Wskazali trzy czynniki rozwoju raka. Odpowiadają za połowę zgonów

Najnowsze badania dowodzą, że niemal połowa wszystkich zgonów spowodowanych nowotworami na świecie związana jest z trzema czynnikami ryzyka: palenie tytoniu, spożywanie alkoholu i wysokie BMI. Eksperci nie mają wątpliwości - zmieniając nawyki, możemy uratować swoje zdrowie i życie.

1. Czynniki, które zwiększają ryzyko raka

Badania opublikowane na łamach czasopisma "The Lancet" dowodzą, że 44,4 proc. wszystkich zgonów z powodu raka w 2019 roku można przypisać czynnikom ryzyka, którym można było zapobiec. Autorzy przeanalizowali związek między czynnikami ryzyka a nowotworami, które są drugą najczęstszą przyczyną zgonów na świecie.

Do badań wykorzystano dane z projektu Institute for Health Metrics and Evaluation's Global Burden of Disease. Naukowcy wzięli pod lupę zgony z powodu raka w latach 2010-2019 w 204 krajach, badając 23 typy raka i 34 czynniki ryzyka. Okazało się, że najczęstszymi nowotworami pod względem zgonów związanych z ryzykiem na całym świecie w 2019 r. był rak tchawicy, oskrzeli i płuc - zarówno u mężczyzn, jak i kobiet.

Zobacz film: ""Wasze Zdrowie" - odc. 1"

Z badań wynika, że za powstawanie nowotworu odpowiada głównie palenie, picie alkoholu lub nadwaga. W przypadku mężczyzn czynniki behawioralne przyczyniły się do śmierci co drugiego chorego na raka (50,6 proc. wszystkich zgonów z powodu raka) i do ponad jednej trzeciej kobiet (36,3 proc.).

Szacuje się, że w 2019 roku na raka, do którego przyczyniło się palenie papierosów, picie alkoholu lub nadwaga, zmarło aż 2,88 mln mężczyzn i 1,58 mln kobiet. Co gorsza, z danych wynika, że zachorowalność na raka, którego rozwój wynika z wyżej wymienionych czynników, niestety rośnie. Od 2010 do 2019 r. globalna liczba zgonów z powodu nowotworów złośliwych wzrosła o 20,4 proc.

Badacze po raz kolejny kluczową rolę w zapobieganiu powstawania raka przypisali profilaktyce.

- Nowe badanie jasno definiuje znaczenie pierwotnej profilaktyki raka, a rosnąca liczba nowotworów związanych z otyłością wyraźnie wymaga większej uwagi, podkreślił w wypowiedzi dla CNN dr William Dahut, dyrektor naukowy American Cancer Society. - Zmiana nawyków może doprowadzić do uratowania milionów istnień ludzkich, co znacznie przyćmi znaczenie jakiegokolwiek leku, który kiedykolwiek został zatwierdzony - dodał.

Inne analizy, opublikowane na początku tego miesiąca w "International Journal of Cancer", wykazały, że szacowany odsetek zgonów z powodu raka w 2019 r. związanych z paleniem papierosów u dorosłych w wieku od 25 do 79 lat wahał się od 16,5 proc. w Utah do 37,8 proc. w Kentucky.

2. Czego unikać, aby zminimalizować ryzyko zachorowania na nowotwór?

Dr hab. n. med. Adam Maciejczyk specjalista w dziedzinie radioterapii onkologicznej oraz dyrektor Dolnośląskiego Centrum Onkologii przyznaje, że nie jest zaskoczony wynikami omawianych badań. Lekarze od dawna alarmują bowiem, że to styl życia i czynniki behawioralne w głównej mierze determinują ryzyko rozwoju większości nowotworów.

- Badania są jednak wartościowe, ponieważ o ile środowisko medyczne alarmowało o tym od bardzo dawna, o tyle w badaniach naukowych ciężko było to udowodnić. Teraz jednak widzimy, że analizy mają poparcie w solidnych danych i obrazują to, co w klinikach widzimy na co dzień. Styl życia, a zwłaszcza palenie papierosów najwyraźniej przekłada się na rozwój raka płuc, ale prawda jest taka, że szereg innych nowotworów, takich jak np. rak wątroby czy jelita grubego także mają swoje podłoże w głównej mierze w czynnikach behawioralnych - komentuje w rozmowie z WP abcZdrowie dr Maciejczyk.

