Przyczyny ADHD
Odkrycie przyczyn rozwoju ADHD od samego początku przysparzało naukowcom wiele problemów. Nadal nie do końca można stwierdzić z całą pewnością, jaki jest powód pojawienia się tego typu zaburzeń. Wynika to poniekąd ze złożoności zagadnienia. ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, wciąż pozostaje tajemniczym zaburzeniem. W trakcie badań przeprowadzanych nad ADHD pojawiało się wiele rozmaitych hipotez dotyczących przyczyn powstawania tego zjawiska.
1. Przyczyny ADHD
Przez wiele lat dominował pogląd, że u podstaw rozwoju zespołu ADHD leżą zaburzone relacje w rodzinie dziecka. Przyczyn dopatrywano się w błędach wychowawczych popełnianych przez rodziców. Aktualnie wiadomo już, że takie podejście do problemu jest błędne. Owszem, zaburzenia relacji w rodzinie, trudna sytuacja rodzinna, impulsywność rodziców, brak prawidłowego systemu norm mogą nasilać objawy, natomiast nie są ich bezpośrednią przyczyną.
Druga hipoteza dotycząca rozwoju ADHD główną i bezpośrednią przyczyną takiego stanu czyniła uszkodzenia tkanki mózgowej dziecka. Jednak dzięki postępowi diagnostyki medycznej okazało się, że nie jest to najczęstszy powód wystąpienia objawów charakterystycznych dla zespołu hiperkinetycznego.
Co zatem jest przyczyną rozwoju ADHD? Na podstawie wielu badań udało się dojść do wniosku, że zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zapisany w DNA człowieka, czyli podstawą tego schorzenia są czynniki genetyczne. Oznacza to, że ADHD może być przekazywane z pokolenia na pokolenie. Stwierdzenie tego schorzenia u przynajmniej jednego z rodziców dziecka zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia tych samych zaburzeń u malucha. Odziedziczalność ADHD sięga około 50%. Ponadto, jeżeli u jednego dziecka zostanie rozpoznane ADHD, istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia tego schorzenia u jego rodzeństwa (w około 35% przypadków). Z tego względu mówi się o rodzinnym występowaniu ADHD.
Wiadomo już, że przyczyna opisywanych zaburzeń kryje się w materiale genetycznym człowieka. Nie udało się jednak wyodrębnić pojedynczego genu odpowiedzialnego za ten stan. Z tego względu mówi się, że ADHD jest chorobą dziedziczoną wielogenowo. Oznacza to, że do wystąpienia tego zaburzenia potrzebne jest zadziałanie nie jednego, ale kilku różnych genów wspólnie. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej uznaje się więc, w świetle współczesnych badań, za zbiór cech uwarunkowanych genetycznie. Badania rodzinne wykazały, że ryzyko wystąpienia ADHD jest znacznie (nawet siedmiokrotnie) częstsze w rodzinach, w których ktoś już cierpi na to zaburzenie. Również badania na bliźniętach jedno- i dwujajowych potwierdziły hipotezę genetycznego uwarunkowania nadpobudliwości.
2. Objawy ADHD
Jaki jest związek pomiędzy wystąpieniem konkretnej konfiguracji genów a rozwojem objawów charakterystycznych dla ADHD? Okazało się, że czynniki genetyczne „właściwe” dla ADHD u osób z tym zaburzeniem powodują, że rozwój układu nerwowego jest u nich opóźniony w porównaniu z ludźmi zdrowymi. Mówiąc bardziej obrazowo, u dzieci z ADHD niektóre obszary mózgu pracują mniej wydajnie niż u ich rówieśników. Dotyczy to m.in. takich obszarów, jak: kora przedczołowa, struktury podkorowe, spoidło wielkie i móżdżek.
