Neurologiczne powikłania grypy - mechanizm powstawania, przykłady
Neurologiczne powikłania grypy najczęściej występują u dzieci. Grypa jest odpowiedzialna za ogromną część infekcji górnych dróg oddechowych każdego okresu jesienno-zimowego. Do powikłań grypy, oprócz tych najczęstszych, dotyczących układu oddechowego, należą także powikłania neurologiczne, czyli choroby i zaburzenia dotykające centralnego układu nerwowego (czyli mózgu i rdzenia kręgowego).
1. Jak powstają powikłania grypy
Obecnie uważa się, że wirus grypy powoduje powikłania neurologiczne na dwa sposoby: poprzez bezpośrednią inwazję na tkankę nerwową, w podobny sposób jak czynią to np. wirusy Herpes (opryszczki) czy polio oraz poprzez reakcję antygenów i przeciwciał, które atakują i uszkadzają tkankę nerwową mózgu i rdzenia kręgowego lub nerwów obwodowych. Czasami wirus grypy może powodować oba typy komplikacji jednocześnie. W wielu przypadkach mechanizm powstania uszkodzenia OUN w przebiegu grypy nie jest znany.
2. Przykłady powikłań grypy
Do neurologicznych powikłań grypy zalicza się takie jednostki chorobowe jak:
- zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych i mózgu,
- zespół Rey’a,
- zespół Guillian-Barré,
- poprzeczne zapalenie rdzenia,
- encefalopatia (czyli uszkodzenia mózgu z różnych powodów),
- drgawki gorączkowe,
- nasilenie zmian otępiennych u osób starszych.
Oczywiście wyżej wymienione neurologiczne powikłania grypy występują z różną częstością, w zależności od kraju, populacji oraz wieku. Według najnowszych danych epidemiologicznych, powikłania neurologiczne u dzieci do 15. roku życia, hospitalizowanych z powodu grypy występują w ok. 10 proc. przypadków.
Objawy zajęcia centralnego układu nerwowego (mózg i rdzeń kręgowy) dotyczą w większości przypadków dzieci. Wśród dzieci, wg badań amerykańskich najbardziej na wystąpienie powikłań neurologicznych narażone są dzieci pomiędzy 2. a 4. rokiem życia oraz te chorujące wcześniej na choroby nerwowe. Neurologiczne powikłania grypy bardzo rzadko są przyczyną zgonów.
Poniżej przestawiono najczęściej występujące powikłania neurologiczne w przebiegu grypy.
2.1. Drgawki
Drgawki są najczęściej stwierdzanym powikłaniami neurologicznymi grypy, w których większość stanowią drgawki gorączkowe (drgawki powstające w czasie, gdy dziecko ma wysoką temperaturę) powstałe w czasie infekcji grypowej u małych dzieci.
Obecnie nie jest znany do końca mechanizm ich powstawania, większość badaczy uważa, że są one wynikiem wzrostu temperatury ciała w czasie infekcji i występują jako drgawki gorączkowe, w ok. 50 proc. jako drgawki gorączkowe proste nie niosące zagrożenia dla zdrowia dziecka. Szczególnie narażone na wystąpienie drgawek są dzieci chorujące na przewlekłe choroby nerwowe i nerwowo-mięśniowe oraz dzieci z obniżonym progiem drgawkowym.
2.2. Encefalopatia
Encefalopatia to ogólne pojęcie odnoszące się do strukturalnego uszkodzenia mózgowia wskutek różnych przyczyn np. chorób wirusowych, udarów mózgu, miażdżycy. Encefalopatii powstającej wskutek infekcji wirusem grypy, w ostatnich latach poświęcano szczególną dużo uwagi, z powodu doniesień japońskich naukowców o występowaniu tego powikłania pod koniec lat 90 XX wieku w Japonii.
Według najnowszych danych powikłanie to występuje w mniej niż 1 proc. przypadków dzieci hospitalizowanych z powodu infekcji wirusem grypy (nie wszystkich chorujących na grypę). W jednym z badań tylko jeden z tych pacjentów na 800 doznał trwałych ubytków neurologicznych. Dotychczas mechanizm powstawania uszkodzenia mózgu (encefalopatii) w przebiegu grypy pozostaje niejasny.
Podstawą diagnostyki jest wykonanie badań obrazowych mózgowia, w których w większości przypadków stwierdza się obrzęk mózgu. Ryzyko zagrożenia śmierci dziecka w przebiegu encefalopatii pogrypowej nie jest jasne. Według amerykańskich danych w sezonie infekcyjnym 2003-2004 na 153 zgony dzieci z powodu wszystkich powikłań grypy, 8 proc. było spowodowanych uszkodzeniem mózgu.