- Najbardziej martwi fakt, że z roku na rok tych nowotworów przybywa. Wynika to z tego, że trudno jest ludziom pozbyć się złych nawyków, które stosowali przez lata. Każdemu wydaje się, że ich to nie dotyczy, dopóki sami nie zachorują. Przykładowo 8 mln Polaków przyznaje się do palenia papierosów, co sytuuje nas w niechlubnej czołówce krajów Unii Europejskiej – dodaje onkolog.

Statystyki pokazują, że najwięcej palaczy jest w grupie wiekowej 40-49 lat. Ale równie niepokojąca jest liczba palących nastolatków. Szacuje się, że ponad 37 proc. niepełnoletnich pali tytoń lub używa e-papierosów. Alarmował o tym Główny Inspektorat Sanitarny, który wskazuje, że coraz więcej uczniów przychodzi do szkoły z elektronicznymi papierosami. Zatrważające jest to, że nastolatków nie ogranicza ani wysoka cena, ani łamany często zakaz sprzedaży.

- Należy podkreślić, że równie szkodliwa co tytoń jest zła dieta, która obfituje w cukry proste, czerwone mięso i przetworzoną żywność. Polacy nie stronią też od alkoholu, który nie tylko może doprowadzić do raka, ale wyniszcza cały organizm, od wątroby, przez żołądek po serce. Styl życia i używki odpowiadają za szereg chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca czy choroby serca - podkreśla lekarz.

- Lista czynników, które mogą stymulować wystąpienie nowotworu, jest długa. Przykładem może być zakażenie wirusem HPV, które może doprowadzić do rozwoju nowotworu szyjki macicy. Dlatego w tym przypadku kluczowe są szczepienia, które mogą to ryzyko znacznie zminimalizować. Aby były maksymalnie skuteczne, należy je podać przed rozpoczęciem współżycia seksualnego - dodaje lekarz.

Onkolog wśród czynników zwiększających ryzyko zachorowania na nowotwór wymienia także toksyczne działanie niektórych substancji w miejscu pracy lub zamieszkania. Przykładem może być m.in. smog czy azbest.

3. Czynniki środowiskowe odpowiedzialne za 95 proc. raków jelita

Złe nawyki w głównej mierze wpływają także na rozwój nowotworu jelita grubego, co potwierdzają gastrolodzy. Rak jelita grubego, który jest w pierwszej trójce nowotworów, które atakują Polaków. W przypadku zachorowań u mężczyzn rak jelita grubego zajmuje trzecie miejsce - po raku prostaty i raku płuc. Natomiast u kobiet zajmuje drugie miejsce, tuż po raku piersi. Jeśli chodzi o przyczynę zgonu, to u mężczyzn rak jelita grubego zajmuje drugie miejsce po raku płuc, a u kobiet trzecie miejsce po raku płuca i piersi.

Głównymi przyczynami nowotworu jelita grubego, tak jak w przypadku pozostałych nowotworów, są przede wszystkim czynniki środowiskowe tj. zła dieta, otyłość, brak ruchu, palenie papierosów, sięganie po używki czy zanieczyszczenie środowiska.

- 95 proc. wszystkich raków powstaje w wyniku złych czynników środowiskowych i niewłaściwego stylu życia. Obciążenie genetyczne jest drugą przyczyną zachorowania na raka jelita grubego. Mniej więcej 3-5 proc. raków jest wynikiem zespołu uwarunkowanego genetycznie - podkreśla w rozmowie z WP abcZdrowie prof. dr hab. n. med. Jarosław Reguła, kierownik Kliniki Gastroenterologii w Narodowym Instytucie Onkologii i CMKP oraz konsultant krajowy w dziedzinie gastroenterologii.