W latach 50. i 60. XX wieku przyczyny ADHD wiązano z mikrouszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego (OUN) powstałymi na skutek działania patologicznych czynników w okresie okołoporodowym. Okazało się jednak, że mikrouszkodzenia OUN występują tak naprawdę u niewielkiej grupy dzieci z ADHD, a jednocześnie są rozpoznawane również u zdrowych dzieci. Źródłem zmian w procesach przetwarzania informacji i reakcji na nie jest odmienna budowa i funkcjonowanie niektórych struktur mózgowych u osób z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej. Ta odmienność w dojrzewaniu mózgu spowodowana jest zmianami w obrębie materiału genetycznego.
U dzieci z ADHD szwankuje praca płatów czołowych. Obszar ten odpowiedzialny jest za emocje, planowanie, ocenę sytuacji, przewidywanie konsekwencji, pamięć. W tym momencie można sobie w jakimś stopniu uświadomić, co się dzieje, kiedy ten fragment mózgu nie działa prawidłowo. Taki stan może przejawiać się w postaci zaburzeń emocji dziecka, czyli na przykład w postaci agresji, niepohamowanej złości lub też rozkojarzenia i zapominania o wielu rzeczach.
Inna część mózgu, której zaburzone funkcje niewątpliwie mają istotne znaczenie w powstawaniu objawów ADHD, to tzw. jądra podstawy. Wspomniana część mózgu jest odpowiedzialna za kontrolę ruchów, emocje, uczenie się, procesy poznawcze (np. mowę, pamięć, uwagę, myślenie). W takim przypadku zaburzenie czynności będzie obserwowane jako nieumiejętność skupienia się, problemy z nauką, występujący niekiedy brak koordynacji ruchowej. Funkcjonowanie obszarów odpowiedzialnych za kojarzenie wrażeń wzrokowych oraz słuchowych również może być zaburzone. Przyczyną wyżej wymienionych nieprawidłowości jest osłabienie działania niektórych substancji w mózgu, odpowiedzialnych za przekazywanie informacji pomiędzy poszczególnymi jego częściami. Są to tzw. neuroprzekaźniki: dopamina, noradrenalina oraz (mniej istotna w tym przypadku) serotonina.
- Dopamina – odpowiada za procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne (np. pamięć, mowę) oraz w mniejszym stopniu za procesy ruchowe. Jest nazywana również „hormonem szczęścia”, ponieważ jej pojawienie się w odpowiednich obszarach mózgu wywołuje stan euforii.
- Noradrenalina – hormon wydzielany w nadnerczach w trakcie sytuacji stresowych. Powoduje przyspieszone bicie serca i wzrost napięcia mięśni. W mózgu bierze udział między innymi w procesach termoregulacji. Niedobór może powodować niedocenianie zagrożenia, ciągłe pobudzenie organizmu. Nazywana jest również „hormonem agresywności”.
- Serotonina – jest niezbędna do prawidłowego przebiegu snu. Jej poziom wpływa również na zachowania impulsywne, apetyt oraz potrzeby seksualne. Zbyt niski poziom serotoniny obserwowany jest u osób agresywnych.
Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że poziom wymienionych substancji u osób z ADHD jest obniżony, co skutkuje nieprawidłowym przepływem informacji między poszczególnymi strukturami mózgu.
3. Czynniki sprzyjające występowaniu objawów ADHD
Zanim uznano, że punktem wyjściowym rozwoju ADHD są defekty genetyczne, próbowano dopatrywać się przyczyn w innych czynnikach. Obecnie wiadomo, że nie było to w pełni błędne podejście. Wykazano bowiem, że czynniki, które przestały być uznawane za główną przyczynę ADHD, mogą w istotnym stopniu sprzyjać pojawieniu się objawów zespołu lub je nasilać. Znaczącą rolę w tym procesie przypisuje się warunkom panującym w najbliższym otoczeniu dziecka.
