Diagnoza ADHD
W ostatnim czasie o ADHD mówi się znacznie więcej niż jeszcze kilka lat temu. To sprawia, że zespół hiperkinetyczny jest z większą łatwością diagnozowany, szczególnie przez rodziców i nauczycieli. Dzięki temu możliwa jest pomoc większej liczbie dzieci cierpiących z powodu ADHD. Jak wygląda proces diagnozowania ADHD? Z jakimi chorobami można pomylić nadpobudliwość psychoruchową?
1. Diagnoza różnicowa ADHD
Warto podkreślić wagę rzetelnej diagnozy przeprowadzonej według kryteriów definicyjnych przez specjalistów – lekarzy psychiatrów i psychologów. Ważnym elementem procesu diagnostycznego jest diagnoza różnicowa – tzn. sprawdzająca, czy objawy wynikają z zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, czy może mają inne źródło. Wymaga ona nierzadko specjalistycznych badań i konsultacji z lekarzami różnych specjalności.
Diagnoza różnicowa jest o tyle istotna, że objawy nadpobudliwości i zaburzeń uwagi nie są specyficzne jedynie dla ADHD. Mogą mieć zupełnie inną przyczynę, np. występować w przebiegu różnych stanów chorobowych – zarówno o podłożu somatycznym, jak i w zaburzeniach psychicznych. Istnieje więc ryzyko pomylenia zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z inną chorobą lub nawet zupełnie normalnym zachowaniem dziecka dla jego wieku rozwojowego.
Z zaburzeń psychicznych należy wykluczyć zaburzenia afektywne – depresję i chorobę afektywną dwubiegunową (epizody depresji i manii). Depresji dziecięcej często towarzyszą impulsywność, nadruchliwość i problemy z koncentracją uwagi. Zanim pojawi się wyraźnie obniżony nastrój i myślenie typowo depresyjne, objawy nadpobudliwości mogą być w tym przypadku szczególnie mylące. Z kolei epizody manii charakteryzują się nadmierną przerzutnością uwagi i wzmożonym napędem przejawiającym się w nadruchliwości czy wielomówności. Objawy niepokoju ruchowego i trudności w koncentracji uwagi mogą powodować również zaburzenia lękowe i silny lęk. W przypadku wątpliwości diagnostycznych niezbędny jest szczegółowy wywiad z osobami mającymi bliski kontakt z dzieckiem – najczęściej są to oczywiście rodzice. Może być nawet konieczna hospitalizacja dziecka w celu obserwacji jego stanu emocjonalnego i zachowań.
Podobne objawy do tych występujących w ADHD stwarzają również zaburzenia zachowania, które często współwystępują zresztą z ADHD (50–80%), co dodatkowo może komplikować proces diagnostyczny. Zdarza się, że rodzicom łatwiej jest przyjąć diagnozę zespołu hiperkinetycznego niż zachowań opozycyjno-buntowniczych czy poważnych zaburzeń zachowania.
2. Zaburzenia rozwoju dziecka
Kolejna grupa zaburzeń mogących powodować objawy nadmiernej ruchliwości i zaburzeń koncentracji uwagi to całościowe zaburzenia rozwoju, czyli autyzm dziecięcy i zespół Aspergera. Jednak dzieci z autyzmem przejawiają wiele objawów specyficznych dla tych zaburzeń rozwoju. Jest to tzw. triada autystyczna, którą już trudno pomylić z objawami ADHD. Należą do niej zaburzenia w komunikacji werbalnej (opóźniony, nieharmonijny rozwój mowy, a nawet mutyzm) i niewerbalnej (brak spontaniczności w gestykulacji, zaburzony kontakt wzrokowy), zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym (np. brak zainteresowania innymi ludźmi, zaburzone relacje rówieśnicze) oraz sztywność w zachowaniu, zainteresowaniach i wzorcach aktywności (np. przywiązanie do stałości, talizmanów, stereotypie ruchowe i językowe). U dzieci z zespołem Aspergera (tzw. autyzmem o wyższym poziomie funkcjonowania) objawy te są „łagodniejsze”, np. w obszarze mowy zachowanie tych dzieci przejawia się brakiem umiejętności rozumienia metafor przy pozornie normalnym sposobie mówienia.
Opóźnienie rozwoju umysłowego, a także nadzwyczaj wysoki poziom inteligencji to powody, dla których dziecko może chodzić po klasie, nie uważać na lekcjach. W pierwszym przypadku, dlatego że przekazywane treści są dla niego zbyt trudne, dziecko nie rozumie, o czym jest mowa, nie jest w stanie wykonać poleceń. W drugim – najzwyczajniej się nudzi. Przyczyną zmian w zachowaniu dziecka może być także silny stres wynikający z działania czynników zewnętrznych, np. trudnej sytuacji w domu – rozwodu rodziców, problemu przemocy (w tym wykorzystywania seksualnego).