Ekspert dodaje, że nawet jeśli ktoś ma w rodzinie osobę z rakiem jelita grubego i sam także zachoruje na ten rodzaj nowotworu, to bardzo rzadko jest to konsekwencją genów.

- Szacuje się, że ok. 20 proc. osób ma w rodzinie jedną osobę z nowotworem jelita grubego. Choć należy podkreślić, że rak jelita grubego w rodzinie nie zawsze ma podłoże czysto genetyczne. Jeśli jednak mamy wśród krewnych chorych na raka jelita grubego, to może to wynikać z tego, że ci ludzie wywodzą się z podobnego środowiska i mają podobny styl życia. Przykładowo – mogą być otyli i palić papierosy i dlatego cierpią na podobne schorzenia - tłumaczy prof. Reguła.

W przypadku raka jelita grubego niezwykle istotne jest także wykonywanie kolonoskopii, czyli badania, które na bardzo wczesnym etapie pozwala wykryć polipy w jelitach i usunąć je, zanim przeistoczą się w guzy lub złośliwe zmiany nowotworowe.

- Z uprzedzeniami względem kolonoskopii stale walczymy. Przypominamy, że badanie przesiewowe ma z definicji wykrywać nowotwór w fazie bezobjawowej, czyli w fazie, która daje niemal 100-procentową szansę na wyleczenie. Ludzie powinni zgłaszać się więc na dostępne i oferowane przez służbę zdrowia badania, zanim pojawią się objawy. Mają wtedy bardzo dużą szansę na wykrycie nowotworu w fazie bezobjawowej i na to, że wygrają z chorobą - stwierdza ekspert.

4. Które nowotwory są dziedziczne?

Dr Maciejczyk podkreśla, że nowotwory, które są dziedziczne, stanowią mniejszość. Szacuje się, że nie przekraczają 10 proc. wszystkich zachorowań na raka, niemniej wyniki stale się zmieniają i jak podkreśla onkolog, w zależności od roku mogą się różnić.

- Szacuje się, że predyspozycje do odziedziczenia nowotworu ma od kilku do kilkunastu procent osób, które miały w rodzinie przypadki chorób nowotworowych. Takich osób jest zatem zdecydowanie mniej niż tych, które na nowotwór "zapracowały". U pacjentów dominują przede wszystkim mutacje w genach, które zostały spowodowane przez złe nawyki. Bo trzeba pamiętać, że nowotwory powstają w wyniku zaburzeń genetycznych, ale są to zaburzenia wtórne, które powstają w trakcie życia. Nowotwór jest nieprawidłową tkanką rosnącą niezależnie od mechanizmów kontroli komórkowych. Może rozwijać się w następstwie nabytych zmian genetycznych powstałych w wyniku procesu karcynogenezy. I to czynniki środowiskowe, a nie genetyczne, w głównej mierze wpływają na rozwój nowotworu – podkreśla lekarz.

Nowotworami, które najczęściej mają podłoże dziedziczne, są nowotwory piersi i jajnika. W połowie lat dziewięćdziesiątych udowodniono, że znacząca część raków piersi i/lub raków jajnika posiada etiologię dziedziczną. Lekarze na podstawie wywiadu rodzinnego mogą ocenić, kto jest w grupie rozwoju tych form raka.

Uważa się, że jeśli w rodzinie wystąpiły przynajmniej trzy przypadki złośliwych nowotworów piersi i/lub raka jajnika w dowolnym wieku, ryzyko rozwoju choroby jest niezwykle wysokie. Zwłaszcza jeśli dwa zachorowania miały miejsce wśród krewnych pierwszego stopnia. Kolejnym powodem, by szczególnie zadbać o profilaktykę nowotworową, jest przypadek, gdy w rodzinie wystąpił nowotwór piersi przed 40. rokiem życia, nowotwór obustronny, albo rak piersi i jajnika u tej samej osoby.

Katarzyna Gałązkiewicz, dziennikarka Wirtualnej Polski

Masz newsa, zdjęcie lub filmik? Prześlij nam przez dziejesie.wp.pl

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.