Miażdżyca - przyczyny, objawy, zapobieganie, leczenie

Miażdżyca jest przewlekłym procesem zapalnym, dotykającym głównie dużych i średnich tętnic. Nieleczona zwiększa ryzyko zawału serca, udaru mózgu i amputacji kończyn. Choroba rozwija się latami, a najczęściej sprzyja temu nadwaga, niezdrowa dieta i siedzący tryb życia. Jakie są przyczyny, objawy i skutki miażdżycy? W jaki sposób można zapobiec miażdżycy? Na czym polega diagnostyka i leczenie miażdżycy?

1. Co to jest miażdżyca?

Miażdżyca, potocznie arterioskleroza, to proces chorobowy, który rozwija się latami w dużych i średnich naczyniach krwionośnych. We krwi znajdują się cząsteczki cholesterolu, czyli związku tłuszczowego podobnego do wosku.

Jest on tworzony przez wątrobę w ilości około 2 gramów na dobę i dodatkowo dostarcza go pożywienie. Cholesterol bierze udział w procesie trawienia, wchłaniania witaminy D i podczas produkcji hormonów.

Zobacz film: "Co to jest i jak powstaje blaszka miażdżycowa?"

Jego zbyt duża ilość we krwi osadza się na ściankach tętnic w postaci blaszki miażdżycowej. Wówczas naczynia krwionośne stają się węższe i bardziej sztywne. To właśnie w takiej sytuacji rozpoznawana jest miażdżyca.

Może dotyczyć każdej tętnicy, ale najczęściej pojawia się w tętnicach wieńcowych serca, tętnicach szyjnych oraz tych, które transportują krew do nóg.

Postępująca miażdżyca sprawia, że na ściankach gromadzą się lipidy, kolagen i cząsteczki wapnia . Złogi stopniowo utrudniają przepływ krwi, aż do całkowitego zatrzymania jej ruchu.

Choroba ma charakter procesu zapalnego, który pojawia się ze względu na uszkodzenia wewnętrznej strony naczyń krwionośnych. Zmiany miażdżycowe rozwijają się przez wiele lat bez żadnych objawów.

Po upływie kilkudziesięciu lat, zazwyczaj w piątej dekadzie życia pojawiają się pierwsze dolegliwości. Nieleczona miażdżyca prowadzi do zawału serca, udaru mózgu lub amputacji kończyn.

2. Przyczyny miażdżycy

Na miażdżycę ma wpływ wiele czynników, które sprawiają, że na ściankach naczyń krwionośnych gromadzą się złogi. Czynniki, prowadzące do rozwoju miażdżycy to:

• predyspozycje genetyczne,
• brak regularnej aktywności fizycznej,
• nadwaga i otyłość,
• uzależnienie od papierosów,
• niewłaściwa dieta,
• nadciśnienie,
• cukrzyca,
• podwyższony poziom cholesterolu LDL,
• obniżony poziom cholesterolu HDL,
• wysoka homocysteina,
• stres,
• przekroczenie 50. roku życia.

3. Objawy miażdżycy

Symptomy miażdżycy są zależne od tego, która tętnica ma utrudniony przepływ krwi i który narząd jest niedotleniony. Dzięki temu możliwe jest dosyć łatwe zlokalizowanie problemu, który bezobjawowo rozwijał się przez wiele lat.

Zazwyczaj dolegliwości pojawiają się, gdy naczynia krwionośne są zwężone o około połowę. W takiej sytuacji kondycja jest słaba, a koncentracja utrudniona.

Rzadko blaszki miażdżycowe odkładają się bezpośrednio pod skórą i widać żółte zgrubienia na powiekach, piersiach i w zgięciach rąk. Mogą też występować jako guzki na ścięgnach kończyn górnych i dolnych.

Najbardziej charakterystyczne objawy miażdżycy konkretnych narządów to:

• miażdżyca mózgu - niedowłady kończyn, zaburzenia czucia i widzenia, problemy z utrzymaniem równowagi,
• miażdżyca tętnic szyjnych - zawroty głowy, dezorientacja, chwilowe niedowłady,
• miażdżyca tętnic jamy brzusznej - ból brzucha wzmożony po posiłku,
• miażdżyca kończyn dolnych - ból ud, łydek i stóp, skurcze mięśni, zimna i blada skóra, owrzodzenia,
• miażdżyca tętnic nerkowych - nadciśnienie i niewydolność nerek.

Miażdżyca mózgu może być przyczyną przewlekłego lub ostrego niedokrwienia mózgu. Prowadzi też go zmian psychicznych i zaburzeń neurologicznych, szczególnie u osób starszych.