2.3. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest bardzo rzadkim powikłaniem grypy, stwierdzanym w bardzo sporadycznych przypadkach. Powikłanie stwierdzane jest na podstawie objawów neurologicznych. Punkcja (nakłucie i pobranie płynu mózgowo- rdzeniowego) w większości przypadków nie pozwala postawić diagnozy i uzyskać odpowiedzi czy to wirus grypy jest odpowiedzialny za objawy. W płynie mózgowo-rdzeniowym zwykle stwierdza się typowy dla infekcji wirusowej wzrost poziomu limfocytów i białka.
Zajęcie OUN (ośrodkowego układu nerwowego) w przebiegu infekcji grypy częściej występuje u dzieci. Narastanie objawów jest zwykle bardzo szybkie, a śmiertelność rzędu 30 proc. lub więcej.
2.4. Zapalenie mózgu (encephalitis)
Może rozwinąć się wskutek bezpośredniego ataku wirusa na tkankę mózgową. Po pierwszych objawach grypy, kiedy pacjent jest w pełni chory, do objawów typowych takich jak wysoka gorączka i silny ból głowy dołączają się takie objawy jak:
- nadmierna senność,
- zaburzenia orientacji przechodzące w śpiączkę,
- czasami drgawki padaczkowe.
W badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego zauważa się wzrost ilość komórek z przewagą limfocytów. Gdy w przebiegu zapalenia mózgu dojdzie do śpiączki rokowanie co do zaniknięcia objawów jest mało obiecujące, wciąż nie ma skutecznego leczenia takich stanów. Ostra postać martwicy tkanki mózgowej w przebiegu grypy została po raz pierwszy opisana w Japonii , zwykle w przebiegu infekcji wirusem typu A.
Zapalenie mózgu lub encefalopatia, powstająca w wyniku zakażenia wirusem grypy częściej występuje u dzieci. Diagnostyka zajęcia OUN przez wirus grypy jest identyczna jak diagnostyka zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, jest oparta na obserwacjach klinicznych czyli stwierdzanych przez lekarzy objawach oraz potwierdzeniach w badaniach laboratoryjnych. Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego z nakłucia lędźwiowego ukazuje wzrost ilości białka w płynie i wzrost ilości limfocytów. Badania obrazowe takie jak: tomografia komputerowa (TK lub CT) oraz rezonans magnetyczny powinny być wykorzystywane w przebiegu w poważnych przebiegu i z objawami ogniskowymi.
2.5. Zespół Rey’a
Zespół Rey'a to ostry, niezapalny zespół objawów, potencjalnie śmiertelna choroba (około 50 proc. śmiertelności), która powoduje niekorzystne zmiany w wielu narządach, głównie w mózgu i wątrobie. Zespół Reye'a spowodowany jest rozlanym uszkodzeniem mitochondriów, objawia się: hipoglikemią, gwałtownymi wymiotami, encefalopatią wątrobową (uszkodzeniem), stłuszczeniowym zapaleniem wątroby.
Zespół Rey’a diagnozowany jest na podstawie zdjęć obrazowych oraz badaniu płynu mózgowo-rdzeniowego. Korelacja zespołu Reya’a i grypy jest badana i stwierdzana od kilkudziesięciu lat. Ponad 90 proc. przypadków występowania zespołu dotyczy białych dzieci, które mają mniej niż 14 lat.
Potwierdzone przypadki zespołu u dorosłych były związane z przypadkami zakażenia typem wirusa A grypy i kończyły się śmiercią. W latach 70 XX wieku w USA stwierdzano ponad 500 przypadków zespołu z śmiertelnością rzędu 33 proc. Ilość incydentów zespołu Rey’a znaczenie zmniejszyła się w ostatnich dwudziestu latach, prawdopodobnie z uświadomienia sobie roli szkodliwości aspiryny u dzieci.
2.6. Powikłania psychiatryczne grypy
Powikłania psychiatryczne grypy są obecnie kontrowersyjne. Kilka dotychczasowych badań publikowało zwiększoną ilość przypadków schizofrenii u dzieci, których matki chorowały na schizofrenię w III trymestrze ciąży. Takie przypadki były głównie opisywane w czasie epidemii grypy w roku 1957 ale także skojarzone z przypadkami grypy w innych sezonach.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.