Zwraca się uwagę na relacje pomiędzy poszczególnymi członkami rodziny. Częste nieporozumienia, kłótnie, krzyki oraz gwałtowne reakcje mogą w dużym stopniu nasilać objawy chorobowe u dziecka dotkniętego ADHD. Bardzo istotne jest również, w jakich warunkach dziecko jest wychowywane. W przypadku, kiedy sytuacja rodzinna jest trudna, dziecko rozwija się w atmosferze braku norm i zasad, w konsekwencji czego można spodziewać się, że symptomy będą bardziej wyraźne, a przez to uciążliwsze dla dziecka i jego otoczenia.
W rozwoju oraz nasileniu objawów ADHD podkreśla się również rolę czynników środowiskowych. Istotne jest, co mogło mieć wpływ na dziecko w okresie płodowym oraz w czasie porodu. Komplikacje w czasie ciąży, spożywanie alkoholu przez matkę, narażenie na toksyczne substancje w pożywieniu, ekspozycja dziecka na działanie nikotyny w okresie życia płodowego mogą mieć związek z wyższą podatnością na wystąpienie choroby. Nadpobudliwość psychoruchowa jest jednym z objawów alkoholowego zespołu płodowego (ang. FAS – Fetal Alcohol Syndrome), do którego prowadzi spożywanie przez matkę alkoholu w czasie ciąży.
Podkreśla się również rolę niedotlenienia okołoporodowego. Powstające w wyniku takich komplikacji mikrouszkodzenie mózgu u dziecka może być przyczyną pojawienia się symptomów charakterystycznych dla zaburzeń zachowania. Dotyczy to jednak niewielkiej grupy małych pacjentów.
Istotne w procesie nasilenia objawów ADHD są z pewnością czynniki psychospołeczne, np. częste zmiany miejsca zamieszkania i problemy w szkole, które utrudniają dziecku z ADHD funkcjonowanie w grupie rówieśników. Powstaje „błędne koło” – dziecko z ADHD spotyka się z nieakceptacją ze strony kolegów i koleżanek, co sprawia nasilenie objawów, a w konsekwencji prowadzi do jeszcze wyraźniejszego odrzucenia dziecka przez środowisko, w którym żyje. Ważne jest zwrócenie uwagi na sytuację szkolną dziecka z ADHD, ponieważ odpowiednie przygotowanie osób na co dzień obcujących z uczniem może zminimalizować jego trudności związane z funkcjonowaniem w społeczeństwie.
Dodatkowo wśród przyczyn zaostrzenia objawów bierze się pod uwagę stany, które w przypadku zdrowych dzieci z reguły nie powodują zaburzeń zachowania, jednak u osób z ADHD mogą powodować zachwianie równowagi. Uwagę zwracają takie czynniki, jak astma, dieta oraz alergia. Trzeba jednak pamiętać, że wymienione czynniki nie powodują ADHD, a jedynie mogą nasilać objawy choroby.
3.1. ADHD a pestycydy
Przyczyny ADHD nie są do końca znane. Wiadomo, że w zachorowaniu dużą rolę grają geny, a także alkohol, nikotyna czy kontakt z ołowiem. Najnowsze badania dowodzą, że pestycydy, obecne w niektórych owocach i warzywach, mogą zwiększać ryzyko zachorowania na ADHD. Pestycydy, a konkretnie organofosforany, w największych stężeniu można znaleźć w jagodach i selerze – oczywiście, tylko w tych uprawianych na dużą skalę i z użyciem środków ochrony roślin.
Badaniom poddano 1100 dzieci w wieku od 8 do 15 lat. Długotrwałe narażenie na dużą ilość pestycydów powodowało u nich zwiększenie ryzyka zachorowania na ADHD. Poziom pestycydów w organizmie mierzono w badaniu moczu. Nie stwierdzono jednak, aby samo działanie pestycydów mogło być przyczyną ADHD. Według naukowców prowadzących badania, pestycydy mogą blokować enzym o nazwie acetylocholinesteraza, działający w układzie nerwowym, i zaburzają pracę neurotransmiterów w mózgu. Jednak by zyskać pewność, co do pestycydów i ich roli w powodowaniu objawów ADHD, konieczne są dalsze badania naukowe.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.