Pojawia się również w przypadku nadwagi, otyłości, mało aktywnego trybu życia i u kobiet po menopauzie. Miażdżyca tętnic szyjnych to utrudnienie przepływu krwi w obrębie głowy i szyi.

Bardzo często jednocześnie występuje z innym rodzajem miażdżycy, zlokalizowanej w innym miejscu. Miażdżyca tętnic jamy brzusznej często nie daje żadnych symptomów.

Może prowadzić do zwężenia jednej z trzech tętnic lub wszystkich na raz. Prowadzi do niedokrwienia jelit, które objawia ból brzucha, utrata masy ciała i przewlekła biegunka.

Miażdżyca kończyn dolnych najczęściej polega na zwężeniu przepływu w tętnicy udowej, co może prowadzić do niedokrwienia uda, podudzia i stopy.

Upośledzenie głównej tętnicy zaopatrującej w krew kończynę dolną sprawia, że organizm broni się przed niedotlenieniem swoich komórek, rozwijając krążenie oboczne, tzn. wytwarza dodatkowe połączenia tętnicze „omijające” niedrożne naczynie.

Na początku wystarcza to do zaopatrzenia całej kończyny, jednak wraz z postępem choroby ukrwienie staję się niewystarczające, a niedotlenione mięśnie zaczynają wytwarzać energię w tzw. procesie beztlenowego oddychania.

Dochodzi do nadmiernego wytwarzania kwasu mlekowego, który wywołuje główny objaw, czyli ból kończyn. Ból ten ustępuje w spoczynku i powraca podczas chodzenia.

Ponadto skóra kończyny blednie i pojawia się uczucie ziębnięcia stopy lub palców. To, ile chory może przejść bez potrzeby odpoczynku jest nazywane dystansem chromania.

Nie zmienia się on przez lata, do momentu aż miażdżyca obejmie miejsca rozgałęzień tętnic. Pojawia się wtedy ból spoczynkowy stopy, palców i łydki oraz uczucie drętwienia palców.

Dolegliwości pojawiają się zazwyczaj w pozycji leżącej, dlatego chorzy, często nie mogąc spać siedzą ze zgiętą nogą w kolanie. To z kolei może doprowadzać do przykurczu w stawie kolanowym i pogorszenia ukrwienia.

W miarę postępu choroby może dojść do zaniku mięśni i owłosienia na stopie i podudziu. Można również zauważyć zwyrodnieniowe zmiany paznokci i nadmierne rogowacenie naskórka.

Zaawansowane i przewlekłe niedokrwienie objawia się owrzodzeniem, zgorzelami i w końcowej jego fazie martwicą. Można je często zaobserwować na trzecim i piątym palcu.

Zmiany martwicze są spowodowane uderzeniem, skaleczeniem, otarciem, odmrożeniem lub oparzeniem. Martwica może z kolei łatwo ulec zakażeniu.

Miażdżyca tętnic nerkowych z kolei najczęściej dotyczy osób w starszym wieku, które palą papierosy. Przyczyną może być też cukrzyca i choroba wieńcowa.

Blaszki miażdżycowe w tętnicy nerkowej negatywnie wpływa na pracę tego narządu. Choroba może być bezobjawowa lub doprowadzić do wystąpienia ciężkiego nadciśnienia tętniczego lub niewydolności nerek.

4. Skutki miażdżycy

Konsekwencje miażdżycy również wynikają od położenia zmian miażdżycowych. Najczęściej powikłania są spowodowane niedotlenieniem narządów i zaburzeniem ich pracy:

• choroba niedokrwienna serca,
• zaburzenia rytmu serca,
• niewydolność krążeniowa,
• zawał serca,
• zaburzenia pamięci i koncentracji,
• zaburzenia widzenia,
• przejściowy napad niedokrwienny,
• udar mózgu,
• nadciśnienie tętnicze,
• niewydolność nerek,
• przewlekłe niedokrwienie nerek,
• niedrożność przewodu pokarmowego,
• zatorowość płucna,
• martwica tkanek.

5. Zapobieganie miażdżycy

W zapobieganiu miażdżycy istotne znaczenie ma utrzymywanie prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi oraz prawidłowej wagi ciała, a w przypadku nadwagi lub otyłości pozbycie się zbędnych kilogramów.

Nie należy zapominać o codziennej aktywności fizycznej. Najlepiej 3 razy w tygodniu poświęcić przynajmniej pół godziny na wysiłek – spacer marszowym krokiem, bieganie, pływanie czy jazdę na rowerze.

W zimie warto korzystać ze sportów, takich jak jazda na nartach czy łyżwach. Dieta powinna być uboga w tłuszcze zwierzęce, a bogata w tłuszcze nienasycone. Ich źródłem jest na przykład oliwa z oliwek, ryby i owoce morza.