3. Choroby somatyczne imitujące ADHD
Wśród chorób somatycznych mylące mogą być m.in.: nadczynność tarczycy, przewlekłe zatrucie ołowiem, płodowy zespół alkoholowy (FAS), zespół Wilsona, zespół łamliwego chromosomu X, postępujące choroby zwyrodnieniowe. Niezbędne jest tutaj wykonanie specjalistycznych badań. Zdarza się również, że objawy nadpobudliwości psychoruchowej są wynikiem uszkodzenia mózgu w padaczce. Natomiast zaburzenia koncentracji uwagi w ADHD interpretuje się czasem błędnie jako napady „wyłączenia świadomości” charakterystyczne dla padaczki.
Powyższe choroby dosyć rzadko występują u dzieci, ale nie należy zapomnieć, że nawet zwykłe alergie czy podwyższona temperatura mogą powodować, że dziecko staje się bardziej drażliwe, ruchliwe, ma trudność z koncentracją i utrzymaniem uwagi.
Inne przyczyny zachowania dziecka, które może przypominać objawy nadpobudliwości, to niedosłuch lub wada wzroku. W takich przypadkach dziecko nie ma szansy dobrze wykonać polecenia, co nie jest spowodowane zaburzeniami koncentracji uwagi, ale trudnościami wynikającymi bezpośrednio z uszkodzenia słuchu lub wzroku.
Warto podkreślić, że działanie uboczne leków (m.in. barbituranów, benzodiazepin, leków nootropowych, neuroleptyków typowych) także może sugerować objawy przypominające zachowania typowe dla zespołu hiperkinetycznego.
Proces diagnostyczny może okazać się dłuższy niż sądziliśmy. Jednakże trafna diagnoza pozwala wdrożyć odpowiednie leczenie, gdy okaże się ono konieczne. Stąd warto uzbroić się w cierpliwość i poznać prawdziwą przyczynę niepokojących zachowań dziecka.
4. Schemat postępowania diagnostycznego przy ADHD
Proces diagnozy ADHD jest dosyć złożony i nie jest łatwym zadaniem. Dla dziecka wizyta u specjalisty jest nową, często trudną sytuacją, która może być odbierana jako kara za złe zachowanie. Rozpoznanie ADHD lub stwierdzenie, że dziecko nie cierpi na zespół nadpobudliwości psychoruchowej, to odpowiedzialna decyzja, która niesie dla dziecka i jego otoczenia wiele konsekwencji. Potrzebne są więc dłuższa obserwacja dziecka, a także zebranie dokładnego wywiadu zarówno od rodziców, jak i nauczycieli.
- Wywiad dotyczący obecności i nasilenia poszczególnych objawów nadpobudliwości psychoruchowej aktualnie i w przeszłości. Diagnosta zbiera też informacje na temat innych problemów dziecka, które mogą świadczyć o innym źródle niepokojących objawów.
- Wywiad rozwojowy dotyczący wszystkich etapów życia dziecka, począwszy od przebiegu ciąży i porodu.
- Wywiad rodzinny dotyczący sytuacji rodzinnej, a także tego, w jaki sposób osoby wychowujące dziecko radzą sobie z trudnymi zachowaniami dziecka.
- Rozmowa z dzieckiem (zwykle w trakcie kolejnych wizyt już bez udziału rodziców), która dotyczy jego sposobu postrzegania siebie, swoich bliskich, swojego życia, radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.
- Zebranie wiadomości na temat funkcjonowania dziecka w środowisku szkolnym. Zwykle jest to rozmowa lub uzyskanie opisowej opinii od wychowawcy albo pedagoga szkolnego. Idealną sytuacją jest bezpośrednia obserwacja dziecka w szkole.
- Badanie kwestionariuszowe, podczas którego rodzice i nauczyciele wypełniają skale dotyczące ADHD (np. Kwestionariusze Connersa).
- Konsultacja lekarska/psychologiczna w zależności od tego, czy diagnozę przeprowadza lekarz czy psycholog.
Opisany proces diagnozy może wydawać się skomplikowany i długotrwały. Rzeczywiście dobrze postawiona diagnoza zwykle wymaga czasu. Badający musi wykluczyć inne problemy rozwojowe i choroby, które mogą dawać podobne objawy do ADHD. Zwykle jednak wystarczą 2-3 spotkania.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.