Surfaktant – budowa, właściwości, zastosowanie i rola
Surfaktant to czynnik powierzchniowy, który zmniejsza napięcie powierzchniowe cieczy. Jego nazwa pochodzi od angielskiej nazwy grupy związków: Surface Active Agent, co oznacza związek powierzchniowo czynny. Z kolei surfaktant płucny to cienka warstwa lipidowa, która pokrywa nabłonek oddechowy pęcherzyków płucnych. Co jeszcze warto o nich wiedzieć?
1. Co to surfaktant?
Surfaktant (ang. Surface Active Agent) jest substancją powierzchniowo czynną. To związek chemiczny, który posiada zdolność zmieniania właściwości powierzchniowych cieczy, w której jest rozpuszczony.
Surfaktanty to substancje o unikalnej budowie, które charakteryzują się dużą funkcjonalnością. Są wykorzystywane zarówno w przemyśle, jak i w życiu codziennym. Nazywane są również tenzydami.
Substancje występują również w płucach (surfaktant płucny), gdzie są odpowiedzialne za zmniejszanie napięcia pęcherzyków płucnych.
2. Budowa surfaktantów
Surfaktanty mają unikalną budowę, w swojej strukturze zawierają bowiem dwa skrajnie różne obszary: hydrofilową „głowę” i niepolarny, hydrofobowy ogon. To umożliwia im rozpuszczenie jednego związku w dwóch różnych rozpuszczalnikach jednocześnie.
Jest to możliwe dzięki temu, że cząsteczka surfaktantu składa się z części niepolarnej - hydrofobowej (takiej, która nie lubi wody, za to lubi tłuszcz. Jest nią zwykle długi łańcuch węglowodorowy) oraz części polarnej - hydrofilowej (takiej, która lubi wodę, ale nie lubi tłuszczu).
Obszar hydrofilowy nazywany jest „głową”. Drugi – „ogonem”. Można powiedzieć, że polarną „głowę” cechuje powinowactwo do wody i innych polarnych rozpuszczalników, a niepolarny „ogon” - do cieczy niepolarnych.
Co jeszcze warto wiedzieć o budowie surfaktantów? Na przykład to, że ogon może mieć zróżnicowaną budowę i różną długość, w zależności od ilości zawartych atomów węgla. W surfaktantach występują łańcuchy proste, rozgałęzione, a także zawierające pierścienie aromatyczne.
3. Właściwości i funkcje surfaktantów
Surfaktanty są wykorzystywane w różnych procesach technologicznych, są składnikiem wielu produktów. Ze względu na rolę surfaktantów, jaką spełniają zarówno w recepturze produktu, jak i w procesie technologicznym, dzieli się je na substancje powierzchniowo czynne takie jak:
- substancje antypienne (redukcja piany),
- substancje zwilżające (zwiększenie rozpływalności cieczy),
- substancje myjąco-piorące (usuwanie zanieczyszczeń),
- substancje dyspergujące (rozdrabnianie większych cząstek substancji na mniejsze),
- substancje emulgujące (np. umożliwiające łączenie oleju z wodą),
- substancje pianotwórcze (mające zdolność wytwarzania piany),
- substancje solubilizujące (zwiększanie rozpuszczalności substancji),
- substancje deemulgujące (wpływające np. na separację wody od oleju),
- inne środki powierzchniowo czynne.
Ze względu na budowę chemiczną surfaktanty dzieli się na:
- surfaktanty anionowe,
- surfaktanty niejonowe,
- surfaktanty amfoteryczne,
- surfaktanty kationowe.
4. Zastosowanie substancji powierzchniowo czynnych
Ze względu na różnorodność surfaktantów i na ich wszechstronność oraz wielość wypełnianych funkcji, związki znajdują zastosowanie w wielu branżach. Są składnikami takich produktów jak detergenty, mydła, szampony, żele pod prysznic czy pasty do zębów.
Są stosowane w procesie produkcji artykułów spożywczych, ale również farb, lakierów, papieru, środków farmaceutycznych, tekstyliów, jak także artykułów budowlanych. Surfaktanty wykorzystuje się również w przemyśle metalurgicznym, agrochemicznym czy wydobywczym.
5. Surfaktant płucny
Omawiając surfaktanty nie można nie wspomnieć o surfaktancie płucnym. To cienka warstwa lipidowa, która pokrywa nabłonek oddechowy pęcherzyków płucnych. Tworzy go złożony kompleks związków lipidowych i białek, które zmienia działanie pęcherzyków płucnych.
Jaką rolę pełni surfaktant płucny? Okazuje się, że:
- zapobiega nadmiernemu rozciąganiu się pęcherzyków płucnych podczas wdechu,
- zapobiega zapadaniu się pęcherzyków i sklejaniu ich ścianek podczas wydechu,
- ma działanie przeciwbakteryjne i chroni komórki przed działaniem wolnych rodników.
Surfaktant płucny powstaje w komórkach nabłonka oddechowego (pneumocytach) typu II. Jego zużycie i tworzenie odbywa się w trakcie całego życia człowieka. W niektórych sytuacjach można go suplementować.
Substancja ma fundamentalne znaczenie w dojrzewaniu płuc. Surfaktant jest konieczny w leczeniu ostrych zaburzeń oddychania u wcześniaków.
Stosowanie go wspomaga rozprzężenie płuc i ułatwia oddychanie, a także umożliwia prawidłową wymianę gazową w płucach. Naturalny surfaktant otrzymywany z płuc wieprzowych.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.