W diecie nie powinno zabraknąć owoców, warzyw oraz produktów pełnoziarnistych. Należy unikać białego pieczywa, pszennego makaronu, ryżu oraz wyrobów z białej mąki.

Należy także ograniczyć spożycie słodyczy. Korzystne będzie też rzucenie palenia i zrezygnowanie z picia alkoholu.

6. Diagnostyka miażdżycy

Miażdżycę rozpoznaje się na podstawie charakterystycznych dolegliwości oraz obecności czynników ryzyka. W badaniach krwi występuje podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego, złego cholesterolu LDL oraz obniżony poziom dobrego cholesterolu HDL.

Diagnostyka miażdżycy opiera się na badaniach, takich jak:

• morfologia krwi,
• lipidogram (cholesterol i trójglicerydy),
• stężenie kreatyniny,
• stężenie mocznika,
• angiografia,
• koronarografia,
• rezonans magnetyczny tętnic,
• tomografia komputerowa tętnic,
• ultrasonografia dopplerowska.

Badanie krwi umożliwia wstępne potwierdzenie występowania miażdżycy, ale może zrobić to wyłącznie lekarz. Nie istnieje wspólna norma cholesterolu dla wszystkich.

Stężenie jest zależne od wieku, stanu zdrowia, występujących chorób i trybu życia. Co ciekawe, prawidłowa ilość cholesterolu różni się w zależności od kraju. Prawidłowe wyniki to:

• cholesterol całkowity - poniżej 200 mg/dl,
• zły cholesterol LDL - poniżej 130 mg/dl,
• dobry cholesterol HDL - powyżej 45 mg/dl,
• triglicerydy - poniżej 200 mg/dl.

7. Leczenie miażdżycy

W leczeniu miażdżycy ogromnie istotne jest wykluczenie czynników zwiększających ryzyko tej choroby. Nieoceniona jest tutaj regularna i umiarkowana aktywność fizyczna.

Ważne jest również zaprzestanie palenia, prowadzenie zdrowego trybu życia i stosowanie zbilansowanej diety. Dieta śródziemnomorska jest z pewnością godna uwagi przy tego typu schorzeniach.

U chorego z miażdżycą ważne jest leczenie chorób współwystępujących, takich jak:

• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• dyslipidemia (nieprawidłowy poziomu cholesterolu we krwi),
• choroba wieńcowa,
• otyłość.

Ponadto chorzy powinni zrezygnować z zasypek i maści, a także unikać oparzeń, odmrożeń, skaleczeń, kontuzji i urazów. Leczenie miażdżycy to przede wszystkim:

• stosowanie leków przeciwpłytkowych (kwasu acetylosalicylowego, klopidogrelu, tiklopidyny),
• stosowanie leków zmniejszających ilość cholesterolu, czyli statyn.
• balonikowanie - wprowadzenie cewnika do tętnicy, napompowanie go i usunięcie blaszek miażdżycowych,
• endarterektomia - chirurgiczne usunięcie blaszek miażdżycowych,
• stenty - umieszczenie krótkiej rurki z siateczki w tętnicy, aby nie tworzyły się tam złogi,
• by passy (pomostowanie) - pobranie fragmentu zdrowej żyły i wszycie go w chore miejsce.

Wczesne wdrożenie leczenia miażdżycy to szansa na zmniejszenie ryzyka wystąpienia zawału serca i udaru mózgu. Nie należy ignorować objawów miażdżycy, ponieważ ta choroba zagraża życiu.

8. Jak obniżyć cholesterol?

Na początku najważniejsza jest profilaktyka: odpowiednia dieta w miażdżycy i aktywność fizyczna. W tym przypadku dobrze sprawdza się jadłospis niskotłuszczowy z dużą zawartością błonnika.

Często lekarz zaleca stosowanie leków zmniejszających frakcję LDL, czyli cholesterolu odkładającego się w ścianach naczyń krwionośnych. Jednocześnie preparat podnosi ilość potrzebnej dla organizmu frakcji HDL.

Środki obniżające stężenie cholesterolu to leki hipolipemiczne, należą do nich statyny, fibraty czy pochodne kwasu nikotynowego. Drugą grupę stanowią preparaty zmniejszające wchłanianie cholesterolu w wątrobie i jelitach, są to głównie żywice jonowymienne.

Obie grupy leków mogą być stosowane razem, przy czym żywice powinny być przyjmowane na godzinę przed zażyciem innego leku. Warto badać profilaktycznie poziom cholesterolu we krwi.

Pozwoli to na szybkie zareagowanie w przypadku wysokich wartości, które mogłyby skutkować chorobami naczyń. Należy pamiętać, że badanie jest bezpłatne raz do roku dla osób powyżej 40 roku życia, które nie miały chorób układu krążenia.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.