na porażki i niepowodzenia (niski próg frustracji).

Leczenie paranoi polega na indywidualnej psychoterapii, leczeniu farmakologicznym i leczeniu szpitalnym. Tę ostatnią opcję stosuje się zwykle, gdy chory wykazuje zachowania agresywne i gwałtowne. Leczenie jest też czasami wspomagane innymi terapiami, chociażby pracą ze zwierzętami, medytacjami i technikami relaksacyjnymi, a także tańcem czy psychodramą.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Następny artykuł: Objawy Borderline
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze