Rak kolczystokomórkowy powiek – przyczyny, objawy i leczenie

Rak kolczystokomórkowy powiek (ang. Squamous cell cancer – SCC) to złośliwy nowotwór wywodzący się z keratynocytów, komórek rogowaciejących warstwy kolczystej naskórka. Jest drugim, po raku podstawnokomórkowym, najczęściej diagnozowanym rakiem skóry. Zalicza się go do niebarwnikowych nowotworów skóry.

Najczęstsza lokalizacja zmiany to powieka dolna i brzeg powiekowy. Choroba występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet. Może zagrażać życiu, ponieważ daje odległe przerzuty przez krew i chłonkę.

Zdarza się, że bezpośrednio nacieka tkanki sąsiadujące, przerzutuje do okolicznych węzłów chłonnych i drogą okołonerwową może penetrować poprzez oczodół do jamy czaszki.

Przyczyną rozwoju raka kolczystokomórkowego jest nieprawidłowe namnażanie się keratynocytów. Nowotwór może rozwinąć się zarówno de novo, jak i na tle zmian przedrakowych.

Gdy powstanie na zdrowej skórze, nie poprzedza go żadna zmiana skórna. Na podłożu zmian przedrakowych, ma związek z takimi stanami jak rogowacenie słoneczne, choroba Bowena i rogowiak kolczystokomórkowy. Najczęstszą zmianą przedrakową jest rogowacenie słoneczne. Są to okrągłe, łuszczące się, czerwone lub różowe plamy o fakturze papieru ściernego.

Specjaliści ustalili czynniki ryzyka rozwoju raka kolczystokomórkowego. Zalicza się do nich:

• nadmierną ekspozycję na działanie promieniowania UV, zwłaszcza oparzenia słoneczne i pęcherzowe oparzenia skóry,
• leczenie za pomocą promieniowania jonizującego, czyli naświetlanie,
• wrodzone lub nabyte upośledzenie odporności: u osób długotrwale leczonych i glikokortykosteroidami, lekami hamującymi działanie układu odpornościowego, po przeszczepieniach narządów, zarażonych wirusem HIV,
• zakażenia niektórymi wirusami (np. wirusem brodawczaka ludzkiego HPV),
• rak skóry przebyty w przeszłości,
• choroby skóry,
• starszy wiek,
• jasna karnacja skóry,
• palenie tytoniu,
• nadużywanie alkoholu

Rak kolczystokomórkowy zwykle ma postać niegojącego się owrzodzenia lub nieprawidłowego nacieku bądź guza skóry, który pojawia się w miejscu narażonym na działanie promieniowania słonecznego. Najczęściej nie wywołuje żadnych dolegliwości bólowych. To dlatego bywa lekceważony. Nowotwór manifestuje się w dwóch postaciach:

• wrzodziejącej: guzek ma twarde, wałowate brzegi i głębokie owrzodzenie,
• brodawkującej: obserwuje się przerośnięte zmiany na powierzchni powiek.

Jeśli w obrębie powieki pojawią się niepokojące zmiany, którym towarzyszy krwawienie, wydobywanie się wydzieliny, należy udać się do gabinetu okulistycznego lub dermatologicznego.

W ustaleniu rozpoznania specjalista przeprowadza badanie w biomikroskopie okulistycznym. W przypadku podejrzenia raka kolczystokomórkowego wykonuje się biopsję zmiany, która polega na pobraniu fragmentu, co pozwala na ustalenie, czy zmiana ma charakter złośliwy.

W każdym przypadku raka kolczystokomórkowego leczeniem z wyboru jest wycięcie chirurgiczne, ponieważ daje nie tylko największą szansę na wyleczenie, ale i lepsze efekty kosmetyczne. Zapewnia także szybszą rekonwalescencję chorego. Radioterapia (naświetlanie) stanowi jedynie leczenie paliatywne.

W przypadku rogowiaka kolczystokomórkowego często dochodzi do cofania się zmiany, jednak zaleca się, by ją wyciąć i pobrać biopsję, nie czekając na samoistne ustąpienie. Chorzy z nowotworami złośliwymi wymagają regularnych badań kontrolnych co najmniej przez 5 lat po leczeniu.

Co robić, aby uniknąć raka kolczystokomórkowego powieki? Zdecydowanie można dążyć do zmniejszenia ryzyka zachorowania. W tym celu należy unikać:

• nadmiernego przebywania na słońcu i oparzeń skóry wywołanych promieniowaniem UV,
• korzystania z solariów bez odpowiedniego zabezpieczenia skóry,
• dymu tytoniowego.

Trzeba pamiętać, że zmiany o charakterze przedrakowym i nowotwory złośliwe trzeba leczyć, ponieważ ich rozwój oraz możliwe przerzuty zagrażają życiu. Rak kolczystokomórkowy cechuje się dość dobrym rokowaniem przy niskim stopniu zaawansowania nowotworu. Przy braku przerzutów 5 lat przeżywa około 90 procent pacjentów.